IAEA rəhbəri Grossi Face the Nation-da açıqlama verdi

İranın Nüvə Obyektlərinə Dəyən Zərər və Proqramın Gələcəyi

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) baş direktoru Rafael Mariano Qrossi "Face the Nation" proqramına verdiyi müsahibədə ABŞ-ın bombardmanı nəticəsində İranın nüvə obyektlərinə dəyən zərərin miqyası barədə danışıb. İranın xarici işlər nazirinin obyektlərə ciddi ziyan dəydiyi barədə bəyanatını təsdiqləyən Qrossi, Fordo, Natanz və İsfahan kimi ərazilərdə uranın emalı, çevrilməsi və zənginləşdirilməsi imkanlarının əhəmiyyətli dərəcədə məhv edildiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, bəzi qurğular hələ də fəaliyyət göstərsə də, bu, İranın nüvə proqramı üçün mühüm geriləmədir. Baş direktor zərərin dəqiq qiymətləndirilməsi üçün İranın obyektlərdəki qalıqları təmizləməsini gözlədiklərini, MAQATE-nin isə fəaliyyətlər barədə məlumatı bərpa etmək və materiallara çıxışı təmin etmək üçün geri dönməli olduğunu vurğulayıb.

Diplomatiya Cəhdləri və MAQATE-nin Rolu

ABŞ prezidenti Donald Trampın İranla nüvə proqramı ətrafındakı məsələləri həll etmək üçün diplomatik danışıqlar aparılması çağırışına toxunan Qrossi, MAQATE-nin istənilən gələcək razılaşmada mühüm rol oynayacağını qeyd edib. O, ABŞ-ın xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff ilə mütəmadi əlaqədə olduğunu və onun səylərini dəstəklədiyini bildirib. Baş direktor atəşkəs elan edildikdən dərhal sonra İranın xarici işlər naziri Ərağçıya məktub göndərərək təftişçilərin ölkəyə qayıtması üçün "əlaqənin və şərtlərin" tədricən bərpasını təklif etdiyini vurğulayıb. Qrossi, razılaşmanın detalları diplomatik səviyyədə müəyyənləşdirildikdən sonra MAQATE-nin həmin razılaşmanın doğruluğunu və yoxlanılmasını təmin etmək üçün fəaliyyətə başlayacağını bildirib.

İranın Təftişçilərə Münasibəti

İranın təftişçilərlə əməkdaşlığı dayandırmaq barədə qanun qəbul etməsi və xarici işlər nazirinin baş direktorun şəxsən ölkəyə girişinə icazə vermək niyyətində olmadığına dair bəyanatları ilə bağlı suala cavab olaraq Qrossi, bunun tamamilə təftişlərin dayandırılması demək olacağına ümid etmədiyini bildirib. O, İranın nüvə silahlarının yayılmaması haqqında beynəlxalq müqaviləyə tərəf olan 190-dan çox ölkədən biri olduğunu və buna görə də agentliklə əməkdaşlıq etməli olduğunu vurğulayıb. Qrossi, İran parlamentinin qəbul etdiyi qanunu təhlil etdiklərini və onun obyektlərin təhlükəsizliyi haqqında müddəaların təftiş işləri ilə ziddiyyət təşkil etmədiyini düşündüyünü qeyd edib. O, bu məsələləri İran tərəfi ilə birbaşa masada müzakirə etmək zərurətini bir daha vurğulayıb, çünki hərbi zərbələrdən sonra yaranan vəziyyətin yalnız diplomatik yolla davamlı həlli mümkün olacaq.

Yüksək Zənginləşdirilmiş Uran və Sentrifuqaların Aqibəti

Zərbələrdən əvvəl İranın nüvə proqramı çərçivəsində təxminən 400 kiloqram yüksək zənginləşdirilmiş uranın mövcud olduğu və bu materialın asanlıqla daşınması mümkün olduğu barədə suala cavab olaraq, baş direktor İranın müdafiə tədbirləri görmək planları çərçivəsində materialı köçürmə ehtimalını irəli sürdüyünü deyib. Lakin o, MAQATE-nin bu materialın hazırda harada olduğuna və zərbələr zamanı zərər görüb-görmədiyinə dair heç bir məlumata malik olmadığını etiraf edib. Qrossi, bu məsələyə aydınlıq gətirilməsinin vacibliyini və təftişçilərin işlərini ən qısa zamanda davam etdirmələrinə icazə verilməsinin zəruriliyini vurğulayıb. O, İranın hələ də bombaya doğru irəliləyə bilmə riski barədə narahatlıqları rədd etməyərək, ölkənin geniş biliyə və sənaye imkanlarına malik olduğunu, bu səbəbdən hərbi əməliyyatların məsələni qəti şəkildə həll etməyəcəyini və diplomatik razılaşmanın vacib olduğunu bildirib.

MAQATE-nin Təftişləri və Narahatlıq Yaradan Suallar

Zərbələrdən əvvəl MAQATE təftişçilərinin bəzi obyektlərə hələ də çıxışı olduğu məlum idi. Qrossi, İranın müəyyən məlumatları açıqladığını, lakin digər sahələrdə çatışmazlıqların olduğunu təsdiqləyib. O, xüsusilə sentrifuqaların sayı və materialın miqdarı ilə bağlı "mükəmməl görünüş"ə malik olduqlarını, lakin elan edilməyən obyektlərdə uran izləri tapılması kimi digər suallara "inandırıcı cavablar" ala bilmədiklərini qeyd edib. İranın xarici işlər nazirinin MAQATE-nin hesabatlarını "dürüst və ədalətli" olmamaqda günahlandırması və hərbi zərbələrə səbəb olduğunu iddia etməsi ilə bağlı tənqidlərə cavab olaraq Qrossi, agentliyin hesabatlarının yeni olmadığını və hərbi konfliktin səbəbi ola bilməyəcəyini bildirib. O, MAQATE-nin niyyətləri mühakimə etmədiyini, sadəcə ölkələrin fəaliyyətləri barədə məlumat verdiyini və İranın nüvə silahlarına malik olmadığını, yaxud onlara çox yaxın olmadığını heç vaxt demədiklərini vurğulayıb, çünki bunu müşahidə etməmişdilər.

Qiymətləndirmələr Arasındakı Fərqlər və Həll Yolları

ABŞ-ın Müdafiə Kəşfiyyat Agentliyinin (DIA) İranın proqramının bir neçə ay gerilədiyini, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA) və Milli Kəşfiyyat direktorlarının isə obyektlərin məhv edildiyini və bərpasının illər çəkəcəyini düşündüyü, İsrailin isə proqramın bir neçə il gerilədiyini iddia etdiyi barədə müxtəlif qiymətləndirmələrə gəlincə, Qrossi bu "qum saatı yanaşmasının" doğru olmadığını bildirib. O, dəyən zərərin ciddi, lakin tam olmadığını vurğulayıb. Qrossi qeyd edib ki, İranın sənaye və texnoloji imkanları qalmaqdadır və istəsələr, bir neçə ay ərzində yenidən zənginləşdirilmiş uran istehsal edə bilərlər. Bu səbəbdən, o, dördüncü dəfədir ki, masaya qayıtmağın və texniki cəhətdən əsaslandırılmış həll yolu tapmağın vacibliyini vurğulayaraq, bu vəziyyətin aydınlaşdırılması üçün bir fürsət olduğunu qeyd edib.