İşğal Altında Şərqi Qüdsdə, Əl-Hardub küçəsində, 16 iyun tarixində at-Tur məhəlləsində 21 yaşlı Uday Abu Cüma və 12 yaşlı İyas Abu Mufrehə qarşı törədilmiş amansız snayper hücumundan yalnız bir pizza qutusu və güllə izi qalmışdı. Hadisədən bir gün sonra ərazini təmizləmişdi.
Gecə yarısına az qalmış, əmioğluları Uday və İyas at-Turda babalarının evinin qarşısında ailə üzvləri ilə birlikdə idi. Əbu Cüma geniş ailəsi nənələrinin Həcc ziyarətindən qayıtmasını qeyd etmək üçün toplaşmışdı. Ailənin qız övladlarından biri də Fələstin milli “tövcihi” imtahanlarında yüksək nəticə göstərmişdi.
Bir neçə gün əvvəl, İranla 13 iyunda başlayan 12 günlük münaqişənin əvvəlində, səlahiyyətlilər məhəlləyə gedən iki əsas girişi yol baryerləri ilə bağlamışdı. Lakin ailə üzvlərinin dediyinə görə, həmin gecə məhəllədə hər şey sakit idi.
İyas və Uday avtomobilin yanında oturub pizza yeyərkən, qəfildən onlara və ailə üzvlərinə atəş açıldı. Atılan 10 güllədən ikisi İyas və Udaya dəymiş, qan pizzanın üzərinə tökülmüşdü.
İyasın anası Nisrin Abu Mufreh xatırlayır: “Hamı şokda idi. Nə baş verdiyini anlamadıq. Küçəmizdən orduya qarşı heç bir təhdid yox idi.”
Ailə sonradan qonşuların təhlükəsizlik kamerası görüntülərinə baxdıqdan sonra anladı ki, təxminən 500 metr (550 yard) uzaqlıqdakı bir binanın damında mövqe tutan iki snayper xəbərdarlıq etmədən ailə toplantısına atəş açıb.
Ailə iki yaralını təcili olaraq xəstəxanaya çatdırmağa çalışarkən, polis təcili yardım maşınını dayandıraraq İyasın atası Raidini həbs etdi. Polis İyas və Udayı ailə mərasimi zamanı Molotov kokteyli atmaqda və fişənglər buraxmaqda ittiham edərək, qüvvələrin özünümüdafiə məqsədilə atəş açdığını iddia etdi.
Oğlanlar əvvəlcə at-Turda yerləşən Əl-Məqasid Xəstəxanasına aparıldı. Daha sonra isə Qərbi Qüdsdəki Eyn Kərimdə yerləşən Hadasa Xəstəxanasına köçürüldülər.
At-Turdakı xəstəxanada ailəni yenidən polis dayandırdı. Dəhşətə gələn Nisrin polisə “Bir uşağı necə belə vura bilərsiniz?” deyə soruşdu. Ailənin bildirdiyinə görə, polis iki oğlanı kimin vurduğunu bilmədiyini söyləyib, hətta atışmanın “ailədaxili mübahisə” nəticəsində baş verdiyini iddia etməyə çalışıb.
"Bir daha yeriyə bilməyəcəyi ehtimal edilir"
İyas və Udayın xəsarətləri fəlakətli idi. Həkimlərin dediyinə görə, həyatda qaldığı üçün şanslı olan İyasa dəyən güllə ürəyindən cəmi bir neçə santimetr aralıya düşərək sol çiynində böyük açıq yara buraxmış, ciddi sinir və arteriya zədələnməsinə səbəb olmuşdu. Uday isə qarnından vurulmuş, güllə kürəyindən çıxaraq sinirlərini, arteriyalarını və onurğasını zədələmişdi.
İyasın ailəsi oğlanın qolunun və əlinin həmişəlik şikəst qalacağından qorxur, Uday isə bir daha yeriyə bilməyə bilər.
Xəstəxanadakı həkimlər ailələrə Uday və İyasın “dumdum” güllələri ilə vurulduğunu bildirib. Bu güllələr maksimal zərər vurmaq üçün təsir zamanı genişlənmək məqsədi daşıyır və beynəlxalq hüquqa görə müharibədə istifadəsi qadağandır. Şərqi Qüds rəsmi olaraq müharibə zonası olmasa da, qanunsuz İsrail işğalı altındadır.
