İsrail Süveydanı niyə vurdu: Yeni Əhddən şok detal – Türkiyəyə qarşı planlar

İsrailin Süveydaya Hücumları: Yeni Əhd Detalı və Regiondakı Planlar

7 oktyabr 2023-cü ildən bəri Qəzzaya hücumlarını davam etdirən İsrail, ötən ilin iyulunda Yəmənə, bu il isə İranın ardınca Suriyaya da zərbələr endirib. Regionda özündən başqa heç bir qüvvənin güclənməsinə dözməyən İsrailin Suriyaya hücum etməkdə məqsədi nə ola bilərdi? Osmanlı dövründə “Məcdəl Sevda” adlanan Süveyda nə üçün hədəf seçilmişdi? Yəni, Müqəddəs Kitabda qeyd olunan bir neçə söz, bu günlərdə baş verənlərin mənbəyi idimi? Türkiyə necə addım atmalıdır və PKK-nın silahı yerə qoyduğu bir vaxtda region yenidənmi qarışdırılmaq istənirdi? Baş nazir Netanyahunun məhkəmə işi də tez-tez gündəmə gələn suallardan biri idi və əslində heç də yeni deyildi. İllərdir işğal və zülmlə hökmranlıq qurmağa çalışan İsrail sanki sərhədləri dəyişdirəcək bir müharibə törətmək üçün əlindən gələni edirdi.

İsrailin Hədəfindəki Süveyda Haradır?

8 dekabr 2024-cü ildə Əsəd rejiminin süqutu ilə bağlı Şam meydanında qeyd etmələr keçirilmişdi, lakin bu dəfə eyni məkandan tüstülər yüksəlirdi. İsrail Süveyda və Şamı hədəf alaraq mühüm nöqtələrə, o cümlədən Suriya Baş Qərargahına zərbələr endirmişdi. Druzilərin sıx məskunlaşdığı İsrailin hədəfi olan Süveyda adi bir yer deyildi, çünki Suriyanın bölünməsi istiqamətində addımların atıldığı bir nöqtə idi. Suriya Müvəqqəti Hökumətinin başçısı Əhməd Əl Şaranın sözlərinə görə, Süveyda bütün Suriya demək idi. Bununla yanaşı, Osmanlı dövründə “Məcdəl Sevda” adı ilə tanınan Süveydanın İsrail üçün başqa bir mənası da ola bilərdimi? Bu sualı doğuran səbəb, İbrani dilində “qala” mənasına gələn “Məcdəl” sözünün Talmudda və Yeni Əhddə bəhs edilən qədim Fələstində iki fərqli yerin adı olması idi. Məcdəl sözü ilə iki nöqtədən birinin nəzərdə tutulduğu düşünülürdü. Birincisi, İordan çayının qollarından Yarmuk çayının sahilində, indiki Umm Qais yaxınlığında yerləşən Məcdəl Qadar idi. İkincisi isə Cəlil dənizi (Təbəriyyə gölü) sahilindəki Məcdəl Nünayya qəsəbəsi idi. Nünayya “balıq” deməkdir. İsraildəki Kirbet Məcdəl qəsəbəsinin də bu tarixi qəsəbənin yerində olduğuna inanılırdı. Bəs əvvəlki adı Məcdəl Sevda olan Süveydanın bununla bir əlaqəsi ola bilərmi? İsrailin Şam və Süveydanı hədəf almasının səbəbləri arasında Yeni Əhdin təsirinin olub-olmayacağı barədə Fatih Sultan Mehmet Vəqf Universiteti Ədəbiyyat Fakültəsi Tarix Bölməsinin sədri və Orta Şərq və Afrika Araşdırmaları Tətbiq və Araşdırma