Günəş sisteminin kənarında "Kosmik İt"lə yaxın təmasın izləri hələ də görünə bilər

Qədim kosmik səyahət və onun izləri

Təxminən 4,5 milyon il əvvəl iki nəhəng ulduz Günəş sistemimizdən keçərək kosmosda silinməz bir iz buraxıb. Astrofiziklərin hesablamalarına görə, hazırda Yerdən 400-500 işıq ili məsafədə yerləşən bu ulduzlar Süd Yolu qalaktikasındakı səyahətləri zamanı Günəş sistemimizə cəmi 32 işıq ili qədər yaxınlaşıblar. Bu ulduzlar indi Böyük Köpək bürcünün – yəni Canis Major bürcünün – tərkib hissəsini təşkil edir.

Kolorado Universitetinin (CU Boulder) astrofiziki Michael Shullun sözlərinə görə, həmin ulduzlar Siriusdan dörd-altı dəfə daha parlaq olublar və səmanın ən işıqlı nöqtələri kimi görünürdülər. Zamanla uzaqlaşdıqca parlaqlıqları azalsa da, onların təsiri başqa yollarla da özünü göstərə bilərdi. Belə ki, bu ulduzların yaratdığı güclü istilik Günəş sistemimizi əhatə edən ulduzlararası buludlardakı qazları ionlaşdırmış ola bilər. Bu ionlaşma dərəcəsi əvvəllər alimlər üçün müəmma idi.

Müəmmalı ionlaşma və Yerli Buludlar

Kiçik Günəşimiz, onu əhatə edən planetlərlə birlikdə, Süd Yolunun orta sıxlığından xeyli az olan, nəhəng bir boşluğun – Yerli Qabarcıq adlanan bölgənin daxilində yerləşir. Lakin bu qabarcığın içərisində nisbətən sıx maddələrdən ibarət bir cib var ki, astronomlar onu yerli ulduzlararası buludlar adlandırırlar – Günəş sistemi də məhz onun daxilindədir.

Təxminən 30 işıq ili uzunluğunda olan bu buludlar əsasən hidrogen və heliumdan ibarətdir və qeyri-adi dərəcədə ionlaşma səviyyəsi nümayiş etdirir. Əvvəlki tədqiqatlara görə, hidrogen atomlarının təxminən 20 faizi, helium atomlarının isə 40 faizi yüklənmişdir. Bu cür ionlaşmanın baş verməsi üçün atomlardan elektronları qoparan güclü radiasiya mənbələri tələb olunur. Lakin bölgədəki mövcud mənbələr – məsələn, Yerli Qabarcığı formalaşdıran supernovalar – bu ionlaşmanın tam izahını vermirdi.

Tədqiqatın açdığı sirlər: Canis Major ulduzlarının rolu

Məhz bu sirr yeni tədqiqatlara təkan verib. Tədqiqatçılar son bir neçə milyon il ərzində Günəş sistemimizin ətrafındakı bölgəni simulyasiya edərək, buludlardakı qəribə ionlaşmaya hansı radiasiya mənbələrinin töhfə verdiyini araşdırıblar. Professor Shull bu vəziyyəti "bütün hissələrinin hərəkət etdiyi bir pazl"a bənzədir: "Günəş hərəkət edir. Ulduzlar bizdən uzaqlaşır. Buludlar isə sürüşür."

Komanda ən azı altı fərqli radiasiya mənbəyi müəyyən edib. Bunlardan biri, Yerli Qabarcığın kənarında yerləşən və əhəmiyyətli miqdarda ionlaşdırıcı fotonlar buraxan isti plazmadır. Üç yaxın isti ağ cırtdan da bu prosesə öz töhfəsini verir. Pazlın son iki hissəsi isə qrupun fikrincə, Epsilon Canis Majoris və Beta Canis Majoris ulduzlarıdır – yəni Canis Major bürcünü təşkil edən ulduzlardan ikisi. Hazırda Yerdən yüzlərlə işıq ili uzaqda olsalar da, təxminən 4,4 milyon il əvvəl Günəş sistemimizə 32 işıq ili qədər yaxınlaşıblar.

Gələcəkdə Yeri gözləyən radiasiya dozası

Bu ulduzlar B-tipli ulduzlar olaraq Günəşdən qat-qat böyük və daha isti xarakterə malikdirlər. Onların buraxdığı əlavə enerji, hazırkı mövqelərinə doğru yavaşca sürüklənərkən arxalarında isti, ionlaşmış qaz izi buraxmış olmalıdır. Lakin bu ionlaşma əbədi deyil: kosmosda sərbəst hərəkət edən elektronlar zamanla atomları yenidən neytral hala qaytaracaqlar.

Gələcəkdə Yer kürəsi özü də daha yüksək radiasiya dozasına məruz qala bilər. Hazırda bu ulduzlararası buludlar daxilində yerləşməyimiz bizi kosmik mühitin ən pis təsirlərindən qoruyur, lakin Günəş sisteminin 2000 ildən az bir müddətdə bu buludlardan çıxacağı gözlənilir. Tədqiqat “The Astrophysical Journal” elmi dərgisində nəşr olunub.

24 saat