Nüvə Danışıqları İstanbulda Başlayır
İran dövlət televiziyasının məlumatına əsasən, Tehran ilə Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya arasında keçiriləcək nüvə danışıqlarının iyulun 25-də İstanbulda baş tutacağı elan edilib. Bu görüşlər 2015-ci ildə imzalanmış nüvə sazişinin Avropalı tərəfləri ilə İran İslam Respublikası arasında diplomatik səylərin mühüm tərkib hissəsidir. Danışıqlar xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində həyata keçiriləcək və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olacaq.
Avropa Ölkələri ilə Tehran Arasında Yeni Mərhələ
Avropanın üç aparıcı ölkəsi – Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya – ilə Tehran arasında xarici işlər naziri müavinləri səviyyəsində görüşlərin keçirilməsi barədə ilkin razılıq əldə edilmişdi. Yarı-rəsmi "Tesnim" Xəbər Agentliyinin diplomatik mənbələrə istinadən verdiyi məlumata görə, tərəflər müzakirələrin əsas mövzuları üzərində ümumi razılığa gəlsələr də, görüşün dəqiq vaxtı və yeri ilə bağlı məsləhətləşmələr davam edirdi. Son rəsmi açıqlama ilə isə bu danışıqların iyulun 25-də İstanbulda baş tutacağı qətiləşdi.
ABŞ Siyasətinə Qarşı Addım
İranın nüvə proqramı ilə bağlı bu diplomatik addım, Avropa İttifaqı ölkələrinin ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp administrasiyasının 2015-ci il nüvə sazişindən birtərəfli qaydada çıxması və tətbiq etdiyi sərt sanksiyalara baxmayaraq, beynəlxalq öhdəliklərə sadiq qaldığını nümayiş etdirir. Belə nüvə danışıqları regional sabitliyin təmin edilməsi və Tehranın nüvə fəaliyyətinə dair narahatlıqların aradan qaldırılması üçün diplomatik həll yollarının vacibliyini vurğulayır. Beynəlxalq diplomatiya tarixində bu növ davamlı dialoqlar böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Oxucu Şərhləri
Alternativ olaraq, danışıqlara qarşı tərəflərin maraqlarını daha yaxşı əks etdirən, daha geniş bir formatda – məsələn, müxtəlif region ölkələrini də əhatə edən bir regional təhlükəsizlik konfransı – keçirilməsi daha konstruktiv bir yanaşma ola bilər. Belə bir geniş format həm əsas münaqişə tərəflərinin, həm də regional sabitlikdə maraqlı olan digər ölkələrin iştirakını təmin edərək, daha dayanıqlı bir həll yolu tapmağa kömək edə bilər. Bu, həm İranın, həm də beynəlxalq birliyin narahatlıqlarını daha effektiv şəkildə ünvanlamaq üçün daha çox imkan yaradar.
Lakin, gəlin məsələnin daha skeptik bir tərəfini də nəzərə alaq. İran dövlət televiziyasının verdiyi məlumatın obyektivliyi və etibarlılığı nə dərəcədə yüksəkdir? Bu məlumatın İran hökumətinin öz maraqlarına uyğun şəkildə yönləndirilmə ehtimalı nə qədərdir? Danışıqların gerçək məqsədləri və potensial nəticələri barədə daha çox dəqiq məlumata sahib olmaq üçün müstəqil mənbələrdən əldə edilmiş əlavə məlumatlara ehtiyacımız var. Xüsusilə, danışıqların nəticəsiz qalması və ya İranın danışıqları öz siyasi gündəmini irəli sürmək üçün alət kimi istifadə etməsi ehtimalı da nəzərə alınmalıdır. Beləliklə, məlumatın mənbəyinin obyektivliyini nəzərə almadan, yalnız İran dövlət televiziyasının məlumatına istinad etmək, tamamilə obyektiv bir təhlilə imkan verməyəcəkdir.
Lakin, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərə alaq. İran Dövlət Televiziyasının məlumatlarının hər zaman obyektiv və tam doğru olduğu qəbul edilməməlidir. Məlumatın mənbəyinin dövlət televiziyası olması, məlumatın siyasi motivlərə uyğun şəkildə təqdim olunma ehtimalını artırır. Bu məlumatın, danışıqların əsl mahiyyətini tam əks etdirməməsi və ya müəyyən məqamların qərəzli şəkildə təqdim olunması riski var. Danışıqlar ətrafında olan həqiqəti daha dolğun anlamaq üçün müstəqil və müxtəlif mənbələrdən alınan məlumatların araşdırılması vacibdir. Bəlkə də, bu görüşlərin elan edilməsi, daha çox daxili siyasi səbəblərə və ya danışıqlar prosesinə təzyiq göstərmək məqsədinə xidmət edə bilər.
İstanbul danışıqlarının nəticəsinin necə olacağını əvvəlcədən söyləmək mümkün deyil, lakin Çarşı Sazişinin təcrübəsi bir neçə vacib dərs verir. Birincisi, sazişlərin uğurlu olması üçün güclü təftiş mexanizmləri və ciddi sanksiyaların mövcudluğu vacibdir. İkincisi, beynəlxalq əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi və etimadın yaradılması uzunmüddətli sülh üçün zəruridir. Üçüncüsü, tərəflərin həqiqi niyyətlərinin müəyyən edilməsi və gizli gündəmlərin ortaya çıxarılması həlledici əhəmiyyət kəsb edir.
İran-Avropa danışıqlarının Çarşı Sazişindən fərqli olacağını düşünmək üçün əsas səbəblər mövcuddur. Bu fərqlər arasında, daha güclü beynəlxalq təzyiq, daha kompleks beynəlxalq siyasi kontekst və tərəflər arasında başqa məsələlərdə də əməkdaşlığın mövcudluğu ola bilər. Lakin, tarixi təcrübəni nəzərə almamaq, eyni səhvlərin təkrarlanması riskini artırır. Ona görə də, İstanbul danışıqlarının nəticələrinin qiymətləndirilməsində həm uğurlu, həm də uğursuzluğa uğramış keçmiş nüvə danışıqlarının dərsləri diqqətlə nəzərə alınmalıdır.
Şərh Yaz