Mərkəzinin (ORDAM) müdiri professor Zekeriyya Kurşun bildirir ki, baş verənlər daha çox kəhanətlə və ya Tövratda əsaslanan bəzi hekayələrlə, yəhudi kahinlərinin ifadələri ilə həm region üzərində, həm də gələcəklə bağlı onların ağlında müqəddəsləşdirdikləri anlayışlarla izah olunur. Lakin bugünkü məsələ sadəcə Süveydanın Suriya sərhədləri daxilində yaşayan Dürzilərin yaşadığı bölgələrlə birbaşa əlaqələndirilməməli, əslində regionda ciddi bir qeyri-sabitlik axtarışında olduqlarını unutmamalıyıq. Professor Kurşun sözlərinə Süveydadakı Dürzilərin sıxlığına diqqət çəkərək davam edib. Çünki bu gün baş verənlər Dürzilərlə yaxından əlaqəli idi. Netanyahu Dərzi qardaşlarımızın haqqını müdafiə edəcəyini deyərkən, Əhməd Əl Şara da bənzər cümlələr işlədirdi. Bəs hansı lider Dürziləri necə qoruyacaqdı? Professor Zekeriyya Kurşunun qeyd etdiyi kimi, Dürzilər tarixi olaraq, Fatimilərdən bəri bu regionda mövcud olan etno-dini bir qrupdur. Bu qrup varlığını qorumaq üçün hər dövrdə güclü regionun güclüləri ilə əməkdaşlıq etməyi adət halına gətirərək varlığını sürdürə bilib. Onlar bütöv bir birlik təşkil etmirlər. Məsələn, Livan Dürziləri İsrailə qarşı çox sərt mövqe tutarkən, Süveydadakı Dürzilər bir nöqtədə, daha əvvəlki rejim ilə əməkdaşlıq edərək, rejimdən sonra da öz gələcəklərini İsraillə yaxınlıq qurmaq yolu ilə təmin etmək arzusunda olan bir qrupdur. Əlbəttə ki, çox qədim tarixi cəmiyyətlər olaraq onların varlıqlarını və həyatlarını davam etdirmə haqqı vardır. İndiyə qədər baş verən həm müxtəlif qruplar arasında, həm də onlarla rəqabət aparan digər qruplar arasındakı məsələnin intiqama çevrilməyəcəyini Suriya rəhbərliyi açıq şəkildə bəyan edib. Buna baxmayaraq, hazırkı vəziyyətdə, yəni bəzi müqavilələr və razılaşmalar imzalayıb bir neçə saat ərzində bunlardan imtina edərək yeni bir vəziyyət yaratmağın birbaşa manipulyasiya ilə bağlı olduğunu güman edirəm. Yəni, bunu birbaşa kəhanətlə izah etmək əvəzinə, əsas etibarilə İsrailin diqqəti fərqli nöqtələrə yönəldərək Fələstində son zamanlar çoxumuzun diqqətindən keçən, yəni Qəzza üzərindəki müstəmləkəçilik fəaliyyətini genişləndirmək, Qəzzada istədiyini əldə etmək və bunu beynəlxalq ictimaiyyətin bütün təzyiqlərindən uzaq bir şəkildə həyata keçirmək üçün yeni bir sahə seçdiyini düşünürəm. Buna görə də, buradakı əsas məsələ İsrailin regionu qeyri-sabitləşdirmək məqsədilə başladığı bir hərəkatdır. Türkiyə bu nöqtədə digər müsəlman ölkələri ilə təcili birlik olmalı və regionda sülhü təmin etməyə çalışmalıdır.

