Google-dan 6 fevral zəlzələləri etirafı: 10 milyon insan 35 saniyə öncə xəbərdar edilə bilərdi

XƏBƏRDARLIQ SİSTEMİNDƏKİ ÇATSIZLIQLAR

Google, 2023-cü ildə Türkiyədə baş vermiş dağıdıcı zəlzələ zamanı zəlzələ erkən xəbərdarlıq sisteminin insanları lazımi səviyyədə xəbərdar edə bilmədiyini etiraf edib. Belə ki, 7.8 bal gücündəki zəlzələ üçün cəmi 469 "Hərəkətə Keç" xəbərdarlığı göndərilib. Google BBC-yə açıqlamasında, təxminən yarım milyon insana daha aşağı səviyyəli xəbərdarlığın göndərildiyini təsdiqləyib. Bu xəbərdarlıq "yüngül yırğalanma" üçün nəzərdə tutulmuşdu və istifadəçiləri "Hərəkətə Keç" xəbərdarlığı kimi diqqətçəkən şəkildə agah etmirdi. Texnologiya nəhəngi əvvəllər sistemin "yaxşı performans göstərdiyini" iddia edirdi.

TÜRKİYƏDƏ ANDROİD CİHAZLARIN İSTİFADƏSİ

Bu Android tətbiqi, Türkiyədəki telefonların 70%-dən çoxunu təşkil edən Android cihazlarında fəaliyyət göstərir. 2023-cü il fevralın 6-da Türkiyənin cənub-şərqində baş verən iki güclü zəlzələ nəticəsində 55 mindən çox insan həlak olub, 100 mindən çox insan isə yaralanıb. Zəlzələ baş verəndə bir çox insan yuxuda idi və binaların uçması nəticəsində həyatlarını itiriblər.

SİSTEM ZƏLZƏLƏNİN GÜCÜNÜ DÜZGÜN TƏYİN EDƏ BİLMƏYİB

BBC-nin məlumatına görə, "Google-un zəlzələ erkən xəbərdarlıq sistemi həmin gün işlək vəziyyətdə olsa da, zəlzələlərin gücünü aşağı qiymətləndirib." Google-un sözçüsü bildirib ki, "hər zəlzələdən öyrəndiklərimiz əsasında sistemi təkmilləşdirməyə davam edirik."

ERKƏN ZƏLZƏLƏ XƏBƏRDARLIQ SİSTEMİ NECƏ İŞLƏYİR?

Google-un "Android Zəlzələ Xəbərdarlıqları" (Android Earthquake Alerts, AEA) adlı sistemi, Android cihazlarından gələn sarsıntıları aşkar edə bilir. Zəlzələ dalğaları yerin daxilində nisbətən yavaş hərəkət etdiyi üçün əvvəlcədən xəbərdarlıq göndərmək mümkün olur. Google-un ən ciddi xəbərdarlığı "Hərəkətə Keç" adlanır. Bu xəbərdarlıq istifadəçinin telefonunda yüksək səsli zəng çalır, "Narahat etməyin" rejimi açıq olsa belə onu ləğv edir və ekranı tamamilə tutur. Bu xəbərdarlıq insan həyatını təhdid edə biləcək daha güclü yırğalanmalar aşkarlandığında göndərilmək üçün nəzərdə tutulub. AEA, həmçinin daha az ciddi olan "Fərqində Ol" xəbərdarlığı da təklif edir. Bu xəbərdarlıq yüngül yırğalanmalar barədə istifadəçini məlumatlandırmaq üçün nəzərdə tutulub və bu rejimdə "Narahat etməyin" rejimi aktiv olan cihazlar işə düşmür.

