Ali Məhkəmə Ətraf Mühit Kompensasiya Rüsumu ilə bağlı müraciətə baxacaq
Ali Məhkəmə ətraf mühit kompensasiya rüsumu (ƏMR) ilə bağlı nəqliyyatçıların müraciətinə baxmağa razılıq verib. Növbəti həftənin əvvəlində məhkəmə BS-VI standartlarına cavab verən ağır tonnajlı nəqliyyat vasitələrindən alınan rüsumun qanuniliyini araşdıracaq.
Nəqliyyatçılar Assosiasiyasının narazılığı
Nəqliyyatçılar Assosiasiyası BS-VI standartlarına uyğun nəqliyyat vasitələrindən ətraf mühit kompensasiya rüsumu alınmasının əsassız olduğunu iddia edir. Onların sözlərinə görə, bu rüsum əvvəllər yalnız BS-III və BS-IV standartlarına cavab verən yük maşınlarına tətbiq olunurdu. Vəkil Pratap S Nerwal məhkəmədən məsələyə təcili baxılmasını xahiş edib.
M.C. Mehta işi və davamlı mandat prinsipi
Assosiasiyanın müraciəti Ali Məhkəmənin 1985-ci ildən bəri davam edən, çirklənmənin azaldılmasına yönəlmiş M.C. Mehta işi çərçivəsində təqdim edilib. Baş Hakim B.R. Gavai müraciətə növbəti həftənin əvvəlində baxılmasına razılıq verib.
Rüsumun tətbiqi və məqsədi
Nəqliyyatçılar Assosiasiyası bildirir ki, ətraf mühit kompensasiya rüsumu 2015-ci ilin noyabr ayından etibarən BS-III və BS-IV standartlarına cavab verən ağır tonnajlı nəqliyyat vasitələrinə tətbiq olunmağa başlanılıb. Həmin vaxt məqsəd, yalnız bu standartlara cavab verən yük maşınlarının istehsal olunması səbəbindən çirklənmənin qarşısını almaq idi.
Texnoloji inkişaf və mövcud vəziyyət
Nəqliyyat sektorunda texnoloji irəliləyişlərin nəticəsi olaraq, ağır tonnajlı nəqliyyat vasitələri artıq BS-VI standartlarına cavab verir. Assosiasiya qeyd edir ki, hətta 2023-cü ilin noyabr ayında BS-III və BS-IV standartlı köhnə nəqliyyat vasitələrinə məhdudiyyət qoyularkən, BS-VI standartlarına cavab verən yük maşınları bu məhdudiyyətdən azad edilib. Bu isə o deməkdir ki, sonuncu kateqoriyaya aid ağır tonnajlı nəqliyyat vasitələri çirkləndirici hesab edilmir, lakin hələ də ətraf mühit kompensasiya rüsumu ödəyirlər.
Rüsumdan azad olunanlar
Assosiasiya əlavə edir ki, ətraf mühit kompensasiya rüsumu ərzaq və neft məhsulları daşıyan nəqliyyat vasitələri, təcili yardım maşınları və dövlət nəqliyyat vasitələri istisna olmaqla, bütün kommersiya nəqliyyat vasitələrindən alınır. Eyni zamanda, BS-VI standartlarına cavab verən və Dehliyə gedən nəqliyyat vasitələrinin şəhərə daxil olmasına heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Bu isə ziddiyyət təşkil edir, çünki bir tərəfdən BS-VI standartlı nəqliyyat vasitələrinə Dehliyə girməyə icazə verilir, digər tərəfdən isə hələ də onlardan ətraf mühit kompensasiya rüsumu alınır.
Oxucu Şərhləri
Bu vəziyyət, davamlı inkişaf konsepsiyasının əsasını təşkil edən iqtisadi səmərəlilik, sosial ədalət və ətraf mühitin qorunması arasındakı mürəkkəb əlaqəni vurğulayır. Hökumətin bu tarazlığı necə təmin edəcəyi, qanunvericiliyin iş adamları və vətəndaşlar üçün qəbul edilə biləcək səviyyədə olmasını təmin edəcəkmi və ya ətraf mühitə vurulan zərərin iqtisadi cəhətdən qiymətləndirilməsində daha təkmil metodologiyaların tətbiqinə ehtiyac varmı, bu prosesin uğurunda həlledici rol oynayacaqdır.
Bu məsələnin daha geniş kontekstdə araşdırılması, gələcək üçün aşağıdakı sualı ortaya qoyur: Davamlı iqtisadi inkişaf strategiyasında ətraf mühitin mühafizəsi ilə iqtisadi mənfəətlər arasındakı tarazlığı necə daha səmərəli şəkildə təmin etmək olar?
Bu vəziyyət bizi gələcək üçün mühüm bir sualla üz-üzə qoyur: davamlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq istəyərkən, ekoloji tədbirlərin iqtisadi və sosial ədalət prinsipləri ilə necə uyğunlaşdırıla bilər?
Məsələn, dövlət tərəfindən subsidiyalar, güzəştli kreditlər və ya vergi güzəştləri vasitəsilə nəqliyyatçılara BS-VI standartlarına keçid üçün dəstək göstərilə bilər. Bu, həm ekoloji təmiz texnologiyalara keçidi təşviq edər, həm də nəqliyyatçılar üçün əlavə maliyyə yükünü azaldar. Eyni zamanda, rüsumun məbləği ətraf mühitə vurulan zərərin real qiymətləndirilməsinə əsaslanmalı və mümkün qədər şəffaf olmalıdır. Yəni, rüsumun toplanması və istifadəsi ilə bağlı tam açıqlıq təmin edilməli və bu pulların ətraf mühitin qorunmasına yönələn konkret layihələrə yönəldilməsi təmin edilməlidir. Bu cür yanaşma, yalnız maliyyə yükünün azaldılması deyil, həm də rüsumun məqsədəuyğunluğunun artırılması baxımından faydalı ola bilər.
