İsrail və Həmas, Qəzzada on minlərlə mülki vətəndaşın ölümünə səbəb olan müharibəni sonlandırmaq məqsədi daşıyan ABŞ Prezidenti Donald Trampın Qəzza sülh planı və ardınca əldə edilmiş İsrail-Həmas atəşkəsi razılaşması barədə anlaşmaya gəlib.
Tərəflər Türkiyə vaxtı ilə saat 12:00-da Misirin Şarm əl-Şeyx şəhərində sənədləri rəsmi şəkildə imzalayacaqlar. Saat 15:00-da isə Netanyahunun kabineti toplaşaraq razılaşmanı təsdiqləyəcək.
Buna baxmayaraq, İsrail Qəzza şəhərinə hücumlarını davam etdirir. İmza atılmadan və İsrail kabineti razılaşmanı təsdiqləmədən qüvvəyə minməyəcək anlaşmadan əvvəl İsrail ordusu son ana qədər bombardmanı davam etdirir.
Əl-Cəzirənin xəbərinə görə, hücumlar Qəzza şəhərinin qərb bölgələrini hədəf alıb. Şati Qaçqın Düşərgəsində bir ev vurulub. Şəhərin cənubundakı Sabra məhəlləsində isə evlərin yaxınlığında partlayıcı yüklü zirehli maşın da hədəfə alınıb.
Qəzza Mülki Müdafiə rəsmiləri, xüsusilə şəhərin şimalında hava zərbələrinin intensivləşdiyini və son 24 saat ərzində on nəfərin həlak olduğunu bildirib.
Hücumlara baxmayaraq Qeydləmələr və İsrail-Həmas Atəşkəsi
Atəşkəs, Qəzza sülh planının birinci mərhələsi olaraq, bu mərhələdə Qəzzada girov saxlanılan İsrailli rehinələr sərbəst buraxılacaq, minlərlə Fələstinli məhbus isə həbsxanalardan azad ediləcək.
Razılaşmanın elan edilməsi İsrail və Qəzzada böyük coşğu ilə qeyd edildi. Qəzzada insanlar mahnılar oxudu, dağılmış küçələrdə rəqs etdi. İsrailli girov ailələri evlərində bir-birlərini qucaqladı.
Bəs Qəzza sülh planının sonrakı mərhələlərində nə baş verəcək? Neçə girov və məhbus dəyişdiriləcək? İsrailin əvvəlki kimi atəşkəsdən imtina edərək müharibəni davam etdirmə ehtimalı varmı? Bu suallar ətrafında yaranan maraqları nəzərə alaraq, razılaşmanın detallarını araşdırdıq.
1) Atəşkəsdən Sonra Nə Olacaq?
Misirdəki danışıqlarda razılaşdırılan maddələr, razılaşmanın birinci mərhələsini əhatə edir.
Bu müddətdə İsrail "birinci mərhələ dövrü ərzində" işğal etdiyi Qəzzanın 75 faizindən geri çəkiləcək və İordan çayının qərb sahilini ilhaq etməyəcək. İlk geri çəkilmə 24 saat ərzində tamamlanacaq.
İsrailin bağladığı Qəzzaya gedən yollar yenidən açılacaq və bölgəyə təcili humanitar yardım çatdırılacaq. Yardımlar arasında dərman, qida, uşaq bezi kimi gigiyena məhsulları olacaq.
İsrail və Həmas, İsrailli girovları və Fələstinli məhbusları diri və ya meyit olaraq dəyişdirəcək. Bu mübadilə Bazar ertəsi günü reallaşacaq.
Həmas isə girovların azad edilməsi və İsrailin əhəmiyyətli dərəcədə geri çəkilməsindən sonra ağır silahlarını Misirə təhvil verəcək. Bu müddətdə ikinci mərhələ üçün danışıqlar davam edəcək.
2) Neçə Girov və Məhbus Dəyişdiriləcək?
Həmas 20 diri İsrailli girovu və həlak olan girovların cəsədlərini təhvil verəcək, İsrail isə 2 min Fələstinli məhbusu həbsxanalardan azad edəcək.
Bu müddətdə Həmas Mərvan Burqasi kimi dünyaca məşhur Fələstinli liderlərin də azadlığa buraxılmasını tələb edir, lakin İsrail bu təklifi qəbul etmir.
3) Ya İsrail Yenə Sözündən Dönərsə?
Bunun hər hansı bir zəmanəti olmasa da, İsrail üzərindəki beynəlxalq təzyiq və bəlkə də daha təsirli olan ABŞ Prezidenti Donald Trampın təzyiqi, Netanyahunun girovları aldıqdan sonra Qəzzanı yenidən bombalamasının qarşısını alacaq.
Avropada geniş dəstəyini itirən və Fələstin dövlətinin dünyanın əksəriyyəti tərəfindən tanınmasına səbəb olan İsrailin bu müharibəni davam etdirməsi halında, ölkənin Avropa qarşısında zədələnmiş imici illərlə bərpa olunmayacaq dərəcədə pisləşəcək.
Bu səbəblərlə yanaşı, müharibədən yorulmuş İsrail cəmiyyəti, Qəzzadan qayıdan əsgərlərin demək olar ki, hər gün intihar xəbərləri ilə sarsılır.