SİSTEMİN İLK ZƏLZƏLƏDƏKİ PERFORMANSI

Türkiyədə ilk zəlzələ səhər saat 04:17-də baş verdiyi və çox güclü olduğu üçün "Hərəkətə Keç" xəbərdarlığı xüsusilə həyati əhəmiyyət daşıyırdı. Bu səviyyədəki xəbərdarlıq yuxuda olan istifadəçiləri oyada biləcək yeganə xəbərdarlıq idi. BBC müxbirləri Ceyms Kleyton, Anna Foster və Ben Deriko zəlzələdən sonrakı aylarda, texnologiyanın effektivliyini araşdırmaq məqsədilə bu xəbərdarlığı almış istifadəçilərlə danışmaq istədiklərini bildiriblər: "Lakin zəlzələdən təsirlənmiş bölgədəki şəhər və qəsəbələrdə aylarla görüşdüyümüz insanlara baxmayaraq, zəlzələdən əvvəl ciddi səviyyəli 'Hərəkətə Keç' bildirişini aldığını söyləyən heç kimə rast gəlmədik. Tapıntılarımızı həmin il ərzində dərc etdik."

GOOGLE TƏDQİQATÇILARI NƏ DEYİR?

Google-un tədqiqatçıları nəyin səhv getdiyinə dair detalları "Science" jurnalında dərc edərək "aşkar etmə alqoritmlərindəki məhdudiyyətlərə" diqqət çəkiblər. İlk zəlzələdə sistem yırğalanmanın gücünü moment böyüklüyü şkalasına (MMS) görə 4.5 ilə 4.9 arasında təxmin edib. Halbuki, gerçək güc 7.8 bal idi. Eyni gündə baş verən ikinci böyük zəlzələ də düzgün qiymətləndirilməyib. Lakin bu dəfə sistem 8 158 cihaza "Hərəkətə Keç" və təxminən 4 milyon istifadəçiyə "Fərqində Ol" xəbərdarlığı göndərib. Zəlzələdən sonra Google-un tədqiqatçıları alqoritmi dəyişdirərək ilk zəlzələni yenidən simulyasiya ediblər. Bu dəfə sistem ən böyük risk altında olan şəxslərə 10 milyon "Hərəkətə Keç" xəbərdarlığı, episentrdən daha uzaqda yaşayanlara isə 67 milyon "Fərqində Ol" xəbərdarlığı göndərib. Google BBC-yə bildirib: "Hər bir zəlzələ erkən xəbərdarlıq sistemi eyni problemlə üzləşir: böyük gücdəki hadisələrə uyğun alqoritmlər inkişaf etdirmək."

İKİ İLDƏN SONRA ETİRAF: NİYƏ GECİKMƏ OLDU?

Lakin Kolorado Mədənçilik Məktəbinin dosenti Elizabet Reddi bu məlumatların əldə edilməsinin iki ildən çox çəkməsini narahatedici hesab edir: "Bu qədər uzun çəkməsinə həqiqətən də qəzəbləndim." O əlavə edib: "Burada kiçik bir hadisədən bəhs etmirik, insanlar həyatını itirdi və bu xəbərdarlıq sisteminin performansı istədiyimiz kimi deyildi." Google qeyd edir ki, sistem milli sistemləri əvəz etmək deyil, onları tamamlayıcı olaraq tərtib edilib. Lakin bəzi elm adamları ölkələrin tam sınaqdan keçirilməmiş bu texnologiyaya həddindən artıq güvənməsindən narahatdırlar. Sakit Okeanın Şimal-Qərb Seismik Şəbəkəsinin direktoru Harold Tobin BBC-yə deyib: "Bunun nə qədər yaxşı işlədiyi barədə tam şəffaf olmaq, məncə, son dərəcə vacibdir. Bəzi yerlər, görəsən, 'Google bunu edir, onda biz etməsək də olar' deyəmi düşünür?"

GƏLƏCƏK PERSPEKTİVLƏR VƏ GLOBAL ÇATIŞMAZLIKLAR

Google-un tədqiqatçıları bildirirlər ki, hadisədən sonra aparılan təhlillər sistemi təkmilləşdirib. AEA bu günə qədər 98 ölkədə xəbərdarlıqlar göndərib. BBC, Google-dan AEA-nın 2025-ci ildə Myanmarda baş vermiş zəlzələ zamanı necə bir performans göstərdiyini soruşub, lakin hələ cavab ala bilməyib.

24 saat