Məqsəd, Sərhədləri Dəyişdirəcək Üçüncü Dünya Müharibəsi Çıxarmaqdır?

İsrail İrana hücum etdikdə də oxşar məsələlər müzakirə olunurdu və regionda özündən başqa bir güc istəmədiyi çox açıq idi. Lakin bu günlərdə Əsəd rejiminin sona çatması ilə “yeni bir Suriya” quruldu və fərqli bir güc yarandı. Üstəlik, Türkiyənin dəstəyi və regiondakı söz haqqı da bu inkişafla artdı. Professor Zekeriyya Kurşun İsrailin quruluşu üçün danışılanların bir sui-qəsd nəzəriyyəsi deyil, gerçək bir xəyal olduğunu və regionda yüksələn hər gücü necə baltalayaraq bunu həyata keçirmək istədiyini izah etdi: Professor Kurşun bildirir ki, regionu qeyri-sabitləşdirməyə çalışan İsrail, bütün həssas nöqtələrə toxunaraq regionda mövcud olan tarazlıqları alt-üst etmək istəyir. İsrailin quruluşu ilə bağlı söyləmlər əvvəllər bir sui-qəsd kimi təqdim olunurdu. Lakin baş verənlər bunun bir sui-qəsd deyil, bir xəyal olduğunu və bu xəyalı həyata keçirmək üçün İsrailin silah baronları ilə birlikdə hərəkət etdiyini deyə bilərik. Regiondakı genişlənmə İsrailin mövcud vəziyyətini öz lehinə bir qədər də irəlilətməsi, mövzunu Türkiyəni də maraqlandıran hala gətirir. Əslində İsrail 1969-cu ildən bəri regionda ona “dur” deyəcək bütün qüvvələri nəzarət edərək bu nöqtəyə gəlib. Beynəlxalq sistemin məsələdəki biganəliyi, fəaliyyətsizliyi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının hələ 1967-ci ildə qəbul etdiyi 202 saylı qərarın, yəni sanksiya tələb edən qərarın həyata keçirilməməsi regiondakı mühüm strukturları daimi olaraq təzyiq altında saxlayıb. Xüsusilə ərəb cəmiyyətində, Misir başda olmaqla, kəskin şəkildə fəaliyyətsiz və təsirsiz hala gətirilib. İsrailin regionda sülhü və sabitliyi təmin etməyə çalışan Türkiyənin əleyhinə ola biləcək, yarana biləcək bir axtarışda olduğundan şübhə yoxdur. Çünki Türkiyə, yeni Suriya dövlətinin yaranmasından sonra açıq və dəqiq şəkildə Suriyanın bütövlüyünü və regionda sülhünü istəyən açıqlamalar verdi. Bu da İsrailin qeyri-sabitləşdirmə cəhdlərinə ziddir. Çatışmaların regional ölçüsü ilə yanaşı, İsrail daxilində Netanyahu əleyhdarları və onun mühakimə olunmasını istəyənləri əhatə edən məqamlar var idi. Bəs Netanyahunun 2025-ci ildə məhkəməyə verilməsi gündəmdəykən bir çox nöqtəyə hücum etməsi bir çabalama ola bilərdimi? Yoxsa hər şey, həssas nöqtələrdən sonra “sərhəd nöqtələrinə” də toxunmaq idimi? Professor Kurşun bu mövzu ilə bağlı bunları söyləyir: Professor Kurşun vurğulayır ki, Netanyahudan qaynaqlanan bütün bu şərhcətmələr əslində birer bəhanədir. Netanyahunun həqiqətən daxildə çox ciddi şəkildə sorğu-suala tutulduğu söz mövzusu. Nəticə etibarilə, sionist düşüncə bütün bunları aradan qaldıraraq, regionda və dünyada sülhün yox olması üçün əlindən gələni edir. Bu xəbərdarlığı etmək məcburiyyətindəyik: əgər beynəlxalq ictimaiyyət bu vəziyyəti gözardı edərsə, İsraili dayandırmaq üçün bir cəhd göstərməzsə, təkcə region deyil, bütün dünya təhdid altındadır. Çünki İsrail burada diqqətəlayiq bir şeyi təhrik edir: Böyük bir dünya müharibəsi çıxararaq, tıpkı Birinci Dünya Müharibəsində olduğu kimi, özü üçün yeni bir bölgə ayırmaq istəyir. Sərhədləri dəyişdirmək istəyir. Yeni bir İsrail də yaratmaq istəyir. Güvənliyini bu yolla təmin edəcəyinə inanır. Gedə biləcəyi yeni bir coğrafiyaya ehtiyacı var və bunun yeganə yolu yeni bir Dünya Müharibəsindən keçir. Təəssüf ki, beynəlxalq yəhudi sərmayəsi buna dəstək verir. Buna məcbur edici dəstək də təəssüf ki, ABŞ-dakı Yevangelist anlayışından gəlir (İncil haqqında vəz verməkdir. İsa üzərində cəmləşən bu vəzlərin məqsədi xristian olmayanları bu dinə dəvət etməkdir). Bu səbəbdən, bütün bunlar bir araya gəldikdə, hazırda İsrailin fəaliyyətlərinin sadəcə Netanyahu üzərindən oxunması və ya Dürzilərin orada bəzi sıxıntılarının həll edilməsi qarşısında guya insanpərvərlik nümayiş etdirərək Dürziləri xilas etmək olmadığı bilinməlidir.

