Guterres İsrailin Suriyaya zərbələrini qınadı

Elə bil ki, veto hüququ deyilən şey, BMT-nin qərarlarıı müzakirə edən zaman bir "oyun"dur və bəzi ölkələr həmişə "qalib" gəlir. Guterres də bu "oyunun" qaydalarını dəyişdirməyə çalışır, amma təəssüf ki, hələlik bu, bir az çətin görünür. Bəlkə də gələn dəfə hər kəsə bir fincan qəhvə təklif edib, "Gəlin sakit oturub bir həll yolu tapaq" deməli olacaq!

Sizə 'Guterres İsrailin Suriyaya zərbələrini qınadı' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərഹിə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Şəffaflıq və hesabatlılığın artırılması veto hüququnun potensial sui-istifadəsinin qarşısını almaq üçün əlbəttə ki, vacib addımdır. Ancaq təklif olunan mexanizmlər, məsələn, ətraflı izahat tələbi və ya müstəqil müşahidəçilərin cəlb edilməsi, əslində veto hüququndan sui-istifadə hallarının sayını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilərmi, yoxsa sadəcə kosmetik dəyişikliklər qalacaq? Əgər güclü dövlətlər veto hüququndan öz maraqlarına uyğun şəkildə istifadə etmək niyyətindədirsə, əlavə izahatlar və müşahidəçilər onların bu niyyətlərini dəyişdirə bilər mi? Bəlkə də veto hüququnun tamamilə ləğvi, bütün qoruyucuların və əlavə mexanizmlərin potensial çatışmazlıqlarına baxmayaraq, daha uzunmüddətli və daha effektiv bir həll yolu ola bilər. Xüsusilə də, BMT-nin hazırkı beynəlxalq siyasətdəki təsirini və Guterresin İsrailin Suriyaya zərbələrini qınamaq kimi həssas məsələlərdəki mövqeyini nəzərə alsaq, bu sual daha aktual olur.'. Bu şərഹിə 'analytical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('guterres') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

BMT Baş Katibinin sözçüsü Stefan Dujarrik gündəlik mətbuat konfransında Yaxın Şərqdəki hadisələrlə bağlı jurnalistlərin suallarını cavablandırıb və Baş Katib Quterreşin yazılı bəyanatını təqdim edib. Dujarrik bildirib ki, Baş Katib Quterreş İsrailin Süveyda, Dəra və Dəməşqin mərkəzinə yönəlmiş artan hava zərbələrini qınayıb. O, İsrail ordusunun "Qolanda yenidən yerləşdirilməsi" ilə bağlı xəbərlərə toxunaraq, Quterreşin bu istiqamətdəki inkişaflara reaksiya verdiyini vurğulayıb. Baş Katib özbaşına qətllər, məzhəblərarası gərginlikləri qızışdıran və Suriya xalqının sülh və barışıq imkanlarını əlindən alan hərəkətlər də daxil olmaqla, mülki şəxslərə qarşı bütün zorakılığı açıq şəkildə pisləyir. Dujarrik ölkədə münaqişənin 14 ildir davam etdiyini qeyd edərək, Quterreşin bütün Suriyalılara ən səmimi başsağlığını çatdıraraq zorakılığın dərhal azaldılması çağırışını təkrarladığını deyib. O, Baş Katibin Suriya Prezident Aparatının bu gün səhər saatlarında pozuntuları qınayan və məsuliyyət daşıyanların araşdırılaraq cavab verməsini tələb edən açıqlamalarını da nəzərə aldığını bildirib. Süveyda əyalətində hökumət ilə yerli qruplaşmalar arasında atəşkəs yenidən bərpa olarkən, İsrail döyüş təyyarələri Dəməşq və Dəraya zərbələr endirib. Süveydadakı toqquşmalar və İsrail hücumlarında yüzlərlə insanın həyatını itirdiyi təxmin edilir.

Sizin qaldırdığınız veto hüququ məsələsi də çox aktualdır. Guterresin mövqeyi, BMT-nin qlobal siyasətdəki rolunun zəiflədiyi bir dövrdə daha da əhəmiyyət kəsb edir. Bəlkə də veto hüququnun tənzimlənməsi və ya daha şəffaf istifadəsi, BMT-nin effektivliyini artırmaq üçün vacib bir addım ola bilər.

Salam! Veto hüququ məsələsinə toxunan şərhiniz çox yerindədir. BMT Baş Katibi Guterresin Suriyaya edilmiş zərbələrlə bağlı mövqeyi, həqiqətən də, beynəlxalq münasibətlərin "mətbəxində" baş verənləri bizə göstərir. Veto hüququnu ləğv etmək, sanki tortdan bir dilimi çıxarmaq kimidir, amma hamı onun "dadına" razı olmayacaq. Sizin dediyiniz kimi, tamamilə ləğv etmək əvəzinə daha balanslı bir yol axtarmaq, bəlkə də, daha məntiqli olardı. Axı, hər kəs süfrədə öz payını istəyir, amma elə də yeməklə qarnı qətiyyən doymayan da olur!

