Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
Fələstin ərazilərindəki insan hüquqları vəziyyəti üzrə xüsusi məruzəçisi İsrailə fələstinlilərin köçürülməsində və Qəzzada apardığı müharibədə dəstək verən şirkətləri qeyd edən yeni hesabatını açıqlayıb. Bu şirkətlər
beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq fəaliyyət göstərir. Francesca Albanesenin Cenevrədə keçiriləcək mətbuat konfransında təqdim edilməsi gözlənilən son hesabatında 48 korporativ qurumun adı çəkilir ki, onların arasında ABŞ-ın texnologiya nəhəngləri Microsoft, Alphabet Inc. (Google-un ana şirkəti) və Amazon da var. Araşdırma çərçivəsində 1000-dən çox korporativ qurumun məlumat bazası da hazırlanıb.
Hesabatda qeyd olunur ki, "İsrailin davamlı işğalı silah istehsalçıları və böyük texnologiya şirkətləri üçün ideal sınaq meydanına çevrilib. Bu vəziyyət böyük tələb və təklifə, az nəzarətə və sıfır hesabatlılığa zəmin yaradır, investorlar, özəl və dövlət qurumları isə sərbəst şəkildə qazanc əldə edirlər." Sənəddə deyilir ki, "şirkətlər artıq sadəcə işğalda iştirak etmir, onlar soyqırım iqtisadiyyatına daxil ola bilərlər," bu, İsrailin Qəzza zolağına davamlı hücumlarına işarədir. Keçən il Albanese verdiyi ekspert rəyində İsrailin mühasirədə olan
Fələstin ərazilərində soyqırım törətmək üçün "əsaslı səbəblər" olduğunu bildirmişdi. Hesabatın nəticələri "İsrailin soyqırımının niyə davam etdiyini" açıq şəkildə göstərir: "Çünki bu, bir çoxları üçün sərfəlidir."
Hesabatda hansı silah və texnologiya şirkətləri müəyyən edilib?
İsrailin F-35 qırıcı təyyarələrini alması dünyanın ən böyük silah təchizatı proqramının bir hissəsidir və səkkiz ölkədən ən azı 1600 şirkətin iştirakı ilə həyata keçirilir. Bu proqrama ABŞ-ın "Lockheed Martin" şirkəti rəhbərlik edir, lakin F-35 komponentləri qlobal miqyasda istehsal olunur. Hərbi sektorda əsas töhfə verənlər arasında İtaliyanın "Leonardo S.p.A" istehsalçısı qeyd olunur, Yaponiyanın "FANUC Corporation" isə silah istehsal xətləri üçün robot texnikası təmin edir.
Hesabatda bildirilir ki, texnologiya sektoru fələstinlilər haqqında biometrik məlumatların toplanmasını, saxlanmasını və hökumət səviyyəsində istifadəsini mümkün edərək, "İsrailin ayrı-seçkilik xarakterli icazə rejimini dəstəkləyir." Microsoft, Alphabet və Amazon İsrailə öz bulud və süni intellekt texnologiyalarına "demək olar ki, hökumət səviyyəsində giriş" imkanı verir, bununla da onun məlumat emalı və nəzarət imkanlarını gücləndirir.
ABŞ-ın "IBM" texnologiya şirkəti hərbi və kəşfiyyat heyətinin təlimindən, eləcə də İsrailin Əhali, Miqrasiya və Sərhəd İdarəsinin (PIBA) fələstinlilərin biometrik məlumatlarını saxladığı mərkəzi məlumat bazasının idarə edilməsindən məsul olub. Həmçinin, ABŞ-ın proqram təminatı platforması "Palantir Technologies" 2023-cü ilin oktyabrında Qəzzada müharibə başlayandan bəri İsrail
hərbisinə dəstəyini genişləndirib. Hesabatda qeyd olunur ki, şirkətin döyüş meydanında avtomatlaşdırılmış qərar qəbulu üçün istifadə olunan, məlumatları emal edən və "Lavender", "Gospel" və "Where's Daddy?" kimi süni intellekt sistemləri vasitəsilə hədəf siyahıları yaradan proqnozlaşdırıcı polis texnologiyası təmin etdiyinə dair "əsaslı səbəblər" var.
Hesabatda daha hansı şirkətlər müəyyən edilib?