İyasın otağının kənarında duran 21 yaşlı sarsılmış Əmir Abu Mufreh soruşdu: “12 yaşlı uşağı, əmisi oğlu ilə oturub pizza yeyərkən vurmaq, üstəlik əmisi oğlunun ömrü boyu yeriyə bilməməsinə səbəb olmaq haqqını sizə kim verir?” Əmir hər gün və gecə kiçik qardaşı ilə xəstəxanada qalıb.
Əmir ən kiçik qardaşının “yaxşı uşaq” və “problem yaratmayan biri” olduğunu söyləyərək, İyasın ona küçədə qarğıdalı satmaqda necə kömək etdiyini xatırladı. “Söz tapa bilmirəm. Artıq nə deyəcəyimi bilmirəm.”
Yerli əhalinin bildirdiyinə görə, hücumdan bir gün sonra polis Əl-Hardub küçəsinə gələrək hadisə yerində qalan güllələri və güllə gilizlərini götürüb. Həmçinin, yaxınlıqdakı avtomobildən qırılan şüşələri yığışdırıb və atəş nəticəsində qalan qan izlərini təmizləyiblər. Yalnız avtomobildəki tək güllə izi və atılmış pizza qutusu qalıb. Nisrin qeyd etdi ki, “onlar cinayət yerini təmizlədilər.”
Ailənin və qonşuların sözlərinə görə, polis sonrakı günlərdə vəziyyəti araşdırmaq üçün məhəlləyə bir neçə dəfə qayıdıb. Maraqlıdır ki, onlar məhəllə girişlərinə qoyulmuş beton blokları götürüblər. Bu yol baryerləri yerli əhalini uzun dolambac yollarla getməyə və əsasən yerli fələstinlilərə xidmət edən yaxınlıqdakı Avqusta Viktoriya Xəstəxanasına piyada getməyə məcbur edirdi.
Nisrin dedi: “Onlar yol baryerlərinin bütün müharibə vəziyyəti nəzərə alınaraq məhəlləyə nəzarət etmək üçün quraşdırıldığını iddia edirdilər. Bəs niyə [atışmadan] bir gün sonra onları götürüb heç nə olmamış kimi davrandılar?”
“Onların məqsədi,” Nisrin bildirdi, “xaos yaratmaq və getməkdir.”
"Əl-Əqsa Təl-Əviv kimi tam suverenliyimiz altındadır"
Uday Abu Cüma və İyas Abu Mufrehin vurulması, iyun ayında İsrail və İran arasında baş verən 12 günlük müharibə zamanı İşğal Altında Şərqi Qüdsün fələstinli sakinlərə qarşı İsrail səlahiyyətliləri tərəfindən həyata keçirilən bir sıra sərt tədbirlər arasında daha şiddətli hallardan biridir.
Münaqişənin əvvəlində polis bir neçə məhəllədə yol baryerləri quraşdırmış, sakinlər isə at-Tur, İsəviyyə, Kafr Əqəb və Vadi əl-Coz kimi məhəllələrdə gecə basqınlarının sayında artım olduğunu bildirmişdilər.
7 oktyabr 2023-cü ildə Həmasın İsrailin cənubuna hücumlarından sonra polisin hərəkətlərinə bənzər şəkildə, 12 günlük münaqişə zamanı İşğal Altında Şərqi Qüdsdə ən azı iki sakin sosial media paylaşımlarına görə həbs edildi.
Qüds Hüquq Yardım və İnsan Haqları Mərkəzinin (JLAC) Qüds filialının direktoru Rami Saleh bildirib ki, yerli sakinlər Şərqi Qüdsə yerləşdirilmiş sərhəd polisi tərəfindən telefonlarının müntəzəm olaraq yoxlandığını, iki fələstinlinin isə telefonlarında İranın İsrailə cavab raket hücumlarını dəstəkləyən məzmun olduğu üçün döyüldüyünü iddia ediblər.
Saleh qeyd etdi ki, “bu [məhəllə] girişlərində polisin və əsgərlərin aqressiv yanaşması adi haldan qat-qat ağırdır.”
Qüdsün Qədim Şəhərinə demək olar ki, orada yaşamayan hər kəs üçün girişləri qəfil bağlamaqla yanaşı, İsrail səlahiyyətliləri “təhlükəsizlik vəziyyətini” əsas gətirərək Müsəlman və Xristian Məhəllələrindəki əksər dükançıları və küçə satıcılarını bizneslərini bağlamağa məcbur etdi.
