İsrailin davam edən genişmiqyaslı əməliyyatları nəticəsində 59 mindən çox fələstinlinin həyatına son qoyulub, 143 min nəfər isə yaralanıb. Əraziyə tətbiq edilən blokada və hərbiləşdirilmiş paylama sistemi səbəbindən yüz minlərlə insan məcburi aclýqla üz-üzə qalıb.
Son həftələrdə 100-dən çox fələstinli, o cümlədən 80 uşaq məhz bu humanitar fəlakətin qurbanı olaraq dünyasını dəyişib.
Analitiklərin qənaətinə görə, İsrail niyyəti nə olursa olsun, Qəzza əhalisini dözülməz bir həddə çatdırıb.
Müharibə və vəhşiliklərin insanlara təsiri barədə yazan Böyük Britaniyadan olan psixiatr Derek Summerfield bildirib ki, “İsrailin siyasəti Qəzzanı yaşayış üçün yararsız hala gətirib”. O, əlavə edib: “Bu, cəmiyyət ideyasını və ona xidmət edə biləcək hər bir qurumu – universitetlərdən xəstəxanalara, məscidlərə qədər – məhv edib. Bu, cəmiyyətin bütün strukturlarını və kimlik hissini məhv etməyi hədəfləyən sosiqidal müharibəyə çevrilib. Oradakı insanlar heç nəsiz qalıblar və artıq davam edə bilmədiklərini hiss edirlər”.
Daimi ölüm təhlükəsi və bölgədəki tam dağıntı bir çox fələstinlini ümidsizliyə sürükləyib. Bəziləri yaşadıqları dəhşətlər və aylarla, bəlkə də illərlə davam edəcək münaqişə səbəbindən – müvəqqəti də olsa – ərazini tərk etməyə çalışır.
Digərləri isə İsrailin artan təcavüzünə baxmayaraq, öz evlərini tərk etməməkdə qərarlıdır.
Qəzzada Humanitar Böhran və Aclýq
Yardım agentliklərinin xəbərdar etdiyi kütləvi qida çatışmazlığı, bu bölgənin əhalisi üçün acı bir reallığa çevrilib. Yardım işçiləri və jurnalistlər də aclıq çəkənlərin sırasına daxil olublar.
Çərşənbə günü 100-dən çox yardım təşkilatı İsrail hökumətini Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ilə əməkdaşlıq etməyə və humanitar yardımların daxil olmasına icazə verməyə çağıran açıq məktub yayımlayıb.
Əl-Cəzirə Qəzza zolağında tələyə düşən bütün jurnalistlərin müdafiəsi üçün tədbir görülməsinə çağırıb; onların bir çoxu şiddətli qida çatışmazlığı və pisləşən sağlamlıq vəziyyəti səbəbindən reportaj hazırlaya bilmir. AFP agentliyi də oxşar çağırışla çıxış edib.
Fəlakət mövzusunda geniş yazan Tufts Universitetinin Dünya Sülh Fondunun icraçı direktoru Alex de Waal qeyd edib: “Aclýq təkcə fiziki deyil, həm də zehni bir haldır. O, əzab çəkəni insanlıqdan çıxarır və alçaldır… Bu, zibil qablarında yemək axtarışının və sağ qalmaq üçün edilən hər şeyin təcrübəsi – və sonra xatirəsi – deməkdir”.
O, davam edib: “Unutmamalısınız ki, bu, bir əməldir və çox vaxt cinayətdir. Bu, bomba atmaq kimi ani bir şey deyil… Tam aclýq 60-80 gün çəkə bilər. Yarı-aclıq isə daha uzun sürə bilər”.
“İsrail öz hərəkətlərinin kütləvi qida çatışmazlığına gətirib çıxaracağı barədə kifayət qədər və kəskin xəbərdarlıqlar alıb. Bu, heç kəsi təəccübləndirməməlidir,” de Waal əlavə edib.
“Bu, təkcə uşaqları ac saxlamaq deyil. Bu, bir cəmiyyəti dağıtmaq və onun insanlarını çarəsiz qurbanlara çevirməkdir,” de Waal əlavə edib. “Bu həm də təcavüzkarı əzab çəkəni insanlıqdan çıxarılmış kimi düşünməyə təşviq edir, beləliklə bu, öz-özünü doğruldur”.
