Harvard xəbərdarlıq edir: İşıqlı yatmaq ürək və beyinə gizli ziyan vurur

Axşam saatlarında süni işıqa məruz qalmaq, yeni Harvard Universitetinin araşdırmasına görə, əvvəllər zənn edildiyindən daha çox sağlamlığa zərər verə bilər. Bu tədqiqat gecə işığına məruz qalma ilə ürək-damar xəstəlikləri riskinin artması arasında birbaşa əlaqəni ortaya qoyur. Məlumata görə, hətta cüzi miqdarda gecə işığı uzunmüddətli ürək sağlamlığına əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Tədqiqatçılar süni işıqın ürək-damar sisteminə necə təsir etdiyini araşdırmaq üçün qabaqcıl beyin görüntüləmə üsullarından və peyk ölçmələrdən istifadə ediblər. Onlar aşkar ediblər ki, gecə işığına daha yüksək səviyyədə məruz qalma, beyin stress aktivliyinin artması, qan damarlarında iltihabın yaranması və ürək xəstəliklərinin inkişaf ehtimalının yüksəlməsi ilə əlaqəlidir.

Ətraf mühit faktorları və gecə işığının ürək sağlamlığına təsiri

Massaçusets Ümumi Xəstəxanasının ürək PET/KT görüntüləmə tədqiqatları rəhbəri və Harvard Tibb Məktəbinin müəllimi Dr. Shady Abohashem bildirib ki, hava və səs-küy çirklənməsi kimi ətraf mühit faktorları sinirlərə və qan damarlarına təsir edərək stress vasitəsilə ürək xəstəliklərinə səbəb ola bilər. O vurğulayıb ki, işıq çirklənməsi geniş yayılsa da, onun ürək-damar sağlamlığına təsiri hələ tam araşdırılmayıb. Bu əlaqəni araşdırmaq üçün Dr. Abohashem və komandası orta yaşı 55 olan 466 sağlam yetkinin məlumatlarını təhlil ediblər. Bütün iştirakçılar PET/KT müayinəsindən keçib, tədqiqatçılar isə onların evlərində gecə süni işıqın miqdarını ölçüblər. Tədqiqat bu şəxsləri 2005-2018-ci illər arasında on il ərzində izləyərək, onların ürəklə bağlı əsas hadisələrini qeydə alıb.

Gecə işığı və ürək stresi arasındakı əlaqənin başa düşülməsi

On illik izləmə dövründə iştirakçıların 17%-də əhəmiyyətli ürək problemləri müşahidə edilib. Gecə işığına daha yüksək səviyyədə məruz qalanlar ardıcıl olaraq beyin stress aktivliyinin və arteriyalarda iltihabın artdığını göstəriblər. Tədqiqat göstərib ki, işıqa məruz qalmadakı hər artım, beş il ərzində ürək xəstəliyi riskini 35%, on il ərzində isə 22% artırıb. Dr. Abohashem qeyd edib ki, gecə işığına daha çox məruz qalma ilə ürək xəstəliyi riski arasında demək olar ki, düz xəttli əlaqə var. Hətta gecə işığının cüzi artımı belə beyin və arteriyalarda stress reaksiyaları ilə əlaqəli olub. Tədqiqat izah edir ki, beyin stresi aşkar etdikdə, qan damarlarında iltihaba səbəb olan immun reaksiyanı işə salır. Zamanla bu proses ateroskleroza və ya arteriyaların sərtləşməsinə töhfə verərək, infarkt və insult riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu risklər səs-küy çirklənməsi, sosial-iqtisadi vəziyyət və həyat tərzi fərqləri kimi ənənəvi faktorlar nəzərə alındıqdan sonra da qalıb. Maraqlıdır ki, risk süni işıqa daha çox məruz qalan aşağı gəlirli və ya sıx trafikli ərazilərdə yaşayan iştirakçılar arasında ən yüksək olub. Bu, ətraf mühit şəraitinin ürək-damar sağlamlığında kritik rol oynadığını göstərir.

Gecə işığına məruz qalmanı azaltmaq üçün praktiki addımlar

• Yataq otaqlarını mümkün qədər qaranlıq saxlayaraq süni işıqa məruz qalmanı azaldın.
• Yatmadan əvvəl telefon, planşet və ya televizor kimi ekranlardan istifadə etməkdən çəkinin.
• Xarici işığın otağınıza daxil olmasının qarşısını almaq üçün qaranlıq pərdələrdən istifadə edin.
• Qalıq işıqdan qorunmaq üçün yuxu maskası taxın.
• İşıq çirklənməsini məhdudlaşdırmaq üçün küçə işıqlarının qorunması kimi icma tədbirlərini dəstəkləyin.
• Evlərin və məhəllələrin ətrafında lazımsız çöl işıqlandırmasını minimuma endirin.
• Daimi gecə işıqlandırmasını azaltmaq üçün hərəkətə həssas işıqların istifadəsini təşviq edin.

Dr. Abohashem qeyd edib: "İşıq çirklənməsi sadəcə narahatlıq deyil; o, ürək xəstəliyi riskini aktiv şəkildə artıra bilər. Klinisistlər və siyasətçilər bu faktoru profilaktika strategiyalarında nəzərə almalıdırlar."

Ürəkdən kənar əlavə risklər

Gecə işığına məruz qalmanın təhlükələri ürək-damar sağlamlığından kənara çıxır. Əvvəlki tədqiqatlar gecə parlaq çöl işıqlarını Altsheymer xəstəliyi riskinin artması ilə əlaqələndirib. Süni işıq bədənin sirkad ritmini poza bilər, bu da zəif yuxu keyfiyyətinə, yuxusuzluğa və yuxu çatışmazlığına gətirib çıxarır ki, bunların hamısı koqnitiv tənəzzülə səbəb olur. Yaşlılar üçün işıqa məruz qalma və Altsheymer riski arasındakı əlaqə spirt istifadəsi, depressiya, piylənmə və ya xroniki böyrək xəstəliyi kimi digər faktorlardan daha güclü idi.

24 saat