Vizual Müharibənin Yüksəlişi
2023-cü il oktyabrın 7-dən bəri silah müharibəsini vizual müharibə üstələyib. Qəzzada dağıdılmış xəstəxanalardan və ac körpələrdən tutmuş kütləvi məzarlıqlara, dağıntılar arasında axtarış aparan çarəsiz atalara qədər, hər bir smartfon vasitəsilə çəkilən görüntülər raketdən daha dərin təsir bağışlayır. Bu, həqiqətən də, vizual müharibənin gücünü göstərir.
Bu xam, filtrlənməmiş və inkarolunmaz kadrlar istənilən mətbuat konfransı və ya rəsmi çıxışdan qat-qat böyük təsirə malikdir. Və tarixdə ilk dəfədir ki, İsrail onları silmək və ya təbliğat içində boğmaq gücündə deyil.
İsrail ordusunun yardım paylama məntəqələrində insanları qətlə yetirməsinə dair dəhşətli görüntülər “Haaretz” qəzetinin müəllifi Gideon Levini 29 iyunda belə yazmağa sövq edib: “İsrail Qəzzada soyqırım törədirmi? [...] Qəzzadan gələn ifadələr və görüntülər çox suala yer qoymur.”
Hətta qatı İsrail tərəfdarı olan şərhçi və “New York Times” qəzetinin köşə yazarı Tomas Fridman artıq İsrailin hekayəsinə inanmır. O, 9 mayda ABŞ prezidenti Donald Trampa ünvanladığı məqaləsində bəyan edib: “Bu İsrail hökuməti bizim müttəfiqimiz deyil”, bununla da onun “ABŞ-ın regiondakı əsas maraqlarını təhdid edən şəkildə davrandığını” vurğulayıb.
Narrativə Nəzarətin Dəyişməsi
Bir zamanlar İsrailin narrativi redaksiya otaqlarının qapıları və Qərb günahının ağırlığı ilə qorunurdu. Lakin smartfon bu qapıları darmadağın etdi. İndi gördüklərimiz artıq İsrailin bizə dedikləri deyil, Qəzzanın bizə göstərdikləridir.
Bu görüntüləri yayan platformalar – TikTok, WhatsApp, Instagram, X – konteksti deyil, virallığı üstün tutur. Yaşlı nəsillər bəlkə də üz çevirsə də, gənc nəsillər acı axınına, hər pikselə, hər sirenin səsinə, hər dağıntı anına yapışıblar. Qlobal ictimai rəy gərgindir və bu, İsrailin maraqlarına ziddir. İsrail artıq təkcə qonşuları ilə deyil, obyektivin özü ilə vizual müharibədədir.
Beynəlxalq və Daxili Nəticələr
Bu vizual müharibənin psixoloji təsiri İsrail cəmiyyətinin dərinliklərində əks-səda verir. Onilliklər ərzində israillilər özlərini beynəlxalq təftiş obyektləri kimi deyil, travmanın qlobal nağılçıları kimi görməyə öyrəşmişdilər. Lakin indi İsrailin bombardmanı, yerlə yeksan olmuş Qəzza məhəllələri və arıq uşaqların görüntüləri hər platformanı doldurarkən, bir çox israilli artan etik dilemma ilə üzləşir.
Hətta mərkəzçilər arasında belə, bu ürküdücü görüntülərin İsrailin mənəvi üstünlüyünü aşındırması narahatlıq doğurur. İlk dəfədir ki, İsrail cəmiyyətində ictimai diskurs güzgü qorxusunu özündə ehtiva edir: dünyanın indi nə gördüyü və israillilərin nə ilə üzləşməyə məcbur olduğu.
Beynəlxalq aləmdə bu təsir İsrailin diplomatik mövqeyi üçün daha da sarsıdıcı olub. Uzunmüddətli müttəfiqlər, bir vaxtlar qeyd-şərtsiz dəstək verənlər, indi rəsmi bəyanatları deyil, TikTok-un canlı yayımlarını və Instagram-ın şəkil lentini izləyən vətəndaşlardan artan daxili təzyiqlə üzləşirlər.
