İsrailin siyasəti Fələstin iqtisadiyyatını rekord çöküşə sürükləyir

İşğal olunmuş Fələstin ərazilərinin iqtisadiyyatı, İsrailin Qəzzada müharibəsinin miqyası və hərəkət və ticarətə tətbiq edilən davamlı məhdudiyyətlər səbəbindən rekord həddə ən ağır çöküşlə üzləşib. Bu barədə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yeni hesabatında bildirilir.

BMT-nin Ticarət və İnkişaf Konfransı (UNCTAD) tərəfindən bazar ertəsi yayımlanan hesabatda qeyd edilib ki, İsrailin iki illik hərbi əməliyyatları və uzunmüddətli məhdudiyyətlər işğal olunmuş əraziləri 1960-cı ildən bəri dünyada qeydə alınan ən pis on iqtisadi çöküşdən biri səviyyəsinə çatdırıb.

UNCTAD, Fələstin iqtisadiyyatının indiki vəziyyətini, xüsusilə Qəzza zolağı və Şərqi Qüds daxil olmaqla İordan çayının qərb sahilini nəzərdə tutaraq, “infrastruktur, istehsal aktivləri və ictimai xidmətlərə dəymiş genişmiqyaslı ziyanın onilliklərlə davam edən sosial-iqtisadi tərəqqiyi geriyə çevirdiyini” vurğulayıb.

Hesabatda Qəzzadakı vəziyyətin “qeydə alınmış ən ağır iqtisadi böhran” olduğu xəbərdarlığı edilib.

Bu nəticələr, İsrail və HƏMAS arasında altı həftəlik atəşkəsə baxmayaraq, İsrailin Qəzzaya hücumlarının davam etdiyi bir vaxtda açıqlanıb.

İsrailin hücumu 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS və digər Fələstin qruplaşmalarının İsrailin cənubuna hücumundan sonra başlayıb. Həmin hücumda təxminən 1,139 nəfər həlak olub və 240-a yaxın insan əsir götürülərək Qəzzaya aparılıb.

Buna cavab olaraq, İsrail genişmiqyaslı bombardman kampaniyasına başlayıb və Qəzzaya qarşı 16 illik mühasirəni tamamilə gücləndirib, ərazini total blokada altına alıb. Hücumlar nəticəsində ən azı 69,733 nəfər həlak olub və 170,863 nəfər yaralanıb, keçən ay elan edilmiş atəşkəsin başlanğıcından bəri isə 300-dən çox insan həyatını itirib.

Ümumdaxili məhsulda kəskin azalma

UNCTAD hesabatına görə, Ümumdaxili məhsul (ÜDM) ötən ilin sonuna qədər 2010-cu il səviyyəsinə enib, adambaşına düşən ÜDM isə 2003-cü il səviyyəsinə qayıdaraq, iki ildən az müddətdə 22 illik inkişafı silib.

Qəzzada ÜDM 2024-cü ildə əvvəlki illə müqayisədə 83 faiz azalıb və iki il ərzində ümumilikdə 87 faiz düşərək 362 milyon dollara çatıb. Adambaşına düşən ÜDM isə 161 dollara enərək dünyanın ən aşağı səviyyələrindən birinə düşüb.

Hesabatda qeyd edilib ki, İsrailin ticarət, hərəkət və girişə tətbiq etdiyi təxminən iyirmi illik blokadalar xarici yardımlardan asılılığı demək olar ki, tamamilə artırıb, eyni zamanda İsrailin hücumları Qəzzada təxminən 174,500 struktura zərər vuraraq ərazini “tamamilə xarabalıq” vəziyyətinə salıb.

Bu arada, işğal olunmuş İordan çayının qərb sahili də hərəkət və giriş məhdudiyyətləri, eləcə də iş yerlərinin itirilməsi səbəbindən rekord həddə ən ağır iqtisadi tənəzzül yaşayır.

Hesabatda əlavə edilib ki, “İşğal olunmuş Fələstin iqtisadiyyatında rekord həddə ən kəskin iqtisadi sıxılma onilliklərlə davam edən tərəqqini məhv edib”.

UNCTAD, İsrailin Fələstin iqtisadiyyatına borclu olduğu büdcə gəlirlərini geri saxlamaqla böhranı əhəmiyyətli dərəcədə ağırlaşdırdığını, bu hərəkətin hökumətin maaşları ödəmək, xidmətləri saxlamaq və bərpa işlərini maliyyələşdirmək qabiliyyətini ciddi şəkildə məhdudlaşdırdığını bildirib.

Fələstin Muxtariyyəti bazar ertəsi İsrailin 4 milyard dollar vergi gəlirini geri saxladığını açıqlayıb.

Bərpa üçün yol xəritəsi

UNCTAD, təkcə Qəzzada bərpa və yenidənqurma xərclərinin 70 milyard dolları ötəcəyini təxmin edib və əlaqələndirilmiş beynəlxalq yardımla dəstəklənən hərtərəfli bərpa planı, büdcə köçürmələrinin bərpası, ticarət, hərəkət və sərmayə məhdudiyyətlərini yumşaltmaq üçün təcili tədbirlər görülməsinə çağırıb.

Agentlik qeyd edib ki, “Əhəmiyyətli yardımla belə, 2023-cü ilin oktyabr ayından əvvəlki ÜDM səviyyəsinə qayıtmaq onilliklər çəkə bilər”.

UNCTAD həmçinin xəbərdarlıq edib ki, təcili, genişmiqyaslı müdaxilə olmadan, İsrailin Qəzzada müharibəsi və sistemli məhdudiyyətlərin vurduğu dağıntılar Fələstin iqtisadiyyatını uzunmüddətli durğunluq vəziyyətinə salacaq.

Hər hansı mənalı bir bərpa üçün UNCTAD, oktyabrda əldə edilən atəşkəsin davamlı olmasının vacibliyini bildirib.

Hesabatda əlavə edilib: “UNCTAD-ın hesabatı iqtisadi sərbəst düşüşü dayandırmaq, humanitar böhranı həll etmək və davamlı sülh və inkişaf üçün zəmin yaratmaq məqsədilə beynəlxalq ictimaiyyətin təcili və əhəmiyyətli müdaxiləsinə çağırır”.

24 saat