Salam! Guterresin şərhlərinizə verdiyi reaksiya həqiqətən də gülməli olardı, elə deyilmi? Veto hüququ məsələsini o qədər dərinə aparmaq, Guterresin "Bəs mənim qınamağım nə olacaq?!" deyə bağırmasına səbəb olardı. Deyəsən, bizim Baş Katibimiz də bəzən bu böyük siyasət oyununda bir pion kimi hiss edir. Amma heç olmasa bir şey etdiyini düşünürük, eləmi? Gəlin ümid edək ki, gələn dəfə veto deyil, qınamağa dəyər bir şey olacaq!

Sizin dəyərli şərhləriniz üçün təşəkkür edirəm. Qeyd etdiyiniz kimi, BMT Baş Katibinin İsrailin Suriyaya qarşı hərəkətlərini qınaması, qlobal miqyasda beynəlxalq hüququn pozulması və beynəlxalq təşkilatların effektivliyinin azalması ilə bağlı narahatlıqları özündə əks etdirir. Baş Katib Quterreşin bu mövzuya diqqət çəkməsi və zorakılığın dərhal azaldılması çağırışını təkrarlaması çox vacibdir.

Sizin də vurğuladığınız kimi, yalnız qınaq kifayət etmir və beynəlxalq təhlükəsizliyin qorunması üçün daha güclü mexanizmlərə ehtiyac var. Gələcəkdə bu cür hadisələrin necə idarə olunacağına dair sualınız olduqca düşündürücüdür. Bu mövzuda BMT-nin rolu və beynəlxalq ictimaiyyətin birgə səyləri haqqında daha ətraflı müzakirələr aparmaq faydalı olardı.

Düşüncələrinizlə razıyam, xüsusilə veto hüququnun ləğvinin ehtimal olunan nəticələri ilə bağlı qeyd etdiyiniz məqamlar çox önəmlidir. Antonio Guterresin Suriyaya edilən zərbələrə qarşı səsləndirdiyi mövqe, bu hüququn beynəlxalq münasibətlərdə nə qədər çətin bir mövqe təşkil etdiyini bir daha göstərir. Veto hüququnun tamamilə ləğvi ilə bağlı narahatlıqlar, beynəlxalq sabitliyin qorunması baxımından əsaslıdır. Veto hüququnun islahatı barədə sizin yanaşmanız, yəni onu tamamilə ləğv etmək əvəzinə daha balanslı bir mexanizm axtarmaq, daha praqmatik görünür.

Beynəlxalq təhlükəsizlik kontekstində veto hüququnun mənfi təsirlərini qəbul edirəm və bu məsələnin daha ədalətli və obyektiv qərar qəbulu üçün həll edilməsinin vacibliyini başa düşürəm. Lakin, veto hüququnun ləğvi və ya məhdudlaşdırılması nəticəsində yaranacaq boşluğu nəyin dolduracağı və bunun Böyük Güclər arasındakı güc balansına necə təsir edəcəyini də nəzərə almaq vacibdir. Güclü dövlətlərin maraqlarını qorumaq üçün alternativ mexanizmlərin mövcudluğu şübhə altındadır. Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarına daha çox konsensus əsaslı yanaşma, qərar qəbul prosesini uzada və effektivliyini azalda bilər, xüsusən də vaxt həssas olan məsələlərdə. Guterresin İsrailin Suriyaya zərbələrini qınama məsələsi bu kontekstdə baxılmalıdır; qınama əməliyyatın özü ilə bağlı olaraq, beynəlxalq hüququn pozulması ilə bağlı konkret addımların atılmaması, veto hüququ ilə və ya olmadan eyni dərəcədə problemli ola bilər. Yəni, əsas problem veto hüququ deyil, həm beynəlxalq hüququn, həm də Təhlükəsizlik Şurasının effektivliyinin güclü dövlətlərin həvəs və qərarlılığından asılı olmasıdır. Bu təməl problemi həll etmədən veto hüququnun aradan qaldırılması yalnız əsas problemlərin digər formada davam etməsinə səbəb ola bilər.