Donald Trampın bu barədəki açıqlaması vəziyyəti əslində ümumiləşdirir. ABŞ Prezidenti, "Bibi (Netanyahu) ilə danışdım ki, sən dünya ilə müharibə edə bilməzsən... Qəzza indi daha təhlükəsiz bir yer olacaq" deyə açıqlama verib.
Netanyahunun müharibəni davam etdirməsi, yalnız İsrailin ifrat sağçılarını təmin edəcək bir addım olmaqla yanaşı, böyük fəsadlar da gətirəcək.
4) Həmas Özünü Ləğv Edəcəkmi?
Həmas rəsmi şəkildə özünü buraxdığını elan etməyib. Lakin Donald Trampın Qəzza sülh planının gələcək mərhələləri Həmasın tamamilə tərksilah edilməsini və Qəzza rəhbərliyində heç bir şərt və mövqedə siyasi olaraq yer almamasını nəzərdə tutur.
Eyni şərtlər digər Fələstinli militant təşkilatları üçün də keçərlidir. Fələstin Xalqının Qurtuluş Cəbhəsi və İslami Cihad kimi təşkilatlar da Qəzzanın yeni rəhbərliyində təmsil olunmayacaq.
Donald Tramp Həmasın tamamilə fəaliyyətini dayandırması üçün ciddi təzyiq göstərir. Avropa bu qərarı dəstəkləyir. Türkiyə və müsəlman ölkələri də 'Donald Tramp sülh planını' dəstəklədiklərini bildiriblər.
Lakin bu vəziyyət, Həmasın hələ özünü ləğv etdiyi anlamına gəlmir. Fələstinli təşkilatlar hələ də Qəzzada varlığını davam etdirir.
Həmas, "xalqımız azad olana və öz müqəddəratını təyinetmə hüququna sahib olana qədər mübarizədən əl çəkməyəcəyik" açıqlamasını verib.
Həmas rəsmisi İzzət əl-Rişik isə, "Atəşkəs, xalqımızın böyük fədakarlıqlarının, əfsanəvi səbrinin, müqavimətin gücü və əzmkarlığının bəhrəsidir" deyə bildirib.
5) Donald Tramp Niyə Türkiyəyə Təşəkkür Etdi?
Həmasın yüksək səviyyəli liderlərini qəbul edən Türkiyə, Donald Tramp tərəfindən Həmas üzərində təsirli bir tərəf kimi qiymətləndirilir.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan da ABŞ Prezidentinin ona Həmasla bağlı xahişləri olduğunu bildirmişdi. Bu açıqlamadan bir gün sonra atəşkəs elan edildi.
Bununla yanaşı, Qətər, Misir, ABŞ və Türkiyə razılaşmanın zəmanətçiləri kimi imza atacaqlar. Hər hansı bir pozuntu zamanı Türkiyə və ərəb ölkələri də müdaxilə edəcək.
Donald Tramp, eyni zamanda iki ildir davam edən vasitəçilik rolunda İsrail tərəfindən bombardman edilən Qətər başda olmaqla ərəb ölkələrinə də təşəkkürünü bildirib.
Donald Tramp, "Bu, İsrail, müsəlman və ərəb ölkələri, Qəzza və ABŞ üçün möhtəşəm bir gündür" deyə qeyd edib.
Donald Tramp, razılaşma rəsmi şəkildə imzalandıqdan sonra Bazar günü İsrail Parlamentində çıxış etmək üçün Təl-Əvivə yola düşəcək.
6) Gələcək Mərhələlərdə Nə Olacaq?
Razılaşmanın ikinci mərhələsinə keçmək üçün keçiriləcək görüşlər, İsrail Nazirlər Kabinetinin atəşkəsi təsdiqləməsindən 24 saat sonra başlayacaq.
Görüşlərlə dəqiqləşəcək mərhələlərdə, Donald Trampın Qəzza sülh planına görə İsrail ordusu Qəzzadan tamamilə çəkiləcək, Həmas isə tamamilə tərksilah ediləcək.
Bu müddətdə Toni Bleyerin rəhbərlik edəcəyi irəli sürülən beynəlxalq bir komitə Qəzzanın yenidən qurulmasına nəzarət edəcək. Qəzza Beynəlxalq Keçid Orqanında (QBKO) fələstinlilər təmsil olunmayacaq.
'Müsəlman ölkələri' Qəzzaya böyük sərmayələr yatıraraq şəhərin yenidən qurulmasını maliyyələşdirəcəklər. Bu müddətdə 'Fələstindən getmək istəyən Qəzzalılara qapılar açıq olacaq', lakin fələstinlilərin orada qalması təşviq ediləcək.
Qəzzada polis vəzifəsini icra edəcək 'Qəzza Beynəlxalq Sabitlik Qüvvəsi' (QBSQ) yaradılacaq və regionda ictimai asayişi təmin edəcək.
Sülh planının son maddəsi isə, vaxt müəyyən etmədən "bu planın sonunda Fələstin Dövlətinin qurulması üçün addımlar atılacaq" ifadəsini də ehtiva edir.
Lakin tənqidçilər bu razılaşmanı uğursuz Oslo razılaşmasına bənzədir və Fələstin xalqının yenidən İsrailin mərhəmətinə buraxıldığını bildirirlər.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz