Gizli Yeddinci Hiss: İnsanlar Toxunmadan Hiss Edə Bilir

Londonun Queen Mary Universiteti və University College London-dan olan tədqiqatçılar qrupu, insanların qumda gizli qalmış basdırılmış obyektləri birbaşa təmas olmadan, yalnız zərif titrəyişlər və təzyiq dəyişikliklərinə əsaslanaraq aşkar edə bildiyini nümayiş etdiriblər. Bu kəşf, toxunma sisteminə dair ənənəvi elmi anlayışlara meydan oxuyan, əvvəllər sənədləşdirilməmiş yeni bir hiss qabiliyyətini – uzaq toxunuşu ortaya qoyur.

2025-ci il IEEE İnkişaf və Öyrənmə Beynəlxalq Konfransında təqdim olunan bu araşdırma, sahil quşlarından, məsələn, bataqlıq qazı və çovdarçılardan ilhamlanıb. Bu quşlar, mühitdəki mexaniki siqnalları şərh edərək çöküntü altında gizlənmiş şikarlarını tapmaq üçün dimdiklərindən istifadə edirlər. İnsanlarda bu hissi qabiliyyət indiyə qədər müşahidə edilməmiş və ya kəmiyyət baxımından qiymətləndirilməmişdi.

Tədqiqatçılar, incə qum və gizli obyektlərdən ibarət nəzarətli eksperimental qurğu istifadə edərək, insan barmaqlarının fiziki təmas qurmadan basdırılmış obyektlərin yerini nə qədər effektiv aşkar etdiyini ölçüblər. Bu kəşfin tətbiq sahələri bioloji maraqdan çox kənara çıxır. Yeni aşkar edilmiş bu qavrayış diapazonu, xüsusilə görmə və ya birbaşa girişin məhdud olduğu mühitlərdə, robototexnika, arxeologiya və planetlərarası tədqiqatlarda əhəmiyyətli tətbiqlərə malik ola bilər.

Queen Mary Universitetinin psixologiya üzrə baş müəllimi və insan tədqiqatının aparıcı müəllifi Dr. Elisabetta Versace, “Bu, uzaq toxunuşun insanlarda ilk dəfə araşdırılmasıdır və bu, canlılar, o cümlədən insanlar üçün qavrayış dünyamız – ‘qəbuledici sahə’ anlayışımızı dəyişdirir” deyib.

Təmas Olmadan 7 Santimetrə Qədər Toxunma Aşkarlanması

İnsan sınaqlarında, on iki iştirakçıya, qumun səthində barmaqlarını yüngülcə hərəkət etdirərək, dərindən basdırmadan və birbaşa təmas etmədən kiçik bir gizli kubu aşkar etmək tapşırığı verilib. Təəccüblüdir ki, iştirakçılar, IEEE Xplore-da dərc olunan tədqiqata görə, orta hesabla 6.9 santimetr (2.72 düym) məsafədən sınaqların 70.7%-də obyekti düzgün təyin ediblər. Orta aşkarlama məsafəsi 2.7 santimetr təşkil edib.

Bu nəticələr, dənəvər mühit hissəcikləri qarşılıqlı əlaqə nəzəriyyəsinə əsaslanan fiziki modellərlə sıx uyğunluq təşkil edib ki, bu da toxunma ipucularının ətraf materialdakı əks olunan yerdəyişmələr vasitəsilə 7 santimetrə qədər uzana biləcəyini göstərir. Tədqiqatçılar yazıblar ki, “bu həssaslıq, dənəvər materialda mexaniki ‘əksolunmalar’dan aşkar edilə bilən nəzəri fiziki həddə yaxınlaşır”.

Queen Mary Universitetinin qeyd etdiyi kimi, bu, insan toxunuşunun əvvəllər güman edildiyindən daha mexaniki həssas olduğunu, quşlarda tapılan dimdiyə əsaslanan sistemlərə bənzər kiçik ətraf mühit pozğunluqlarını deşifrə edə bildiyini göstərir.