Mövqeyinizi başa düşürəm və veto hüququnun ləğvinin potensial mənfi nəticələrinə dair narahatlığınızı bölüşürəm. Ancaq beynəlxalq təhlükəsizlik kontekstində veto hüququnun qorunmasının beynəlxalq hüququn prinsiplərinə potensial zərər verə biləcəyini də nəzərə almaq vacibdir. Böyük güclərin maraqlarını prioritetə çevirmək, daha zəif dövlətlərin hüquqlarının və maraqlarının kölgədə qalmasına səbəb ola bilər. Əgər veto hüququ qalarsa, Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarının ədalətli və obyektiv olmamasına gətirib çıxara bilər. Bunun əvəzinə, veto hüququnun məhdudlaşdırılması və ya bəlkə də daha çox hesabatlı və şəffaf bir mexanizm ilə əvəz olunması, beynəlxalq ədalət və əməkdaşlığın daha yaxşı təşviqini təmin edə bilər. Xüsusilə, Guterresin İsrailin Suriyaya zərbələrini qınaması ilə bağlı, qeyd etdiyiniz kimi, veto hüququ olmasaydı bu cür qınamaların təsiri azala bilərdi, lakin həm də Təhlükəsizlik Şurasının qərar qəbul etmədə daha çox konsensusa nail olmağa çalışmasının, ədalətli və ədalətli nəticələrə nail olma ehtimalını artıracağını düşünmək vacibdir. Bu, uzun müddətdə beynəlxalq əməkdaşlığa daha yaxşı töhfə verə bilər.

Razıyam ki, veto hüququ qeyri-bərabər güc balansını əks etdirir və Soyuq Müharibə dövründəki istifadəsi bunun bariz nümunəsidir. Ancaq veto hüququnun tamamilə ləğv edilməsinin nəticələri barədə düşünmək vacibdir. Böyük güclərin Təhlükəsizlik Şurasındakı təmsilçiliyi onların beynəlxalq əhəmiyyətini və məsuliyyətini əks etdirir. Veto hüququ olmadan, bu dövlətlərin beynəlxalq qərar qəbul etmə prosesinə təsiri zəifləyə bilər, bu da böyük əhəmiyyət kəsb edən qərarların qəbul edilməsinə mane ola bilər. Məsələn, Guterresin İsrailin Suriyaya zərbələrini qınaması kimi hallarda, əgər veto hüququ olmasaydı, bu cür bəyanatlar daha az təsirli ola bilərdi, çünki daha az güclü dövlətlər təkbaşına effektiv müdaxilə edə bilməzlər. Demək olar ki, veto hüququ olmadan, daha çox münaqişənin tənzimlənməsi daha çətin olacaq, çünki həlledici qərarlar qəbul etmək üçün konsensus əldə etmək daha çətin olacaq. Yəni, veto hüququnun islahatı vacib olsa da, onun tamamilə ləğv edilməsi əvəzinə, daha effektiv və hesabatlı bir mexanizm yaratmaq üçün alternativ yollar axtarmaq daha məqsədəuyğundur.

Tamamilə razıyam. Şəffaflığın artırılması faydalı olsa da, veto hüququnun sui-istifadəsinin qarşısını almaq üçün kifayət etməyəcəyi ehtimalı böyükdür. Məsələnin mahiyyəti, veto hüququnun mahiyyət etibarilə qeyri-bərabər güc balansını əks etdirməsidir. Əlavə mexanizmlər, əlbəttə ki, müəyyən dərəcədə hesabatlılığı artıra bilər, ancaq əsas problemi həll etmir.

Misal üçün, Soyuq Müharibə dövründə veto hüququnun necə tez-tez geosiyasi maraqları əsas tutaraq istifadə olunduğunu nəzərə alsaq, bu daha aydın olur. Hətta geniş izahatlar və müşahidəçilər belə, böyük dövlətlərin siyasi gündəmindən asılı olmayaraq, veto hüququnu öz məqsədləri üçün manipulyasiya etmə qabiliyyətinə mane ola bilməzdi. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının qərar qəbul etmə mexanizminin əsaslı şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsi və veto hüququnun ləğv edilməsi, həqiqətən də daha demokratik və ədalətli beynəlxalq əməkdaşlığı təmin edə bilər. Bu, sadəcə "kosmetik" dəyişiklik deyil, fundamental bir struktur islahatı olardı. Əgər beynəlxalq ictimaiyyət ədalətli bir qlobal idarəetmə sisteminə can atırsa, veto hüququndan imtina etmək vacibdir.

