Hindistanın Rus neft idxalının pərdəarxası: Asiyanın ən zəngin adamı

ABŞ prezidenti Donald Trampın Hindistanın Rusiyadan idxal etdiyi mallara tətbiq etdiyi əlavə 25 faizlik gömrük rüsumu bu ölkəni indiyədək ən yüksək tarifli millətlər sırasına daxil edib. Tramp bu qərarı Hindistanın Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsini "dəstəklədiyini" iddia edərək əsaslandırıb. Yeni Dehli və Moskva Soyuq Müharibə dövrünə aid qədim strateji tərəfdaşlar olsa da, Rusiya Hindistanın müdafiə arsenalının əsas təchizatçısıdır. Lakin Trampın narazılığı əsasən Hindistanın Rusiya ilə Rusiya nefti idxalında son dövrlər müşahidə olunan kəskin artıma yönəlib. "Hamı Rusiyanın Ukraynada qətliamı dayandırmasını istəyərkən, Hindistan Çinlə birlikdə Rusiyanın ən böyük enerji alıcısıdır – bunlar heç yaxşı deyil!", Tramp 30 iyul tarixində Truth Social platformasında yazıb. 19 avqustda ABŞ Xəzinədarlıq naziri Skott Bessent CNBC-yə verdiyi müsahibədə "Hindistanın ən zəngin ailələrindən bəzilərinin" bu Hindistan idxalından ən böyük faydalananlar olduğunu bildirib.

Rusiya Nefti İdxalının Kəskin Artımı

Hindistanın ən böyük Rusiya nefti idxalçısı Asiyanın ən varlı şəxsi Mukeş Ambaninin rəhbərlik etdiyi Reliance Industries (RIL) şirkəti olub. 2021-ci ildə Rusiyadan gələn xam neft RIL-in Camnaqar neft emalı zavodunun ümumi xam neft idxalının cəmi 3 faizini təşkil edirdi. Lakin Ukraynadakı müharibədən sonra bu rəqəm 2025-ci ildə orta hesabla 50 faizə yüksəlib. Amsterdamdakı Enerji və Təmiz Hava Araşdırmaları Mərkəzinin (CREA) məlumatına görə, 2025-ci ilin ilk yeddi ayında Camnaqar neft emalı zavodu Rusiyadan 18.3 milyon ton xam neft idxal edib ki, bu da illik müqayisədə 64 faiz artım deməkdir və dəyəri 8.7 milyard dollardır. CREA bildirib ki, RIL-in 2025-ci ilin ilk yeddi ayındakı Rusiya nefti idxalı 2024-cü ildəki ümumi idxaldan cəmi 12 faiz azdır. CREA-dan Avropa İttifaqı-Rusiya analitiki Vaibhav Raghunandan Al Jazeera-ya bildirib ki, bu dəyişiklik 2023-cü il fevralın 5-də qüvvəyə minən Rusiya neft məhsulları üzrə qiymət tavanı ilə əlaqədardır. Raghunandan qeyd edib: “Qiymət tavanının ilkin məqsədi Rusiyanın gəlirlərini azaltmaqla yanaşı, qlobal təchizat təhlükəsizliyini təmin etmək idi. Texniki olaraq, aşağı qiymət tavanı Hindistan və Çin kimi ölkələr üçün bu nefti daha cəlbedici etməli, lakin Rusiyanın gəlirlərini məhdudlaşdırmalı idi.” RIL Al Jazeera-nın ətraflı suallarına cavab verməyib.

Gəlirli Diversifikasiya və Qlobal Təsirlər

Raghunandan əlavə edib ki, qiymət tavanının səviyyəsinin üç ildən artıqdır ki, 60 dollarda sabit qalması və tətbiqdəki boşluqlar onun təsirini zəiflədib. Bunun əvəzinə, Rusiyanın ixracına nəzarətdən yayınmaq üçün yüzlərlə gəmidən ibarət "kölgə donanması" alıcılara qiymət tavanından yüksək qiymət ödəməyə kömək edib. CREA-nın məlumatına görə, yanvar ayında Rusiya xam neftinin təxminən 83 faizi bu gəmilər vasitəsilə daşınırdı. İyun ayında bu rəqəm 59 faizə düşüb. CREA, RIL-in Camnaqar neft emalı zavoduna Rusiya nefti idxalını və ixracını 2021-ci ildən keçən ayın sonuna qədər izləyib. Mərkəz, Camnaqar neft emalı zavodunun 2023-cü il fevralından keçən ayın sonuna qədər qlobal səviyyədə 85.9 milyard dollarlıq emal olunmuş məhsullar ixrac etdiyini aşkar edib. Bu ixracın təxminən 42 faizi (36 milyard dollar) Rusiyaya sanksiya tətbiq edən ölkələrə gedib. İxracın üçdə biri, yəni 17 milyard avro (19.7 milyard dollar) Aİ-yə, 6.3 milyard dollarlıq neft məhsulları isə ABŞ-a göndərilib ki, bunun da təxminən 2.3 milyard dollarlıq hissəsi Rusiya xam neftindən emal olunub. ABŞ, qiymət tavanı qüvvəyə mindikdən bəri bu neft emalı zavodundan dəyər baxımından dördüncü ən böyük fərdi idxalçı ölkədir, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Avstraliya və Sinqapurdan sonra gəlir. Həcm baxımından isə ABŞ, 2025-ci ilin iyul ayının sonuna qədər qiymət tavanlarından bəri 8.4 milyon ton neft məhsulu idxal edərək Camnaqar neft emalı zavodundan ən böyük Hindistan idxalıçı olub. 2025-ci ildə ABŞ bu zavoddan 1.4 milyard dollarlıq neft məhsulu idxal edib ki, bu da illik müqayisədə 14 faiz artım deməkdir və qlobal səviyyədə üçüncü ən böyük göstəricidir. ABŞ-ın Camnaqar Hindistan idxalı əsasən qarışdırma komponentlərindən (64 faiz), benzindən (14 faiz) və mazutdan (13 faiz) ibarətdir. RIL-dən sonra, səhmlərinin əksəriyyəti Rusiyanın dövlət neft-qaz nəhəngi Rosneft də daxil olmaqla, Rusiya şirkətlərinə məxsus olan Nayara Energy, Rusiya neftinin böyük idxalçısı olub. Hindistanda Camnaqardan sonra ikinci ən böyük özəl emalı zavolu olan Vadinar emalı zavodu bu ilki ümumi xam neft idxalının orta hesabla 66 faizini Rusiyadan alıb. CREA bildirib ki, faktiki həcm baxımından Nayaranın Rusiya idxalı Reliance-ın Camnaqar neft emalı zavolu üçün Rusiyadan idxal etdiyi həcmin üçdə birini təşkil edir.

