DEHB: Beynin limbik sistemində erkən və sabit fərqlər

ADHD və Limbik Sistemdəki Dəyişikliklər

Uşaq və yeniyetmələrdə ADHD (Diqqət Çatışmazlığı Hiperaktivlik Pozğunluğu) emosional və koqnitiv işlənmədə iştirak edən əsas beyin sistemində erkən və sabit pozğunluqlar göstərir. "Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging" jurnalında dərc olunan yeni araşdırmaya görə, bu pozğunluqlar emosional və koqnitiv beyin dövrələrinin inkişaf zamanı fiziki olaraq necə bağlandığında fərqliliklər ehtiva edir. Bu fərqlər incə olsa da, uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə simptomların şiddətinin formalaşmasında rol oynaya bilər.

Limbik Sistemin Rolu və Tədqiqat Metodologiyası

ADHD getdikcə beynin əlaqələrinə təsir edən bir pozğunluq kimi qəbul edilir. Əvvəlki tədqiqatların əksəriyyəti beynin xarici qabığına, xüsusən də diqqət və icraedici funksiyalarla əlaqəli frontal paylara yönəlmişdi. Lakin limbik sistem kimi daha dərin beyin strukturlarının ADHD olan uşaqlarda necə inkişaf etdiyi barədə az məlumat var idi. Limbik sistem emosiyaları tənzimləməyə kömək edir və emosional siqnalları koqnitiv proseslərlə birləşdirir. O, həmçinin davranış tənzimlənməsi, impuls nəzarəti və əhval-ruhiyyə ilə əlaqəlidir – bunlar ADHD olan şəxslərin tez-tez çətinlik çəkdiyi sahələrdir. Emosional tənzimlənmə pozğunluğu ADHD zamanı xüsusilə yayğındır və həyat keyfiyyətinə təsir göstərə bilər.

Tədqiqatçılar 9-14 yaş arası 169 uşaq və yeniyetmədən ibarət qrupdan beyin görüntüləmə məlumatlarını təhlil ediblər. Onların 72-nə ADHD diaqnozu qoyulmuşdu, 97 nəfər isə sağlam müqayisə qrupu kimi xidmət edirdi. Hər bir iştirakçı təxminən 18 ay aralıqla üç fərqli zaman nöqtəsində qabaqcıl diffuziya MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiya) müayinəsindən keçib. Bu yanaşma tədqiqatçılara zamanla beyin ağ maddəsindəki dəyişiklikləri izləməyə imkan verib.

Ağ Maddənin Strukturunda Stabil Fərqlər

Tədqiqatçılar beynin ağ maddəsinin strukturunu araşdırmaq üçün diffuziya kurtozis görüntüləmə (DKI) adlı qabaqcıl bir texnikadan istifadə etdilər. Bu üsul su molekullarının beyin toxuması boyunca necə hərəkət etdiyini izləyir. Kurtozis anizotropiyası adlanan bir ölçü, təşkilat səviyyəsini göstərir. Daha yüksək kurtozis anizotropiyası dəyərləri, ağ maddə liflərinin yaxşı təşkil olunduğunu və miyelinləşdiyini, aşağı dəyərlər isə daha az inkişaf etmiş və ya daha az səmərəli olduğunu göstərir.

Nəzarət qrupu ilə müqayisədə, ADHD olan uşaqlar sol və sağ singulum dəstələrində daha aşağı kurtozis anizotropiyası göstərdilər. Bu azalmalar hər üç zaman nöqtəsində mövcud idi, bu da ağ maddə fərqlərinin müvəqqəti dalğalanmalardan deyil, ADHD-nin stabil, erkən yaranan bir xüsusiyyətindən qaynaqlandığını göstərir. Ağ maddənin inkişafı zamanla tipik bir trayektoriya izləsə də, ADHD olanlar daha aşağı baza səviyyəsindən başlayaraq həmyaşıdlarına çata bilmədilər.

Simptom Ciddiliyi və Şəbəkə Əlaqələri

Maraqlıdır ki, limbik sistem daxilindəki əlaqələrin ümumi sayı və effektivliyi ADHD və nəzarət qrupları arasında əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmirdi. Lakin tədqiqatçılar ADHD qrupu daxilində simptom şiddətinə baxdıqda, daha aydın bir mənzərə ortaya çıxdı. Daha ağır simptomları olan uşaq və yeniyetmələrdə limbik sistem əlaqələrində şəbəkə sıxlığı və marşrutlaşdırma effektivliyi daha aşağı idi.

Tədqiqatda müşahidə olunan fərqlər nisbətən kiçik olsa da, ardıcıl idi. Bu nəticələr tək bir beyin anormallığını deyil, ADHD-nin bir çox sistemdə paylanmış, kiçik miqyaslı fərqləri əhatə etdiyi fikrini dəstəkləyir. Bu fərqlər həyatın erkən dövründə ortaya çıxa və simptomların zamanla necə inkişaf etməsinə töhfə verə bilər.

Tədqiqatın Nəticələri və Gələcək İstiqamətlər

Bu tədqiqat mühüm fikirlər təqdim etsə də, bəzi məhdudiyyətləri var. Məsələn, limbik sistem üçün ümumi qəbul edilmiş anatomik tərif yoxdur. Öyrənilən yaş aralığı da nisbətən dar idi, uşaqlıqdan erkən yeniyetməliyə keçidə diqqət yetirirdi. ADHD olan bəzi şəxslərdə beyin inkişafı gecikməsi müşahidə oluna bilər ki, bu da yeniyetməliyin sonlarında və ya erkən yetkinlik dövründə tamamlanır. Tədqiqatı daha geniş bir yaş aralığına yaymaq, müşahidə olunan fərqlərin zamanla davam edib-etməyəcəyini, pisləşib-pisləşməyəcəyini və ya azalıb-azalmayacağını aydınlaşdırmağa kömək edə bilər.

Tədqiqatçılar gələcəkdə beyin əlaqələrinin inkişaf etdiyi yetkinlik və erkən yetkinlik dövrünə qədər bu inkişaf dəyişikliklərini izləməyi hədəfləyirlər. Şəxsləri daha uzun müddət izləməklə və görüntüləməni genetik və davranış məlumatları ilə birləşdirməklə, erkən beyin fərqlərinin zamanla necə inkişaf etdiyini, sabitləşdiyini və ya uyğunlaşdığını görmək mümkün olacaq. Məqsəd, həm xəstələrə, həm də həkimlərə simptomların həyat boyu niyə davam etdiyini və ya yox olduğunu anlamağa kömək edən bir ADHD həyat dövrü modeli qurmaqdır.

24 saat