Yəhudilər üçün müqəddəs yer olan Qərb Divarı açıq qaldı. Lakin təxminən bir həftə ərzində Müqəddəs Qəbir Kilsəsi və yəhudilər tərəfindən Məbəd Dağı kimi tanınan Haram əş-Şərif xristian və müsəlman ibadətçilər üçün bağlı idi. Bu qaydalar bir neçə gün müddətində bir qədər yumşaldıldı, yalnız məhdud sayda insanın namaz qılmasına icazə verildi. Lakin iyunun 22-də ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə zərbəsindən sonra, İsrailin İranla atəşkəsinə qədər, Haram əş-Şərifə ibadətçilərin girişi yenidən tamamilə bağlandı.
Buna cavab olaraq, iyunun 20-də onlarla fələstinli kişi Qədim Şəhərin divarlarının xaricində cümə günortası namazı üçün toplaşdı.
Qübbətül-Səhra və Əl-Əqsa Məscidini əhatə edən və İordaniyanın idarə etdiyi İslam Vəqfinin müstəsna nəzarəti altında olan Haram əş-Şərifin bağlanması, İsrail səlahiyyətliləri və siyasi xadimlərin din və siyasət cəhətdən həssas olan bu ərazidə Vəqfin suverenliyinə qəsd etmək cəhdlərindən sonra İsrail və İordaniya arasındakı razılaşmaya birbaşa ziddir.
Vəqfdən yüksək rütbəli bir mənbə Əl-Cəzirəyə deyib: “İsrail işğalı Əl-Əqsa məscidini bağlayaraq İslam dünyasına belə bir mesaj göndərmək istədi: ‘Əl-Əqsa Təl-Əviv kimi tam suverenliyimiz altındadır.’”
"Qanuni mülki əhali deyil, "kollektiv təhlükə" kimi qəbul edilirlər"
İşğal Altında Şərqi Qüdsdə İsrail səlahiyyətliləri tərəfindən tətbiq olunan bu məhdudiyyətlər və hərəkətlərlə yanaşı, İranla müharibə zamanı İordan çayının qərb sahilində fələstinlilərin hərəkəti də ciddi şəkildə məhdudlaşdırıldı; Qüdsə gedən əksər fələstinlilərin keçidləri bağlandı və ya məhdudlaşdırıldı, həmçinin mühasirəyə alınmış Qərb Sahilində bir çox nəzarət məntəqələri də eyni vəziyyətdə idi.
İsrail QHT-ləri Ir Amim və Bimkom birgə bəyanatda bu siyasətləri “əsassız kollektiv cəza” adlandıraraq bildirdilər: “Gücləndirilmiş məhdudiyyətlər, basqınlar, həbslər və dini obyektlərin bağlanması təhlükəsizlik bəhanəsi ilə əsaslandırılır, lakin praktikada bunlar ictimai məkanda fələstinlilərin mövcudluğunu boğmaq və qanuni ifadə azadlığını susdurmaq üçün istifadə edilən siyasi vasitələrdir.”
Bəyanatda davam edilib: “Şərqi Qüdsdəki fələstinli ictimaiyyət, şəhərin tərkib hissəsi olan qanuni mülki əhali deyil, kollektiv təhlükə kimi qəbul edilir.”
Polisin sözçüsü Əl-Cəzirənin İyas Abu Mufreh və Uday Abu Cümanın vurulması, həmçinin İranla müharibə zamanı Şərqi Qüds məhdudiyyətlərinin və İsrail səlahiyyətlilərinin siyasətinin məqsədi və xarakteri ilə bağlı sorğularına cavab verməyib.
Xəstəxananın başqa bir mərtəbəsində müalicə olunan, ehtimal ki, iflic olmuş əmisi oğlu ilə birlikdə, İyas Abu Mufreh Hadasa Xəstəxanasında qalır; o, daimi zədə almayacağı ümidləri azalsa da, bir sıra əməliyyatlar keçirib. Ailəsinin dediyinə görə, o, atışmanın travmasından hələ də əziyyət çəkir və bir daha hovuz oynaya bilib-bilməyəcəyini düşünərək xəstəxanada yemək, içmək və ya yatmaqda çətinlik çəkir.
Ailəsi və dostları ilə əhatə olunmuş İyas xəstəxana çarpayısından dedi: “Sadəcə evə qayıtmaq, dostlarımla oynamaq və məktəbə getmək istəyirəm.” Növbəti əməliyyatını həyəcanla gözləyərkən, qolunu bir yerdə tutan vintlər görünürdü.
Ir Amim təşkilatının araşdırmaçısı Aviv Tatarski bildirdi: “İsrail fələstinlilərə bu cür tədbirlər və zorakılıqla yanaşır və heç kimin onu məsuliyyətə cəlb etmədiyini görür.”