Avropa və Şimali Amerikadakı qanunvericilər İsrailin hərbi cinayətləri ilə bağlı brifinqlər səbəbindən deyil, daxil olan qutularının səpələnmiş bədən hissələrinin və ac uşaqların ekran görüntüləri ilə dolması səbəbindən silah tədarükünü, ticarət sövdələşmələrini və diplomatik himayəni açıq şəkildə şübhə altına alırlar.
Döyüş meydanı parlamentlərə, kampuslara, şəhər şuralarına və redaksiya otaqlarına qədər genişlənib. Bu, İsrailin qaba güclə qazana bilməyəcəyi bir müharibənin əks-sədasıdır. Narrativə nəzarəti bərpa etmək üçün İsrail rəsmiləri sosial media platformalarına bəyənmədikləri məzmunu məhdudlaşdırmaq üçün təzyiq göstəriblər. Lakin İsrailin ən mürəkkəb ictimai diplomatiya səyləri belə, xam sənədləşmənin virallığı ilə ayaqlaşmaqda çətinlik çəkir.
İttiham Edilən İşğal
Qapalı qapılar arxasında İsrail ordusu artıq yalnız ictimai əlaqələr barədə narahat deyil; onlar cinayət təqibindən ehtiyat edirlər. İsrail ordusu əsgərlərini “selfie” çəkməyə və Fələstin evlərini dağıtdıqlarını lentə almağa görə danlayaraq, bu materialların beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları tərəfindən dəlil kimi toplandığı barədə xəbərdarlıq edib.
Sosial mediadan əldə edilən görüntülər və şəkillər artıq fəallar tərəfindən xaricdəki İsrail hərbçilərini hədəf almaq üçün istifadə olunub. Bir sıra hallarda İsrail vətəndaşları, onlara qarşı irəli sürülən hərbi cinayət iddiaları səbəbindən ziyarət etdikləri ölkələrdən qaçmaq məcburiyyətində qalıblar.
Smartfon dövründə işğal artıq təkcə görünən deyil, həm də ittihamedicidir.
Tarixdən Dərslər, Qəzzanın Bugünkü Reallığı
Keçmişdə İsrail izah edə biləcəyi müharibələr aparırdı. İndi isə yalnız reaksiya verə biləcəyi – çox vaxt gecikmiş və yöndəmsiz şəkildə – bir mübarizə aparır. Smartfon raketin gizlətdiklərini ifşa edir. Sosial media rəsmi brifinqlərin gizlətməyə çalışdığı məlumatları yayır. Rəqəmsal olaraq qorunmuş o qorxunc görüntülər, heç bir dağıdıcı vəhşiliyi və ya qəddarlıq aktını unutmamağımızı təmin edir.
Münaqişə görüntüləri təkcə məlumat ötürmür; onlar həm də qavrayışlarımızı yenidən formalaşdıra və siyasi mövqelərimizə təsir edə bilər. Vyetnam müharibəsi zamanı ABŞ-ın müttəfiqi olan Cənubi Vyetnam ordusunun mülki şəxslərə hücumundan sonrakı vəziyyəti əks etdirən güclü “Napalm Qız” şəkli Amerika cəmiyyətində dərin təsir bağışladı. Bu, müharibə ilə bağlı ictimai rəydə əhəmiyyətli dəyişiklik yaratmağa kömək etdi və ABŞ hökumətinin onu bitirmək qərarını sürətləndirdi.
Bu gün Qəzzada güclü görüntülərin axını dayanmır. İsrailin bütün səylərinə baxmayaraq, qlobal ictimai rəy onun soyqırım müharibəsinə qəti şəkildə qarşıdır.
Smartfonlar hər bir şahidin əlinə kamera verərək münaqişənin xarakterini tamamilə dəyişib. Bu yeni dövrdə İsrail öz cinayətlərinin ədalət tələb edən amansız, filtrlənməmiş vizual müharibəsi ilə mübarizə aparmaqda çətinlik çəkir.