Məhv Etmə Strategiyası
İsrail 21 aylıq müharibəsi boyunca ərazidə apardığı əməliyyatların məqsədinin “Həması məğlub etmək” və oradakı girovları xilas etmək olduğunu dəfələrlə iddia edib.
Lakin hər yeni hücumla, beynəlxalq tənqidçilər onu ya hərəkətlərinin humanitar nəticələrinə göz yummaqda, ya da fələstinliləri cəzalandırmaq və onları qida çatışmazlığı ilə üzləşdirmək üçün fəal şəkildə çalışmaqda ittiham ediblər.
Chatham House-un baş məsləhətçi elmi işçisi Yossi Mekelberg deyib: “Bunu strategiya adlandıra biləcəyimi bilmirəm. Nə qədərinin planlı, nə qədərinin taktiki, kinli, fürsətçi və ya sadəcə səriştəsizlik olduğunu bilmirəm. Hər şey haraya baxdığınızdan asılıdır.”
Mekelberg, İsrail siyasətində son sözü demək üçün mübarizə aparan müxtəlif qrupları təhlil edib: Qəzza və İordan çayının qərb sahilindəki fələstinlilərin köçürülməsini istəyən ultranasionalist hökumət nazirləri İtamar Ben-Gvir və Bezalel Smotriç kimi mesianik ambisiyalardan, müharibəni davam etdirmək və ya bitirmək barədə fikir ayrılığı olan təhlükəsizlik orqanına qədər.
O davam edib: “Nəhayət, kinli və fürsətçilər var,” – korrupsiya ittihamları ilə mühakimə olunan baş nazir Binyamin Netanyahunun məqsədlərini xarakterizə edərək – “onlar üçün bütün bunlar siyasət və daha bir gün sağ qalmaqdan ibarətdir.”
Dağıntının Mirası
Analitiklərin qənaətinə görə, İsrailin bu ərazidəki əməllərinin nəticələri nəsillər boyu davam edəcək.
İsrailin indiki müharibəsindən sağ çıxanlar onun izlərini daşıyacaq, onların nəsilləri də, ayrılanlara isə qayıtmağa icazə verilməyəcək.
Jadaliyya-nın həmmüəllifi Mouin Rabbani bildirib: “İsrail son bir neçə həftədə yaşayış şəraitini dözülməz və insan həyatını dəstəkləmək üçün qeyri-mümkün edən bir düstur qəbul edib. Əgər həyatı bu səviyyəyə endirə bilsə və eyni zamanda orada xaos və anarxiya səviyyəsini artıra bilsə, düşüncə belədir ki, insanlar gedəcəklər”.
Rabbani bildirib ki, insanlar ya İsrailin tətbiq etdiyi şərtlər nəticəsində, ya da İsrail hökumət nazirlərinin “humanitar şəhər” adlandırdıqları, lakin bir çox tənqidçinin konsentrasiya düşərgəsi adlandırdığı, Misir sərhədi boyunca tikmək niyyətində olduğu “bir istiqamətli keçid” vasitəsilə vətənlərindən qovulduqdan sonra geri qayıtmağa icazə verilməyəcək.
İsrailin Qəzza zolağına hücumunun 2023-cü ilin oktyabrında başlamasından bu yana demək olar ki, hər gün müharibə manşetlərdə yer alıb. Son həftələrdə qida çatışmazlığı və İsrailin əraziyə vurduğu demək olar ki, tam dağıntının miqyası artdıqca, beynəlxalq ictimaiyyət arasında narahatlıq da artıb.
Lakin etirazlara baxmayaraq və atəşkəs danışıqları davam etməsinə baxmayaraq, İsrailin müharibəsi yavaşlama əlamətləri göstərmir. Bu, bölgə əhalisini Summerfieldin sözləri ilə desək, "ac, tək və ovlanmış halda dolaşmağa" məcbur edib.