İnsan Hissini Təqlid Edən Robotlar Dəqiqlikdə Geri Qalıb

Bu fenomenin robototexnikaya necə təsir edə biləcəyini araşdırmaq üçün komanda, Uzun Qısa Müddətli Yaddaş (LSTM) alqoritmi ilə təchiz olunmuş bir robot toxunma sensoru istifadə edərək paralel bir təcrübə aparıb. Robot toxunma nümunələri üzərində öyrədilib və eyni tapşırıqda sınaqdan keçirilib: qum içindəki gizli kubları yalnız mexaniki ipuculara əsaslanaraq aşkar etmək.

Robot obyektləri orta hesabla 7.1 santimetrdən aşkar edə bilib ki, bu da insan iştirakçılarından bir qədər irəli idi. Lakin, onun dəqiqliyi cəmi 40%-ə düşüb və tez-tez yanlış müsbət nəticələr verib. Robotun artan diapazonuna baxmayaraq performansdakı bu fərq, bioloji və süni sistemlərin ətraf mühit səs-küyünü necə emal etməsində əsas bir fərqi vurğulayıb.

UCL-in Robototexnika və süni intellekt üzrə dosenti Dr. Lorenzo Jamone, “Bu tədqiqatı xüsusilə maraqlı edən cəhət, insan və robot tədqiqatlarının bir-birini necə tamamlamasıdır” deyib. “İnsan eksperimentləri robotun öyrənmə yanaşmasına rəhbərlik etdi və robotun performansı insan məlumatlarını şərh etmək üçün yeni perspektivlər təmin etdi”.

Planetlərarası Tədqiqat və Yardımçı Robototexnika üçün Tətbiqlər

Tədqiqat komandası, uzaq toxunuş sensoru üçün gələcək bir sıra tətbiqlər, xüsusilə görmə qabiliyyətinin pozulduğu mühitlərdə, məsələn, yeraltı və ya ekstraterrestr mühitlərdə, nəzərdə tutur. Uzaq toxunuş qabiliyyətlərinə malik robotlar invaziv olmayan arxeoloji qazıntılar apara və ya birbaşa təmas və ya vizual identifikasiyaya əsaslanmadan Mars torpağını tədqiq edə bilərlər.

Queen Mary-də İnkişaf etmiş Robototexnika Laboratoriyasının doktorantı Zhengqi Chen bildirib ki, “Bu kəşf, insan toxunma qavrayışını genişləndirən alətlər və yardımçı texnologiyalar dizayn etmək üçün imkanlar açır. Bu biliklər, zərif əməliyyatlar aparmağa qadir qabaqcıl robotların inkişafına kömək edə bilər – məsələn, arxeoloji əşyaları zədələmədən aşkar etmək və ya Mars torpağı və ya okean dibi kimi qumlu və ya dənəvər relyefləri araşdırmaq”.

Daha geniş dəyər, bu hissi mexanizmin robot sistemlərinin, xüsusilə axtarış-xilasetmə, planet landerləri və hətta protez cihazlarında istifadə olunanların dizaynını necə dəyişdirə biləcəyindədir. Zərif toxunma alqoritmlərini yerləşdirməklə, maşınlar bir gün yalnız kameralara və ya təmas sensorlarına əsaslanmadan mürəkkəb relyefləri idarə edə bilərlər.

Qavrayış Hədlərini Və Ondan Yaratdığımız Maşınları Yenidən Müəyyən Etmək

Bu tədqiqat, insanlarda hissi sərhədlərin necə müəyyən edildiyinə dair fundamental bir yenidən düşünməyə vadar edir. Toxunuş uzun müddət birbaşa fiziki qarşılıqlı təsirlə əlaqəli, proksimal bir hiss kimi təsnif edilmişdir. Lakin uzaq toxunuşun ortaya çıxması, qavrayışın bir məsafədən, birbaşa təmasdan daha çox mexaniki yerdəyişmələrlə başlayacağını ortaya qoyaraq bu sərhədi yenidən müəyyənləşdirir.

Nəticələr həmçinin maraqlı bir paradoks təqdim edir. Süni intellektlə idarə olunan toxunma sistemlərinin sürətli inkişafına baxmayaraq, insan barmaqları dinamik mühitlərdə incə, kontekstə xas hissi məlumatları şərh etməkdə hələ də maşınları üstələyir. Bu performans fərqi – bioloji və süni – indi ölçülə biləndir və robototexnika həssaslığı üçün yeni bir meyar təyin edir.

24 saat