CDC yenilədi: Autizm, peyvəndlər – Valideynlərə əsas məlumatlar

ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzləri (CDC)-nin autizm və vaksinlər haqqında veb-saytına baxan valideynlər keçən həftəyə qədər bir neçə əsas məqamla tanış olurdular: araşdırmalar vaksinlər və autizm arasında əlaqə tapmamışdı, habelə heç bir vaksin komponenti ilə autizm arasında əlaqə müəyyən edilməmişdi. Lakin uzun müddətdir anti-vaksin fəalı olan ABŞ Səhiyyə və İnsan Xidmətləri Departamentinin katibi Robert F. Kennedi Jr.-ın göstərişi ilə, CDC səhifəsində indi fərqli bir məlumat yer alır: “Elmi araşdırmalar körpə vaksinlərinin autizmin inkişafına töhfə verə biləcəyi ehtimalını istisna etməyib.” Səhiyyə və İnsan Xidmətləri Departamenti (HHS) bu dəyişikliyin “qızıl standartlara uyğun, sübuta əsaslanan elmi əks etdirmək” məqsədilə edildiyini bildirsə də, həkimlər, elm adamları və autizmli şəxslərin müdafiəçiləri tərəfindən sürətli və sərt etirazlara səbəb oldu. Onlar veb-saytda indi yanlış məlumatların, köhnəlmiş və təkzib olunmuş fikirlərin yer aldığını vurğulayıblar. Amerika Pediatriya Akademiyası, Amerika Tibb Assosiasiyası və Autizm Elm Fondu daxil olmaqla, 60-dan çox təşkilatın birgə bəyanatında deyilir: “Dünyanın tibbi tədqiqatçıları 25 ildən çoxdur ki, bu iddianı hərtərəfli öyrəniblər. Hamısı eyni nəticəyə gəlib: Vaksinlərin autizmlə əlaqəsi yoxdur.” Bəs nə dəyişdi və nə dəyişmədi? Gəlin, buna nəzər salaq.

Autizm və Vaksinlər Haqqında Tədqiqatlar Nəyi Göstərir?

Kolorado Universiteti Denver Anşuts Tibb Kampusunun və Kolorado Uşaq Xəstəxanasının pediatriya və infeksion xəstəliklər üzrə professoru Dr. Şon O’Liri bildirib ki, yeddi ölkədən olan müstəqil tədqiqatçılar 5,6 milyondan çox insanın iştirakı ilə 40-dan artıq araşdırma apararaq vaksinlərlə autizm arasında heç bir əlaqənin olmadığını təsdiqləyiblər. Amerika Pediatriya Akademiyasının İnfeksion Xəstəliklər Komitəsinin sədri O’Liri keçən həftə keçirilən mətbuat brifinqində vaksinlər və autizm arasındakı əlaqə iddialarının “dəfələrlə təkzib edildiyini” bildirib. O, bunu “qətiyyətlə sübut olunmuş elm” adlandırıb. Autizm Elm Fondunun baş elmi işçisi Dr. Alisiya Halladey qeyd edib ki, Danimarka, İsveç, Finlandiya, İsrail və Yaponiya daxil olmaqla, bir sıra ölkələrdə aparılan təcrübələrdə böyük insan qruplarından məlumatlar toplanıb, onların peyvənd vurdurma modelləri və autizm diaqnozu alıb-almadıqları izlənilib. Halladey əlavə edib: “Bütün bu tədqiqatlar vaksinlər və autizm arasında heç bir əlaqə olmadığını göstərib. Bu, autizmdə ən çox araşdırılan ətraf mühit faktoru olaraq qalır və heç bir əlaqə aşkar edilməyib.” O, autizmin bir çox digər iddia edilən səbəbləri üzərində daha çox araşdırma aparılmasına ehtiyac olduğunu, lakin vaksinlərin bir faktor kimi “min faiz günahsız” olduğunu vurğulayıb. Bazar ertəsi 30 autizm və əlillik təşkilatı autizm və vaksinlərin əlaqələndirilməsinin valideynləri çaşdırdığını bildirdi. Onlar CDC-ni “veb-saytı əvvəlki versiyasına qaytarmağa, vaksin maarifləndirmə təşəbbüslərinə sadiq qalmağa və autizmli insanların və onların ailələrinin ehtiyaclarına cavab verən tədqiqat layihələrinə sərmayə qoymağa” çağırıblar.

Autizm və Vaksinlər Barədə İddialar Haradan Yaranıb?