Nəqliyyatçılar Assosiasiyasının narazılığını tamamilə rədd etmək olmaz. Belə ki, yeni standartlara keçidin maliyyə yükü onların üzərinə düşür və əlavə rüsum bu yükü daha da artırır. Bunun nəticəsində qiymətlərin artması və nəticədə istehlakçıların da zərər çəkməsi mümkündür.
Alternativ həll yolu olaraq, hökumətin yeni texnologiyaların tətbiqinə maliyyə dəstəyi verə biləcəyi, və ya ətraf mühitin qorunması ilə bağlı layihələrə yönəldilən rüsumların daha ədalətli və şəffaf bir sisteminin yaradılması məsələsini araşdırmaq olar. Bu sistemdə rüsumun həcmi daha ətraflı təhlil edilərək, nəqliyyat sektorunun daşıya biləcəyi bir səviyyədə müəyyən edilə bilər. Yəni, sadəcə rüsumun tətbiqi deyil, eyni zamanda, bu rüsumun gəlirinin ətraf mühitin qorunması və nəqliyyat sektorunun modernizasiyası üçün necə effektiv istifadə olunacağının aydın göstərilməsi də mühümdür. Yalnız rüsumun özü deyil, onun istifadə mexanizminin şəffaflığı və ədalətliliyini təmin etmək lazımdır.
Lakin, bu iki vəziyyət arasında mühüm bir fərq var. Avropa Birliyində, standartların tətbiqi prosesi daha uzun müddətə yayılıb, nəqliyyat şirkətlərinə uyğunlaşma üçün daha çox vaxt və maliyyə planlaşdırma imkanı verilib. Əlavə olaraq, Avropa Birliyinin dövlətləri müxtəlif maliyyə dəstək mexanizmləri və güzəştlər tətbiq edərək nəqliyyat sektorunun keçid prosesini asanlaşdırmağa çalışıblar.
Hazırkı vəziyyətdə isə əgər məhkəmə nəqliyyatçıların tərəfini tutarsa, hökumətin ətraf mühitin qorunması ilə iqtisadi inkişafı necə uzlaşdıracağı, eyni zamanda müvafiq maliyyə dəstək mexanizmlərini nəzərə alıb-almadığı sualı aktuallaşır. Avropa təcrübəsindən çıxarıla bilən əsas dərs budur ki, ancaq tədricən həyata keçirilən, aydın strateji planı olan və nəqliyyat sektorunun maliyyə imkanlarını nəzərə alan bir yanaşma uzunmüddətli müvəffəqiyyətə gətirə bilər. Böyük miqyaslı və qəfil dəyişikliklər, uzunmüddətli narazılıqlara və qarşıdurmalara səbəb ola bilər.
Digər ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq, bəzi ölkələrdə ətraf mühitin mühafizəsi üçün oxşar rüsumlar tətbiq olunur, lakin bu rüsumların tətbiqi və toplanılması üsulları, həmçinin əldə olunan gəlirlərin necə istifadəsi fərqlidir. Bəlkə də, Azərbaycan bu sahədə digər ölkələrin müsbət təcrübələrini araşdıraraq daha balanslaşdırılmış və ədalətli bir sistem qura bilər. Məsələn, ətraf mühitə ziyan vuranların ödəmələrinin bir hissəsi təmiz texnologiyaların inkişafına yönəldilə bilər.
Ali Məhkəmənin qərarının yalnız qanuniliyi deyil, həm də iqtisadi və sosial təsirləri də nəzərə alınaraq verilməsi vacibdir. Bu baxımdan, Eko-rüsumun tətbiqindən əldə olunan gəlirlərin şəffaf və səmərəli şəkildə istifadəsinin təmin edilməsi qərarın ədalətliliyi üçün mühümdür.
Beləliklə, sual ortaya çıxır: ətraf mühitin qorunması ilə iqtisadiyyatın davamlı inkişafı arasında balans necə tapıla bilər ki, həm ətraf mühitə qayğı göstərilsin, həm də nəqliyyat sektorunun fəaliyyəti maneəsiz davam etsin?
Bu məsələni daha geniş kontekstdə araşdırmaq üçün, digər ölkələrdə oxşar ekoloji standartların tətbiqinin iqtisadi təsirlərini müqayisə etmək faydalı olardı. Məsələn, Avropa İttifaqında emissiyanın azaldılması üçün həyata keçirilən tədbirlərin nəqliyyat sektoruna təsiri necə olub və bu təsirləri yumşaltmaq üçün hansı siyasətlər tətbiq olunub? Bu müqayisələr Ali Məhkəmənin qərarında nəzərə alınmalı olan vacib aspektləri işıqlandıra bilər.
Bundan əlavə, eko-rüsumların toplanması və bu rüsumlardan əldə olunan gəlirlərin istifadəsi də diqqətəlayiqdir. Əldə olunan vəsaitlərin həqiqətən də ətraf mühitin qorunması layihələrinə yönəldilməsi təmin olunmalıdır. Əks halda, rüsumlar sadəcə bir vergi mexanizminə çevrilə və ədalətsizlik yarada bilər.
Sonda, belə bir məsələdə fərqli bir nəticəyə çatmaq üçün oxucuları düşünməyə təşviq edən bir sual ortaya atmaq istərdim: Ətraf mühitin qorunması və iqtisadi inkişaf arasındakı tarazlığı tapmaq üçün eko-rüsumlardan başqa hansı alternativ və daha ədalətli mexanizmlər mövcuddur?
Şərh Yaz