Çin Ayın sirrini üzə çıxardı

Çinin Çanqe-6 missiyası tərəfindən gətirilən Ay süxurlarında asteroid zərbələri nəticəsində əmələ gələn hematit və maghemitin ilk dəqiq fiziki sübutları aşkar edilib. “Science Advances” jurnalında noyabrın 14-də dərc olunan bu kəşf, elm adamlarının Ayın havasız səthində oksidləşmə prosesinin necə baş verməsi ilə bağlı əvvəlki biliklərini şübhə altına alır. Bu minerallar Ayın ən qədim və ən böyük zərbə kraterlərindən biri olan Cənub Qütbü–Ayken (SPA) Hövzəsindən götürülmüş nümunələrdə tapılıb. Çin Elmlər Akademiyasının Geokimya İnstitutu və Şandun Universitetinin əməkdaşlarından ibarət qrup, kristal hematit və maghemitin mövcudluğunu təsdiqləmək üçün qabaqcıl üsullardan istifadə edib. İndiyədək Ay, əsasən atmosferinin olmaması və ümumi aşağı oksigen səviyyələri səbəbindən oksidləşmənin baş vermədiyi bir yer kimi qəbul edilirdi. Lakin nümunələrə əsaslanan bu sübut göstərir ki, müəyyən şəraitdə Ayda belə yüksək dərəcədə oksidləşmiş minerallar mövcud ola bilər.

Qədim Ay Süxurlarının Tədqiqatı

Cənub Qütbü–Ayken Hövzəsi, Çanqe-6 missiyasının eniş etdiyi, milyardlarla il əvvəl nəhəng bir zərbə nəticəsində yaranmış Ayın uzaq tərəfindəki böyük bir izdir. Tədqiqat üçün araşdırmaçılar nümunələri elektron mikroskopiya, elektron enerji itkisi spektroskopiyası və Raman spektroskopiyası üsulları ilə öyrəniblər. Aşkar edilən minerallar yalnız mikron ölçüdə kiçik olsa da, onların quruluşu Ayın özünə məxsus olduğunu, Yer kürəsindən gətirilmədiyini aydın şəkildə göstərir.

Bu, kristal formada olan hematit və maghemitin Yerə gətirilən Ay materialında birbaşa müəyyən edildiyi ilk haldır. Onların unikal xüsusiyyətləri Ayın keçmişindəki şiddətli səth hadisələri zamanı Ay prosesləri nəticəsində yarandığını sübut edir.

Asteroid Zərbələri Ay Dəmirini Paslandırdı

Komanda hesab edir ki, minerallar böyük asteroid zərbələri şiddətli istilik yaradaraq səthdəki materialı buxarlandırdığı zaman əmələ gəlib. Həmin qısa müddətdə, yüksək oksigenli buxar buludu yarana bilərdi ki, bu da oksidləşməni tətikləmək üçün kifayət idi. Qeyd edildiyi kimi, “böyük zərbələr nəticəsində yaranan həddindən artıq temperatur səth materiallarını buxarlandıraraq, müvəqqəti yüksək oksigen-fuqasiyalı buxar faza mühiti yaratmış olardı.” Bu zaman kəsiyində, troilit kimi Ay minerallarından dəmir sərbəst buraxılaraq oksidləşmiş və hematit ilə maghemit kimi çökmüşdür. Bu minerallar maqneditlə birlikdə aşkar edilmişdir ki, bu da eyni proseslə əlaqəli müxtəlif oksidləşmə vəziyyətlərini göstərir.

Paslı Minerallar Ayın Maqnit Sirrlərinə İşarə Edir

Tədqiqat, bu oksidləşmiş dəmir mineralları ilə Ayda müşahidə olunan uzunmüddətli maqnit anomaliyaları arasında mümkün əlaqəni də vurğulayır. Ayın şimal-qərb SPA Hövzəsi kimi bölgələr, izaholunmaz maqnit izləri göstərir. Hematit və maghemitin məlum maqnit daşıyıcıları olduğu nəzərə alınsa, onların əmələ gəlməsi bu anomaliyaların səbəbini izah etməyə kömək edə bilər. Araşdırma qrupunun qeyd etdiyi kimi: tapıntılar “bu Ay maqnit anomaliyalarının daşıyıcılarını və təkamül tarixini aydınlaşdırmaq üçün əsas nümunəyə əsaslanan sübutlar” təqdim edir.

Oksidləşmə proseslərini qədim zərbə hadisələri ilə əlaqələndirərək, tədqiqat Ayın geoloji təkamülünün anlaşılmasına yeni bir ölçü əlavə edir. Qaytarılmış nümunələrdə hematitin birbaşa müşahidəsi, uzaqdan zondlama məlumatları ilə real faktlar arasındakı boşluğu aradan qaldırır.

24 saat