Vaksinlərlə autizmi əlaqələndirən geniş yayılmış mif, əsasən, 1998-ci ildə britaniyalı qastroenteroloq Dr. Endryu Ueykfildin qızılca, parotit və məxmərək peyvəndini autizmlə əlaqələndirən bir araşdırmasından qaynaqlanır. Lakin bu tədqiqat ciddi qüsurlara malik idi: yalnız on iki uşaq üzərində aparılmışdı, nəzarət qrupu yox idi, maliyyə maraqları münaqişəsi və saxta məlumatlar mövcud idi. Ueykfild araşdırmaya qarşı tənqidlərə uzun müddət etiraz etsə də, məqalə 2010-cu ildə geri götürüldü və Ueykfildin tibbi lisenziyası ləğv edildi. Halladey bildirib ki, bir çox valideynlər övladlarının autizminə nəyin səbəb olduğunu izah etmək və “günahlandırılacaq kimisə” tapmaq istəyirlər – və peyvəndlər tez bir zamanda günah keçisinə çevrilib. Halladey deyib: “Reallıq budur ki, peyvənd vurdurmaq əvvəldən xoş bir prosedur deyil. Uşağınızı pediatrın yanına aparırsınız və ona iynə vurulur. Ağlayırlar. Səs-küylü olur. Bu, xoş təcrübə deyil.” Əgər valideynlər övladlarının autizmini dayandırmaq üçün “nəsə edə biləcəklərinə” və bu səfərlərdən də qaça biləcəklərinə inansalar, bunu edəcəklər. Bu, həqiqətən də valideynlərin qorxularından və övladlarının autizminin qarşısını almaq üçün nəsə edə biləcəkləri fikrindən istifadə etməkdir. Bu cür həssas valideynlərdən sui-istifadədir. Ueykfildin məqaləsi dərc olunduqdan sonra, onun nəticələrini təkrarlamaq üçün dünya üzrə bir çox araşdırmalar aparıldı, lakin bu araşdırmalar Ueykfildin məqaləsindən xeyli fərqli nəticələrə gəldi. Halladey deyib: “O geri götürüldü, lakin eyni zamanda… zəng artıq çalınmışdı”: autizm və vaksinlər arasında əlaqə iddiaları cəmiyyətdə kök salmışdı. ABŞ-da autizm diaqnozu qoyulan uşaqların sayı artıb, bu da mütəxəssislərin əsasən vəziyyətin daha yaxşı başa düşülməsi və skrininqi ilə əlaqələndirdiyi uzunmüddətli bir tendensiyanın davamıdır. 2022-ci ildə hər 31 uşaqdan təxminən 1-nə 8 yaşına qədər autizm diaqnozu qoyulub ki, bu da 2020-ci ildəki 36 uşaqdan 1 nisbətindən daha yüksəkdir. Halladey bildirib ki, autizm mürəkkəb bir vəziyyətdir və “ünsiyyət qura bilən, koqnitiv qabiliyyətlərə sahib olan və müstəqil yaşayan insanlardan, 24/7 baxıma ehtiyacı olanlara qədər” geniş bir spektri əhatə edir. Bu müxtəliflik autizmin “yalnız bir səbəbinin ola bilməyəcəyini” göstərir. O’Liri deyib ki, autizm yüksək dərəcədə genetikdir və onunla əlaqəli 250-dən çox gen tapılıb. “Halların təxminən 15-20%-də autizmə səbəb olan tək bir gen tapa bilərik, digər hallarda isə autizmə səbəb olmaq üçün bir neçə genetik mutasiya qarşılıqlı təsir göstərə bilər,” o əlavə edib. “Autizmlə əlaqəli genlər fetal beyin inkişafı və hamiləlik dövründə yüksək səviyyədə ifadə olunur və sinir hüceyrələrinin bir-biri ilə necə əlaqə saxlamasını əhatə edən bioloji yollarda birləşirlər.” Halladey bildirib ki, hamiləlik dövründə analıq xəstəlikləri də daxil olmaqla, bəzi ətraf mühit faktorları “autizm diaqnozu ehtimalını artıra” bilər. Hamilə qadınların tövsiyə olunan vaksinlərlə bağlı güncel olmalarının vacibliyinin səbəblərindən biri də budur. Halladey deyib: “Qızılca olsanız, bütün bədəninizdə səpgi olur. Günlərlə davam edən qızdırma olur. Halsızlıqdan tutmuş, başınızın dumanlanmasına, tənəffüs problemlərinə, günlərlə ürəkbulanmaya qədər özünüzü pis hiss edirsiniz, sadəcə bir neçə saat deyil. Buna görə də bu, peyvəndə qarşı baş verə biləcək hər hansı bir reaksiyadan qat-qat ciddidir, bu reaksiyalar da universal deyil. Bəzi insanlarda bir neçə saat qızdırma ola bilər, lakin bu, həqiqətən bu xəstəliklərlə xəstələnməyə bənzəmir.” Autizmlə əlaqələndirilən digər faktorlara vaxtından əvvəl doğum, hamiləlik zamanı yaşlı valideynlər, hamiləlikdə qızdırma və gestasiya diabeti kimi metabolik pozğunluqlar daxildir. Halladey bildirib ki, CDC veb-saytındakı yenilənmə elmi əsaslara söykənmir və bu, çaşqınlıq yarada bilər. Halladey deyib: “Biz illərdir ailələrə CDC veb-saytına müraciət etməyi, CDC veb-saytında lazımi məlumatların olduğunu söyləyirdik, indi isə birdən-birə yerləşdirilən məlumat CDC-dən gəlmədi.” “Bu hazırkı məlumat Xəstəliklərə Nəzarət Mərkəzlərinin heç bir alimi tərəfindən yoxlanılmayıb. O, Səhiyyə və İnsan Xidmətləri Departamentinin inzibatçıları tərəfindən paylaşılıb, buna görə də bu, əslində elmi məlumat deyil.” Autizm Elm Fondu, Amerika Autizm Cəmiyyəti, Autizm Danışır, Amerika Pediatriya Akademiyası və Amerika Mama-Ginekoloqlar Kolleci kimi peşəkar tibb təşkilatları autizm və vaksinlər haqqında dəqiq məlumat tapmaq üçün digər mənbələrdir. Halladey bildirib ki, Avropa və Böyük Britaniya, Kanada və Meksika kimi ölkələr “vaksinlərin autizmə səbəb olmadığı” bəyanatını dəstəkləyirlər. Halladeyin valideynlərə digər tövsiyəsi: “Pediatrınıza etibar edin. Onlar sizi tanıyan insanlardır. Onlar sizi şəxsən görən, tanıyan və ən yaxşı məsləhətləri verə biləcək insanlardır.”

24 saat