Oxucu Şərhləri
Məsələnin həlli üçün qarşılıqlı etimadın bərpa edilməsinə yönəlmiş beynəlxalq vasitəçilik təşəbbüsünün başlanması daha məqsədəuyğundur. Bu təşəbbüsün, hər iki tərəfin də maraqlarını nəzərə alan, konkret və yoxlanıla bilən addımlar ehtiva edən bir yol xəritəsi hazırlamasını təklif edərdim. Bu yol xəritəsi, uzunmüddətli bir sülh müqaviləsinə gətirib çıxaracaq, konkret addımların yerinə yetirilməsi ilə müşayiət edilən, mərhələli bir yanaşmanı əhatə etməlidir. Məsələn, humanitar yardımların qeyd-şərtsiz çatdırılması və blokada ərazilərində qida və tibbi yardımların təminatı ön plana çəkilməlidir. Eyni zamanda, hər iki tərəfin silahlı qüvvələrinin tam dayandırılması və hərbi əməliyyatların sona çatdırılması ilə bağlı razılığa gəlməsi həlledici addım olacaqdır. Bu proses beynəlxalq müşahidəçilərin iştirakı ilə tam şəffaf şəkildə həyata keçirilməlidir.
Məqalənin təklif etmədiyi bir konstruktiv həll yolu isə, beynəlxalq bir koalisiyanın rəhbərliyi altında Qəzzada yeni, daha təhlükəsiz və humanist bir idarəetmə quruluşunun qurulması ola bilər. Bu quruluş HƏMAS-ın təsirini minimuma endirməli, eyni zamanda əhalinin təhlükəsizliyinə və əsas ehtiyaclarının təmin olunmasına zəmanət verməlidir. Bu, uzunmüddətli və mürəkkəb bir proses olardı, lakin qarşılıqlı hörmət və qarşılıqlı məsuliyyət əsasında inkişaf etdirilən bir həll daha davamlı və səmərəli nəticələr verə bilər. Bu prosesdə, əlbəttə ki, İsrail və Fələstin tərəflərinin, eləcə də beynəlxalq birliyin fəal iştirakı vacibdir. Təbii ki, bu prosesin həyata keçirilməsi üçün ciddi təhlükəsizlik tədbirləri alınmalıdır.
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. İsrailin bu əməliyyatlarının arxasındakı səbəbləri və təhlükəsizlik narahatlıqlarını tam başa düşmədən, yalnız bir tərəfli təsvirə əsaslanaraq hökm vermək düzgün olmaz. İsrail hökumətinin bu hərəkətləri öz ərazisinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə, həmçinin, regiondakı gərginliyin artmasına qarşı müdafiə olaraq izah etdiyini nəzərə almaq vacibdir. Bu kontekstdə, humanitar fəlakətin miqyası və məsuliyyəti ilə bağlı müstəqil və qərəzsiz araşdırmaların aparılması zəruridir. Müxtəlif mənbələrdən əldə edilmiş məlumatlar və bu məlumatların təhlili yalnız daha dəqiq və ədalətli bir nəticəyə gətirib çıxara bilər.
Konstruktiv bir həll kimi, beynəlxalq bir humanitar yardım koalisiyasının yaradılması təklif oluna bilər. Bu koalisiya Hamasın nəzarətindən asılı olmayaraq, Qəzzadakı əhaliyə humanitar yardımı təmin etmək üçün çalışacaqdır. Eyni zamanda, beynəlxalq təzyiq vasitəsi ilə Hamasın silahlanma proqramına son qoyması və sülh danışıqlarına başlaması təmin edilməlidir. Bunu etmək üçün, həm İsrail, həm də Fələstin tərəflərindən siyasi iradə və etimad quruculuq tələb olunacaqdır. Yalnız bu yanaşma ilə uzunmüddətli, davamlı bir həll əldə edilə bilər. Əks halda, yalnız bir tərəfin günahlandırılması vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb olacaqdır.
Bəlkə də daha konstruktiv yanaşma, beynəlxalq bir sülh qüvvəsinin, hər iki tərəfin razılığı ilə, Qəzzaya daxil olmasına və humanitar yardımı nəzarət altında təmin etməsinə nail olmaq olar. Bu qüvvənin həm humanitar ehtiyacları ödəmək, həm də gələcək qarşıdurmaların qarşısını almaq üçün bir platforma kimi fəaliyyət göstərməsi vacibdir. Bu həm də, uzunmüddətli bir sülh müzakirələrinə başlamaq üçün bir yol ola bilər. Təbii ki, bu təklifin gerçəkləşməsi üçün bütün tərəflərin siyasi iradəsi və etimadının bərpası tələb olunur.
Şərh Yaz