Hesabatda həmçinin İsrailin
Fələstin ərazilərini işğal etməsi üçün "ikiqat təyinatlı alətlər" rolunu oynayan mülki texnologiyalar hazırlayan bir sıra şirkətlərin adları çəkilir. Bunlara evlərin dağıdılması və İordan çayının qərb sahilində qanunsuz yaşayış məntəqələrinin qurulması üçün ağır texnika təmin edən "Caterpillar", "Leonardo"ya məxsus "Rada Electronic Industries", Cənubi Koreyanın "HD Hyundai" və İsveçin "Volvo Group" daxildir.
İcarə platformaları "Booking" və "Airbnb" də İsrailin işğal altında olan ərazilərində əmlak və otel otaqları təklif etməklə qanunsuz yaşayış məntəqələrinə yardım edir. Hesabatda ABŞ-ın "Drummond Company" və İsveçrənin "Glencore" şirkətləri İsrailə əsasən Kolumbiyadan gələn elektrik enerjisi üçün kömürün əsas təchizatçıları kimi göstərilir. Kənd təsərrüfatı sektorunda isə Çinin "Bright Dairy & Food" şirkəti İsrailin ən böyük qida konqlomeratı olan "Tnuva"nın əsas səhmdarıdır; bu şirkət İsrailin qanunsuz forpostlarında fələstinlilərdən qəsb edilmiş torpaqlardan faydalanır. Meksikanın "Orbia Advance Corporation" şirkətinə 80 faizi məxsus olan "Netafim" damla suvarma texnologiyası təqdim edərək, işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilində su ehtiyatlarının istismarı üçün infrastruktur qurur.
Hesabata əsasən, dövlət istiqrazları Qəzzada davam edən müharibənin maliyyələşdirilməsində mühüm rol oynayıb. Fransanın "BNP Paribas" və Böyük Britaniyanın "Barclays" kimi dünyanın ən böyük bankları, kredit reytinqinin aşağı düşməsinə baxmayaraq, İsrailə faiz dərəcəsi premiumunu saxlamağa imkan vermək üçün müdaxilə ediblər.
Bu şirkətlərin arxasında əsas investorlar kimlərdir?
Hesabatda ABŞ-ın beynəlxalq investisiya şirkətləri "BlackRock" və "Vanguard" bir sıra adı çəkilən şirkətlərin əsas investorları kimi müəyyən edilib. Dünyanın ən böyük aktiv idarəçisi olan "BlackRock", "Palantir" (8,6%), "Microsoft" (7,8%), "Amazon" (6,6%), "Alphabet" (6,6%) və "IBM" (8,6%) şirkətlərində ikinci ən böyük institusional investor, "Lockheed Martin" (7,2%) və "Caterpillar" (7,5%) şirkətlərində isə üçüncü ən böyük investor kimi göstərilir. Dünyanın ikinci ən böyük aktiv idarəçisi olan "Vanguard", "Caterpillar" (9,8%), "Chevron" (8,9%) və "Palantir" (9,1%) şirkətlərində ən böyük institusional investor, "Lockheed Martin" (9,2%) və İsrailin silah istehsalçısı "Elbit Systems"də (2%) isə ikinci ən böyük investor mövqeyindədir.
Şirkətlər İsraillə iş görməkdən gəlir əldə edirmi?
Hesabatda bildirilir ki, "kolonial cəhdlər və onlarla əlaqəli soyqırımlar tarixən korporativ sektor tərəfindən idarə edilib və mümkün edilib." İsrailin
Fələstin ərazilərində genişlənməsi "kolonial irqçi kapitalizm"in bir nümunəsidir ki, burada korporativ qurumlar qanunsuz bir işğaldan faydalanırlar.
Hesabatda qeyd edilir ki, İsrail 2023-cü ilin oktyabrında Qəzzada müharibəyə başlayandan bəri, "əvvəllər fələstinlilərin işğal iqtisadiyyatında aradan qaldırılmasını və yox edilməsini təmin edən və bundan qazanc əldə edən qurumlar, fəaliyyətlərini dayandırmaq əvəzinə, indi soyqırım iqtisadiyyatına cəlb olunublar." Xarici silah şirkətləri üçün bu müharibə gəlirli bir iş olub. İsrailin 2023-2024-cü illərdəki hərbi xərcləri 65 faiz artaraq 46,5 milyard dollara çatıb – bu, adambaşına düşən ən yüksək xərclərdən biridir. Birja bazarında qeydiyyatdan keçmiş bir sıra qurumlar – xüsusilə silah, texnologiya və infrastruktur sektorlarında – 2023-cü ilin oktyabrından bəri gəlirlərinin artdığını görüblər. Təl-Əviv Fond Birjası da görünməmiş 179 faiz yüksəlişlə bazar dəyərinə 157,9 milyard dollar əlavə edib.
