Cənubi Afrikada 100 min illik təcrid: Qədim insanların misilsiz genetikası

Cənubi Afrikada Minilliklərlə Davam Edən İnsan Genetik Təcridi

Yeni bir genetik araşdırma göstərir ki, insanlar təxminən 100 min il ərzində cənubi Afrikada təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşayıblar. Bu təcrid nəticəsində onların genetik quruluşu müasir insanlarda müşahidə edilən genetik variasiya diapazonundan kənara düşüb. Bu tapıntı, "müasir" Homo sapiens-in normadan kənar olsa belə, bir çox müxtəlif genetik xüsusiyyətlərin kombinasiyasına sahib ola biləcəyi fikrini dəstəkləyir.

Təcridin Sirri və Coğrafi Amillər

2025-ci il dekabrın 3-də "Nature" jurnalında dərc olunan tədqiqatda, tədqiqatçılar cənubi Afrikadan, Limpopo çayının cənubundan tapılmış 28 qədim insanın genomunu sekanslayıblar. Bu qalıqların yaşı 225 ildən 10,275 ilə qədər dəyişir. Komanda daha sonra bu skeletlərin genomlarını qədim və müasir afrikalılar, avropalılar, asiyalılar, amerikalılar və okeaniyalılardan əldə edilmiş məlumatlarla müqayisə edib. Araşdırmalar göstərir ki, 1400 ildən çox əvvəl cənubi Afrikada yaşamış bütün insanların genetik quruluşu müasir insanlardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənib. Bu, qitənin cənub hissəsinin nisbətən yaxın vaxtlara qədər təcrid olunmuş qaldığına işarə edir. Tədqiqatçılar hələ də insanların bu qədər uzun müddət niyə təcrid olunduğundan əmin deyillər. Uppsala Universitetinin insan təkamül bioloqu Mattias Yakobsson, coğrafi məsafənin rol oynaya biləcəyini, lakin bunun tək səbəb olmadığını bildirir. Yakobsson, Zambezi çayı ətrafındakı ərazinin qədim insan məskunlaşması üçün əlverişli olmaya biləcəyini və məsafə ilə əlverişsiz şəraitin birləşməsinin cənubu təcrid edə biləcəyini qeyd edir.

Cənubi Afrika Əhalisinin Genetik Mirası

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, təxminən 10,200 ilə 1,400 il əvvəl yaşamış qədim cənubi Afrikalıların bir çoxu müasir insanların genetik variasiya diapazonundan kənara çıxaraq, insan genetik müxtəlifliyinin son həddini təşkil edib. Tədqiqatçılar bu əvvəllər məlum olmayan genetik variasiya dəstini "qədim cənubi Afrika əcdad komponenti" adlandırıblar. Genetik qarışığın – yəni kənar qruplarla gen mübadiləsinin – eramızın təxminən 550-ci ilinə qədər baş vermədiyi müəyyən edilib. Bu tapıntılar, dilçilik, arxeoloji və bəzi erkən genetik araşdırmaların şərqi, qərbi və cənubi Afrika arasında ortaq bir əcdada və ya uzunmüddətli qarşılıqlı əlaqəyə işarə edən iddiaları ilə ziddiyyət təşkil edir. Statistik modelləşdirməyə görə, cənubi Afrikada yaşayan əhali ən azı 200 min il əvvələ qədər kifayət qədər böyük olub. Bəzi insanlar əlverişli iqlim şəraitində cənubu tərk edərək şimala doğru genlərini yaymış ola bilərlər. Təxminən 50 min il əvvəl cənubi afrikalıların sayı azalmağa başlayıb və təxminən 1300 il əvvəl şimaldan gələn fermerlər cənubdakı ovçu-yığıcılarla görüşərək genetik qarışıq yaratmışlar.

Yeni İpucları: Beyin və Böyrək Funksiyaları

Qədim cənubi afrikalıların unikal genetikası, tədqiqatçılara insan təkamülü və variasiyası haqqında əlavə ipucları verib. Mattias Yakobssonun açıqlamasına görə, cənubi Afrikanın prehistorik əhalisi bütün insan genetik variasiyasının yarısına malikdir, dünyanın qalan hissəsində yayılmış insanlar isə digər yarısına. Bu genomlar, insan təkamülü üçün hansı genetik variantların həqiqətən əhəmiyyətli olduğunu görməyə kömək edir. Homo sapiens-ə xas olan, o cümlədən qədim cənubi Afrika əhalisində rast gəlinən onlarla DNT variantını araşdırdıqda, tədqiqatçılar böyrək funksiyası ilə əlaqəli bir neçə variant və beyindəki neyronların böyüməsi ilə əlaqəli bir neçə variant aşkar ediblər. Böyrək variantları insanların bədənlərində suyu saxlamağa və ya nəzarət etməyə kömək etmək üçün təkamül etmiş ola bilər, neyron variantları isə diqqət diapazonu ilə əlaqəli olaraq, insanların Neandertallardan və ya Denisovalılardan daha yaxşı zehni qabiliyyətlərə sahib olduğunu göstərə bilər. Yeni analiz göstərir ki, qədim dövrlərdə yaşamış yerli xalqların genomlarında hələ də qiymətləndirilməmiş geniş genetik variasiya mövcuddur ki, bu da Homo sapiens-in təkamülünü anlamaq üçün vacibdir. Xüsusilə, qədim cənubi Afrikalılarda insana xas variantların mövcudluğu, genetik variasiyanın bir çox mümkün kombinasiyalarının sonda "genetik cəhətdən müasir" Homo sapiens-ə gətirib çıxardığı "kombinator genetik modelə" dəstək verir.

24 saat