13 iyunda başlayan və ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə hava hücumları zamanı, aralarında yüksək rütbəli komandirlər və alimlərin də olduğu mindən çox İran vətəndaşı həyatını itirib. İran hücumların ardınca İsrailə yüzlərlə raket və pilotsuz uçuş aparatı ataraq "Gerçək Vəd 3" Əməliyyatı ilə cavab verib və tərəflər arasında 24 iyunda atəşkəs əldə olunub.
On illik müharibəyə hazır İran müdafiəsi
Bu yaxınlarda hərbi inkişaflar barədə xəbərlər yayımlayan 'Army Recognition' adlı internet saytında, İranın ISNA xəbər agentliyinə istinadən bir iddiaya yer verilib. ISNA-da yer alan xəbərə görə, İran son münaqişələrdən sonra müdafiə siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklər etmək üçün müdafiə büdcəsini artıracaq. Bu çərçivədə, İran Parlamenti Milli Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsi, İranın hərbi xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağı nəzərdə tutan bir qanun layihəsini təsdiqləyib. 120 millət vəkilinin dəstəklədiyi bu qanun layihəsi, İsraillə gələcək mümkün münaqişələrə hazırlıq olaraq, Ordu və İnqilab Keşikçiləri Ordusu (İKO) daxil olmaqla İran Silahlı Qüvvələrini gücləndirməyi hədəfləyir. Müdafiə nazirinin müavini briqada generalı Hojatollah Kureyşi ölkənin İran müdafiəsi ehtiyaclarını ödəmək üçün büdcə resurslarının artırılmasının vacibliyini vurğulayıb. Silahlı Qüvvələr Baş Qərargah rəisinin müavini və keçmiş müdafiə naziri briqada generalı Məhəmməd Rza Aştiani isə, İranın lazım gələrsə, on illik bir müharibəni davam etdirə biləcək qədər hərbi materiala malik olduğunu bildirib. Məhəmməd Rza Aştiani, İran ordusunun son münaqişələrdə ciddi zərər görmədiyini və Tehranın 10 illik bir müharibəni davam etdirə biləcək qədər hərbi ehtiyatlara malik olduğunu iddia edib. Müharibə vəziyyətində əhval-ruhiyyə və motivasiyanın da mühüm rol oynadığını bildirən Aştiani, İran Silahlı Qüvvələrinin yalnız qabaqcıl silahlarla təchiz edilmədiyini, eyni zamanda geniş əməliyyat təcrübəsinə və təlimə malik olduğunu qeyd edib. İranın vəziyyətini rəqiblərinin vəziyyəti ilə müqayisə edən Aştiani, düşmən qüvvələrinin müasir silahlara sahib ola biləcəyini, lakin əhval-ruhiyyə və psixoloji müqavimətdən məhrum olduğunu irəli sürüb.İranın daha əvvəl də müdafiə büdcəsini artırmağa yönəlik addımlar atdığı məlumdur. 2024-cü ildə Hökumət sözçüsü Fatimeh Mohajerani tərəfindən edilən açıqlamada, İran müdafiəsi büdcəsində yüzdə 200-ə qədər artım edilməsinin planlaşdırıldığı bildirilmişdi. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutuna (SIPRI) görə, İranın 2023-cü ildəki hərbi xərcləri təxminən 10,3 milyard dollar idi. İranın keçən ilki hərbi büdcəsinin isə 15,7 milyard dollar olduğu təxmin edilir. Hərbi xərclərin 2025-ci maliyyə ili üçün təxmini 46 milyard dollar olması gözlənilir.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. İranın hərbi xərclərinin artması yalnız regional təhlükəsizlik narahatlıqlarını aradan qaldırmaq üçün deyil, həm də ölkənin daxili iqtisadi və siyasi sabitliyini qorumaq üçün bir vasitə ola bilər. İran hökuməti üçün hərbi sənaye, iş yerləri yaradan və milli qüruru artıran bir amildir. Ona görə də, hərbi xərclər yalnız xarici təhdidlərə cavab olaraq deyil, həm də daxili siyasi motivlərlə izah edilə bilər. Əlavə olaraq, Çinlə hərbi əməkdaşlığın həcmini və təbiətini dəqiq qiymətləndirmək üçün daha çox dəlilə ehtiyac var. İddia olunan silah satışı həqiqətən İranın hərbi gücünü əhəmiyyətli dərəcədə artıracaqmı? Yoxsa bu daha çox strateji bir siyasi hərəkətdir? Bu suallar cavabsız qalır və məsələnin tam mənzərəsini vermək üçün daha ətraflı araşdırma tələb olunur.
Məsələn, İranın regional təhlükəsizlik üçün təhdid olduğu fikri ilə razılaşmaqla yanaşı, bu təhdidin azaldılması üçün, yalnız hərbi güc tətbiq etməkdən əlavə, diplomatiya və iqtisadi əməkdaşlığa əsaslanan alternativ həll yollarının axtarılması daha məqsədəuyğundur. Regional əməkdaşlıq əsasında yaradılacaq bir təhlükəsizlik mexanizmi, İranın ehtiyaclarını ödəyərək, eyni zamanda regional sabitliyi qorumaq üçün daha effektiv bir yol ola bilər. Bu mexanizmin əsasında qarşılıqlı hörmət və güvənə əsaslanan dialoq və danışıqlar olmalıdır.
Konstruktiv bir yanaşma olaraq, bölgədə regional təhlükəsizlik əməkdaşlığına yönəlmiş bir dialoq platforması yaradıla bilər. Bu platforma, İranın da daxil olduğu bütün maraqlı tərəfləri bir araya gətirərək, hərbi güc yarışını azaltmaq və qarşılıqlı etimad qurmaq üçün əməkdaşlıq mexanizmləri üzərində işləyə bilər. Bu dialoq, qarşılıqlı təhlükəsizlik tədbirləri, silahların nəzarəti və silah ticarətinin məhdudlaşdırılması kimi konkrət addımların müzakirəsinə yönəldilə bilər. Bu, yalnız İranın deyil, bütün bölgənin uzunmüddətli sabitliyinə xidmət edə bilər. Eyni zamanda, İranın legitim təhlükəsizlik narahatlıqlarına da ədalətli şəkildə yanaşılmalıdır.
Şərh Yaz