"Allianz" və "AXA" daxil olmaqla qlobal sığorta şirkətləri İsrailin işğalı ilə əlaqəli səhmlərə və istiqrazlara böyük məbləğdə investisiya yatırıblar, qismən kapital ehtiyatı kimi, lakin əsasən gəlir əldə etmək üçün. "Booking" və "Airbnb" də İsrailin işğal olunmuş torpaqlarındakı kirayələrdən gəlir əldə etməyə davam edir. "Airbnb" 2018-ci ildə qanunsuz yaşayış məntəqələrindəki əmlakları qısa müddətə siyahıdan çıxarmış, lakin sonra bu siyahılardan əldə edilən gəlirləri humanitar məqsədlər üçün bağışlamağa qayıtmışdır ki, hesabat bu təcrübəni "humanitar-yuma" adlandırıb.
Özəl şirkətlər beynəlxalq hüquq qarşısında məsuliyyət daşıyırmı?
Albanesenin hesabatına görə, bəli. Korporativ qurumlar birbaşa hərəkətlərlə və ya işgüzar tərəfdaşlıqları vasitəsilə insan hüquqlarını pozmaqdan çəkinmək öhdəliyi daşıyırlar. Dövlətlər korporativ qurumların insan hüquqlarına hörmət etməsini təmin etmək, özəl aktorlar tərəfindən törədilən sui-istifadələrin qarşısını almaq, araşdırmaq və cəzalandırmaq üçün əsas məsuliyyətə malikdirlər. Lakin şirkətlər, fəaliyyət göstərdikləri dövlət bunu etməsə belə, insan hüquqlarına hörmət etməlidirlər. Buna görə də, hesabatda qeyd olunur ki, şirkətlər təchizat zənciri boyunca fəaliyyətlərin və ya əlaqələrin insan hüquqlarının pozulmasına səbəb olmaq və ya ona töhfə vermək riskini qiymətləndirməlidir.
Beynəlxalq hüquq normalarına uyğun hərəkət etməmək cinayət məsuliyyətinə səbəb ola bilər. Fərdi icraçı direktorlar, beynəlxalq məhkəmələr də daxil olmaqla, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilərlər. Hesabatda şirkətlər İsrailin
Fələstin ərazilərini işğalı ilə bağlı bütün fəaliyyətlərindən çəkinməyə çağırılıb, çünki bu işğal
beynəlxalq hüquqa görə qeyri-qanunidir. 2024-cü ilin iyulunda Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi İsrailin işğal altında olan İordan çayının qərb sahili və Şərqi Qüdsdəki davamlı mövcudluğuna "mümkün qədər tez" son qoyulmalı olduğuna dair məsləhətçi rəy verib. Bu rəy nəzərə alınaraq, BMT Baş Assambleyası İsraildən işğal olunmuş
Fələstin ərazilərindəki qanunsuz mövcudluğuna 2025-ci ilin sentyabr ayına qədər son qoymağı tələb edib.
Albanesenin hesabatında qeyd olunur ki, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarı "işğalı faktiki olaraq təcavüz aktı kimi qiymətləndirir... Nəticə etibarilə, işğalı və onunla əlaqəli mexanizmləri dəstəkləyən və ya davam etdirən hər hansı əməliyyatlar Roma Statutuna əsasən
beynəlxalq hüquq cinayətində iştiraka bərabər ola bilər." Hesabatda həmçinin vurğulanır ki, "Dövlətlər yardım və ya dəstək göstərməməli, iqtisadi və ya ticarət əlaqələrinə girməməli, İsrailin
Fələstin ərazilərində yaratdığı qanunsuz vəziyyətin saxlanmasına kömək edəcək ticarət və ya investisiya münasibətlərinin qarşısını almaq üçün addımlar atmalıdırlar."
24 saat