Tariflər və Geopolitik Mülahizələr

Analitiklər hesab edirlər ki, Hindistanın əlavə tariflərinin xərclərini yalnız bir şirkətin xeyrinə çəkdiyini düşünmək sadəlövh olardı. "Mənə elə gəlir ki, mənfəətin əksəriyyəti Reliance-a getsə belə, Hindistan hökuməti bu ticarəti Rusiya ilə davam etdirməyi münasib sayıb, çünki ucuz neft idxalı Hindistanın cari hesab kəsiri ilə mübarizəyə kömək edib və həm də bitərəflik mesajı göndərməyə xidmət edib," – iqtisadiyyat, maliyyə və təhlükəsizlik məsələləri arasında əlaqələrə diqqət yetirən Yeni Amerika Təhlükəsizliyi Mərkəzinin əməkdaşı Rachel Ziemba bildirib. Hindistan Soyuq Müharibə dövründə belə, nə ABŞ, nə də Sovet İttifaqı ilə rəsmi olaraq ittifaq qurmadan, böyük güclərdən strateji müstəqilliyini nümayiş etdirməyə çalışıb. Dehlidə yerləşən Qlobal Ticarət Araşdırma Təşəbbüsünün (Global Trade Research Initiative) qurucusu Ajay Srivastava Al Jazeera-ya bildirib ki, Trampın Hindistanın Rusiya nefti idxalına tətbiq etdiyi tarif "tamamilə saxta"dır. Srivastava deyib: "Tariflər qoymaq tamamilə bir saxtakarlıqdır, çünki onlar Rusiya neftinin ən böyük idxalçısı olan Çini hədəf almayıblar... Əgər sabah Tramp və [Rusiya prezidenti Vladimir] Putin [Ukrayna üzərində] razılığa gəlsələr, ABŞ Hindistana tariflər tətbiq etmək üçün başqa bəhanə tapacaq, çünki tariflər Hindistanın ABŞ-ın ticarət tələblərinə boyun əyməməsi də daxil olmaqla, başqa məsələlərdən qaynaqlanır." O, qeyd edib ki, Reliance Rusiyadan alınan ucuz xam neft qiymətlərindən mənfəət əldə etmiş ola bilər və bunun təftiş altında olmasının yeganə səbəbi onun özəl bir firma olması və varlıları sorğulamağın insan təbiəti olmasıdır. Qiymət tavanı qüvvəyə mindikdən keçən ayın sonuna qədər ABŞ-ın qarışdırma komponentləri idxalının 38 faizi, reaktiv yanacaq idxalının 4 faizi və benzin idxalının 2 faizi Camnaqar neft emalı zavodundan gəlib. Analitiklər yaxın gələcəkdə bəzi dəyişikliklərin olacağını proqnozlaşdırırlar. Aİ, Rusiya xam neftindən emal olunmuş neft məhsullarının idxalına qadağa tətbiq edib ki, bu da CREA-dan Raghunandanın sözlərinə görə, "əhəmiyyətli bir siyasət dəyişikliyidir" və "güclü şəkildə tətbiq olunarsa, çox böyük təsirə malik olacaq". Qadağanın yanvar ayında qüvvəyə minməsi gözlənilir. RIL-in reaktiv yanacaq ixracının yarıdan çoxu Aİ-yə yönəlib və "bu bazarı itirmək, buna görə də, bəzi məhsullardan əldə etdiyi gəlirlərinə digərlərindən daha çox təsir edəcəkdir. Lakin ümumilikdə, bu, onların ixrac strategiyasında əhəmiyyətli bir yenidən düşünməyə səbəb olacaqdır," o deyib. Lakin RIL dekabr ayında Rosneft ilə 10 illik müqavilə də imzalayıb və bunun sanksiyalarla necə uyğunlaşacağı hələ aydın deyil.

24 saat