Suriya Əsəddən Sonrakı Dövrə Hələ Hazır Deyildi

Suriya illər boyu davam edən Əsəd rejimindən sonra hər şeyin düzələcəyi və xalqa edilən zülmün sona çatacağı ümidi ilə 8 dekabr 2024-cü ildə Şam meydanında qeyd etmələrə səhnə olmuşdu. Lakin yeni rejim acı mənzərələrə səbəb olan köhnə rejim kimi dərhal bir nizam qura bilməzdi. Bu dəfə xalqla və ətraf ölkələrlə sağlam münasibətlər qurulmalı, axan qan və göz yaşı dayanmalı idi. Ehtiyatda olan briqada generalı, professor Fəxri Erenel bu nöqtədə yeni qurulan müvəqqəti hökumətin bəzi məqamlarda hazırlıqsız olduğunu vurğulayır. Üstəlik, baş verənlər tək bir hadisə kimi dəyərləndirilə bilməzdi. Zəncirin halqaları İrandan sonra Suriya torpaqlarında idi! Professor Fəxri Erenel deyir ki, Əsədin heç olmasa qurduğu bir gücü və özünəməxsus şəkildə Suriyanın birliyini təmin etmək istəyi var idi. Lakin sonrakı prosesə Suriya heç hazır olmadığı üçün konstitusiya danışıqları aparılsa da, çoxlu işlər görülsə də, heç bir nəticə vermədi. Bu prosesin də İsrailin İrana yönələn hücumunun bir hissəsi olduğunu düşünürəm. Tapmacanın hissələrini yerinə qoyanda bu, təkbaşına bir hərəkət deyildi. Bu hərəkətlə nə baş verdi? Livanın gücü onsuz da təsirsiz hala gətirilmişdi. Bu hərəkət İrandakı üçüncü müqavimət dayağının da qırılmasına səbəb oldu. Yəni, HƏMAS-ı təsirsiz hala gətirmək, Prezidenti təsirsiz hala gətirmək və İrandakı Fələstinliləri təsirsiz hala gətirmək hərəkatı vardı. İsrail ardınca nə etdi? Şara gəlsə belə, yenə də bombalamalara davam etdi. Yəni, əslində İsrailin bu gün etdiyinin yeganə fərqi nədir? Suriyanın birbaşa mərkəzini, baş qərargah idarəetmə mərkəzini hədəf almasıdır. Əslində, bundan əvvəl Hələbə, Hamaya, yaxud Şamın kənar məhəllələrinə, Şamın xaricindəki Dəraya bir çox hücumlar etdi. Hətta Colan təpələrindən daha da içərilərə irəlilədi. Beləliklə, ABŞ ilə birlikdə bu mesajı vermişdi: “Bəli, Şara, biz səni hakimiyyətə gətirdik, hakimiyyətdəsən. Amma bizim xaricimizdə və bizim məlumatımız olmadan heç nə edə bilməzsən.”

PKK-nın Silahı Yere Qoymasının Təsiri Nə Olacaq? Regionda 10-a Yaxın Terror Təşkilatı Var

Terror təşkilatları ölkəmizdə və sərhədlərimizdə bir çox qonşumuza narahatlıq yaradır, maddi və mənəvi itkilərə səbəb olurdu. 40 ildən uzun bir müddətdən sonra ötən günlərdə PKK-nın silahı yerə qoyması “qanın dayanması” mənasına gələn ümid qığılcımları yandırmışdı. Lakin regiondakı yeganə terror təşkilatı PKK deyildi. Bəs PKK-nın silahı yerə qoyması Suriyada nələri bərabərində gətirəcək? Professor Fəxri Erenel də buna diqqət çəkərək Beka Vadisindəki terror quruluşunu izah edərək sözlərini belə yekunlaşdırır: Professor Fəxri Erenel qeyd edir ki, bizdə KCK adlanan bir quruluş var. Bu quruluşun altında İraqdakı, İrandakı strukturlar var. Bunlardan başqa çox önəmli bir şey var. Biz təkcə PKK-ya və ya PYD-yə baxmırıq. Bu gün HTS-nin də nəzarəti altında olan, İdlibin qərbində daha çox sayda terror təşkilatı var. Terror təşkilatları, məncə, Suriyanın ən önəmli problemidir. Yəni, YPG Fəratın şərqində önəmli bir problemdirsə, əslində İrbid bölgəsi, oradan Hatayın cənubuna qədər uzanan Türkiyə sərhədlərinə, Kilislərin cənubunda təxminən 10-a yaxın fərqli terror təşkilatı mövcuddur. Yəni, buraya əvvəllər Livanın Beka Vadisi deyilirdi. Terror təşkilatları orada təlim keçirdilər. İndi bura xüsusilə İslami yönümlü terror təşkilatlarının qidalandığı və böyüdüyü yerdir. Bir yandan Fıratın şərqində YPG adlanan bir ünsür, məncə, əslində Şaraya verdikləri müddət müəyyən bir zaman kəsiyi idi. ABŞ-ın vaxt qazanmağa çalışdığını düşünürəm. Şaranı hökumətə gətirərək Suriyanın bütövlüyü və sair kimi bir sıra qurğular ortaya atdılar. İsraildə Netanyahunun görüşəcəyi, Suriyanın Abraham müqaviləsinə daxil ediləcəyi deyilirdi. Bütün bunlar yolunda gedərkən Suriyada Dürzilərin fəaliyyətləri Şam rejimini daha da pis vəziyyətə gətirmək istəyir. Dünən Xarici İşlər Naziri də bildirdi ki, YPG və ya SDG-də canlanma var.

24 saat