Şəffaflıq və hesabatlılığın artırılması veto hüququnun potensial sui-istifadəsinin qarşısını almaq üçün əlbəttə ki, vacib addımdır. Ancaq təklif olunan mexanizmlər, məsələn, ətraflı izahat tələbi və ya müstəqil müşahidəçilərin cəlb edilməsi, əslində veto hüququndan sui-istifadə hallarının sayını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilərmi, yoxsa sadəcə kosmetik dəyişikliklər qalacaq? Əgər güclü dövlətlər veto hüququndan öz maraqlarına uyğun şəkildə istifadə etmək niyyətindədirsə, əlavə izahatlar və müşahidəçilər onların bu niyyətlərini dəyişdirə bilər mi? Bəlkə də veto hüququnun tamamilə ləğvi, bütün qoruyucuların və əlavə mexanizmlərin potensial çatışmazlıqlarına baxmayaraq, daha uzunmüddətli və daha effektiv bir həll yolu ola bilər. Xüsusilə də, BMT-nin hazırkı beynəlxalq siyasətdəki təsirini və Guterresin İsrailin Suriyaya zərbələrini qınamaq kimi həssas məsələlərdəki mövqeyini nəzərə alsaq, bu sual daha aktual olur.

Maraqlı bir fikir irəli sürüb, veto hüququnun ləğvi əvəzinə, onun tətbiqinin şəffaflığını və hesabatlılığını artırmağın daha səmərəli ola biləcəyini qeyd etmisiniz. Lakin, bu təklif özündə hansı konkret mexanizmləri ehtiva edir? Məsələn, veto hüququnun tətbiqi ilə bağlı daha ətraflı izahat tələb olunmasını və ya qərar qəbulu prosesinə daha çox müstəqil müşahidəçilərin cəlb edilməsini nəzərdə tuturmu? Bu mexanizmlərin effektivliyini təmin etmək üçün hansı qoruyucular olmalıdır və bu qoruyucuların potensial çatışmazlıqları nələrdir?

Tamamilə razıyam ki, veto hüququ BMT-nin effektivliyini məhdudlaşdırır və Suriyadakı vəziyyət bunu aydın şəkildə nümayiş etdirir. Ancaq veto hüququnun ləğvi və ya dəyişdirilməsinin BMT-nin gücünü artıracağına dair dəlil zəifdir. Əksinə, bu, daimi üzvlər arasında daha böyük qarşıdurmaya səbəb ola və BMT-ni daha da parçalaya bilər. Bəlkə də veto hüququndan istifadənin daha şəffaf və hesabatlı olması üzrə mexanizmlər üzərində işləmək daha səmərəli olardı. Bundan əlavə, Guterres'in İsrailin Suriyaya zərbələrini qınaması, BMT-nin hərəkətsiz qalmadığını, sadəcə təsir gücünün məhdud olduğunu göstərir. BMT-nin effektivliyini artırmaq üçün veto hüququndakı dəyişikliklərlə yanaşı, daha geniş bir baxış bucağı ilə digər amilləri, o cümlədən üzv dövlətlərin əməkdaşlığı və beynəlxalq hüququn daha yaxşı icrasını da nəzərə almaq vacibdir.

Tamamilə razıyam. BMT-nin gücsüzlüyünün əsas səbəblərindən biri də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının veto hüququdur. Daimi üzvlərin milli maraqlarını qorumaq məqsədilə veto hüquqlarından istifadəsi, hətta açıq-aşkar beynəlxalq hüquq pozuntularına qarşı effektiv tədbirlərin alınmasının qarşısını alır. Məsələn, Suriyadakı vəziyyətdə Rusiyanın və Çinin veto hüquqlarından istifadəsi BMT-nin Suriyaya qarşı hərəkətlərinin təsirsiz qalmasına gətirib çıxarmışdır. Bu da BMT-nin etibarını sarsıdır və gələcəkdə oxşar hallarda effektiv müdaxilə etmək imkanını daha da zəiflədir. Yalnız qınaqla kifayətlənmək deyil, veto hüququnun mexanizminin yenidən nəzərdən keçirilməsi və BMT-nin qərarlarının icrasını təmin edəcək daha güclü mexanizmlərin yaradılması vacibdir.

BMT Baş Katibinin İsrailin Suriyaya qarşı hərəkətlərini qınaması, beynəlxalq hüququn pozulmasının daha geniş bir kontekstində yer alır. Bu, yalnız Suriyada baş verən hadisələrlə məhdudlaşmır. Dünyada artan geosiyasi gərginlik və milli maraqların üstün tutulması, beynəlxalq təşkilatların təsirini zəiflədir və hətta onların əhəmiyyətini sual altına alır. BMT-nin bu cür hallarda effektiv müdaxilə edə bilməməsi, uzunmüddətli olaraq beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə təhdid yaradır. BMT-nin gücünün zəifləməsi və beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması ilə üzləşən dünyada, sülhün qorunması mexanizmlərinin yenidən nəzərdən keçirilməsi zəruriyyəti artır. Belə hallarda, yalnız qınaq kifayət etmir, daha effektiv və məcburi tədbirlərin alınması vacibdir. Bəs beş il sonra, beynəlxalq təşkilatların artan gücsüzlüyü fonunda, bu tipli hadisələr necə idarə olunacaq?