Toxunma öz bədənimizi qavramağımız və başqaları ilə əlaqə qurmağımız üçün təməl bir hissdir. Bədənimizdəki yüngül bir fırça çəkiminin sakitləşdirici təsir etdiyi halda, bir çimdik və ya kəsik ağrılı ola bilər.
Biz tez-tez toxunmanı dərimiz vasitəsilə hiss etdiyimiz bir şey kimi düşünürük, lakin gözlərimiz də yaşadığımız təcrübəni formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır.
Bunun məşhur bir nümunəsi rezin əl illüziyasıdır. İnsanlar rezin əlin sığallandığını görərkən, gizli olan öz əlləri eyni şəkildə toxunduqda, rezin əlin bədənlərinin bir hissəsi olduğunu hiss etməyə başlaya bilərlər.
Bu illüziya gördüklərimizin hisslərimizi necə dəyişə biləcəyini nümayiş etdirir.
Bəs beyin bunu əslində necə reallaşdırır? Son araşdırmamızda, beyin fəaliyyətini ölçərək, bir kəsə toxunulduqda gözlərin gördüyünü beynin nə qədər sürətlə tərcümə etdiyini öyrəndik.
Biz beynin toxunmanın xoş, yoxsa ağrılı, təhdidkar, yoxsa təhlükəsiz olduğunu, yaxud öz bədənimizəmi, yoxsa başqasının bədəninəmi aid olduğunu nə vaxt və necə müəyyən etdiyini bilmək istədik.
Başqasına toxunma görüldükdə beyində nə baş verir?
Biz elektroensefaloqrafiya (EEG) metodundan istifadə edərək iştirakçılar ələ müxtəlif növ toxunmaları (fırça ilə yumşaq sığallama, barmaqla basma və ya bıçaqla kəskin təmas) əks etdirən yüzlərlə qısa video izlərkən baş dərisindən millisanə dəqiqliyi ilə beyin fəaliyyətini qeydə aldıq.
Daha sonra, izləyicilərin beynindəki fəaliyyət nümunələrinin gördükləri toxunmanın növünü açıqlayıb-açıqlamadığını müəyyən etmək üçün maşın öyrənməsindən istifadə etdik.
Toxunmanı gördükdən cəmi 60 millisanə sonra beyin kimə və nəyə toxunulduğunu ayırd etdi. Məsələn, səhnənin əlin birinci şəxs (ehtimal ki, öz əli) yoxsa üçüncü şəxs (ehtimal ki, başqasının əli) perspektivindən göstərildiyini, həmçinin sol və ya sağ əl olub-olmadığını müəyyənləşdirə bildi.
Təxminən 110 millisanə ərzində duyğu məlumatları emal olunurdu; məsələn, toxunmanın dəridə necə hiss oluna biləcəyi – fırça çəkimindən yumşaq və qıcıqlandırıcı, yaxud bıçaq ucundan kəskin və ağrılı olması kimi.
Bir qədər sonra, təxminən 260 millisanədə beyin toxunmanın sakitləşdirici, ağrılı və ya təhdidkar görünüb-görünmədiyi kimi emosional ölçüləri qeydə almağa başladı. Bu tapıntılar göstərir ki, cəmi bir saniyənin kiçik bir hissəsində beynimiz sadə bir toxunma görüntüsünü kimin iştirak etdiyi, necə hiss oluna biləcəyi və rahatlatıcı, yoxsa ağrılı olduğu barədə zəngin bir duyğuya çevirir.
Empatiya və sosial əlaqə üçün niyə bu qədər önəmlidir?
Tapıntılarımız göstərir ki, başqasına toxunulduğunu gördükdə beynimiz o toxunmanın necə hiss oluna biləcəyini sürətlə təfsir edir. Bu, beynin başqalarında gördüklərini qısa müddətdə "əks etdirməsi", onların təcrübəsini özümüzünki kimi simulyasiya etməsi fikrinə uyğundur.
Bu sürətli, bədənəyəli cavab empatiyanın əsasını təşkil edə bilər ki, bu da təhlükəni tanımaq və sosial əlaqələr qurmaqda bizə kömək edən bir prosesdir.
Bəzi insanlar başqalarına toxunulduğunu izləyərkən həqiqətən də keyimə, təzyiq və ya ağrı kimi hisslər keçirirlər – bu, "vasitəli toxunma" adlanan bir fenomendir. Beynin müşahidə olunan toxunmanı necə anında deşifrə etdiyini anlamaq, zədə və ya ağrı görüntüsünün niyə bəzi insanları fiziki olaraq büzüşdürdüyü, digərlərinin isə təsirsiz qaldığını izah etməyə kömək edə bilər.
Növbəti addımımız bu sürətli beyin fəaliyyətinin vasitəli toxunma yaşayan və yaşamayan insanlar arasında necə fərqləndiyini araşdırmaqdır ki, bu da empatiyada fərdi fərqləri izah etməyə kömək edə bilər.
Uzunmüddətli perspektivdə, beynin toxunmanı necə gördüyünü və təfsir etdiyini anlamaq, empatiya ilə bağlı problemləri izah etməyə, toxunma və ya bədən fərqindəliyindən istifadə edən terapiyaları təkmilləşdirməyə və virtual reallıq kimi rəqəmsal mühitlərdə immersiyanı və sosial əlaqəni gücləndirməyə kömək edə bilər.
Bu, bizə toxunmanı görməyin belə başqalarına daha yaxın hiss etməyimizə kömək edə biləcəyini xatırladır.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz