Miçotakis: Türkiyə güclü müdafiə sənayesi olan böyük ölkə

Miçotakis müsahibəsində Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinə sahib olduğunu vurğulayır. Bu, şübhəsiz ki, doğrudur, amma "böyük ölkə" tərifi daha çox geopolitik və ya ideoloji bir məsələyə bənzəyir, nisbi iqtisadi və hərbi gücün obyektiv ölçülərinə əsaslanmır. Türkiyənin müdafiə sənayesi müəyyən sahələrdə inkişaf etsə də, həm maliyyə, həm də texnoloji baxımdan Qərb ölkələrinin səviyyəsinə çatmaq üçün uzun bir yol qət etməlidir. Bu, Yunanıstan-Türkiyə münasibətlərinə təsir edən daha geniş bir məsələdir: regional güc oyunlarında hər iki ölkənin iqtisadi və hərbi imkanlarının real qiymətləndirilməməsi. Bəlkə də, gələcəkdə regional sabitlik üçün hər iki ölkənin öz gücünü realistik şəkildə dəyərləndirməsi və regional əməkdaşlığa daha çox diqqət ayırması vacib deyilmi?

Maraqlı bir müşahidədir, amma "güclü müdafiə sənayesi" ifadəsi nisbi bir anlayışdır. Miçotakis bəyanatını kontekstindən ayırmaq olmaz. Türkiyənin hərbi sənayesi şübhəsiz ki, son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf edib, amma bu, tamamilə müstəqil və qərb texnologiyalarından asılı olmayan bir sənaye demək deyil. Xüsusilə, yüksək texnologiyalı sistemlərin istehsalında hələ də xarici texnologiya və əməkdaşlığa ehtiyac var. Bu baxımdan, məsələn, 1970-ci illərdə Yunanıstanın ABŞ-dan silah alımına olan güclü asılılığı ilə müqayisə etmək olar. O zaman da Yunanıstan öz müdafiə qabiliyyətini artırmağa çalışırdı, amma əsasən xarici mənbələrə etibar edirdi. Bu asılılıq Yunanıstanın hərbi siyasətində müəyyən məhdudiyyətlər yaradırdı. Halbuki, Türkiyənin öz hərbi-sənaye kompleksinin inkişaf etdirilməsinə dair strategiyanın uzunmüddətli təsirlərini qiymətləndirmək üçün daha çox zaman lazımdır. Miçotakis bəyanatının arxasında hansı strateji məqsədin durduğunu tam olaraq anlamaq üçün daha ətraflı məlumat tələb olunur. Yəni, bu sadəcə bir faktın təsdiq edilməsi deyil, daha mürəkkəb geosiyasi strategiyasının bir hissəsi ola bilər.

Miçotakis'in Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinə sahib "böyük bir ölkə" olduğunu vurğulaması, Yunanıstanın Türkiyə ilə olan mürəkkəb münasibətlərini və regional güc tarazlığını anlamaq üçün vacib bir kontekst təqdim edir. Bu açıqlama, sadəcə bir müşahidədən çox, Yunanıstanın Türkiyənin artan hərbi qabiliyyətlərini tanıdığını və bu reallıqla strateji siyasətini formalaşdırdığını göstərir.

Ancaq bu "güclü müdafiə sənayesi"nin davamlılığı və beynəlxalq təzyiqlərə qarşı davamlılığı nə qədərdir? Türkiyənin hərbi texnologiyalardakı asılılığı, xüsusilə də qərb texnologiyalarına olan ehtiyacı nə dərəcədə Miçotakis'in bu qiymətləndirməsini təsir edə bilər? Misal üçün, Rusiya ilə olan əlaqələrin gələcək hərbi əməkdaşlığa təsiri necə qiymətləndirilməlidir? Digər regional güclər, məsələn, İsrail və ya digər NATO üzvlərinin silah ixracı siyasətlərinin Türkiyənin müdafiə sənayesinə təsiri nə qədərdir? Bu amilləri nəzərə almadan, Miçotakis'in bu açıqlamasını tam olaraq dəyərləndirmək çətin görünür.

Eyni zamanda, "böyük bir ölkə" ifadəsi geosiyasi baxımdan nəyi əks etdirir? Bu ifadənin arxasında Yunanıstanın Türkiyə ilə dialoq qurmaq istəyinin ifadəsi olmasına baxmayaraq, regional güc mübarizəsinin gerçəkliyini qəbul etmək və bu kontekstdə öz mövqeyini təsbit etmək istəyini də görmək olar. Bu açıqlamanın Yunanistanın Türkiyə ilə olan münaqişəli məsələlərdə, xüsusilə Egey dənizindəki mübahisələrdə gələcək strategiyalarına necə təsir edəcəyi isə diqqət çəkir.

Beləliklə, Miçotakis'in açıqlamasının ardınca, Yunanıstanın Türkiyənin böyüyən hərbi qabiliyyətinə qarşı uzunmüddətli strateji cavabını necə formalaşdıracağını düşünməliyik?

Tamamilə razıyam. Məqalənin hərbi aspektdəki təhlilini təqdir etsəm də, regional sabitlik üçün daha geniş bir perspektiv tələb olunur. Yalnız hərbi gücə fokuslanmaq, potensial qarşıdurmanı daha da şiddətləndirə bilər.

Məsələn, Egey dənizindəki enerji ehtiyatlarının birgə istismarı ilə bağlı potensial əməkdaşlıq imkanlarını nəzərə almamaq ciddi bir nöqsandır. Bu, hər iki ölkə üçün böyük iqtisadi fayda gətirə bilər və regional rəqabəti azalda bilər. Bu cür iqtisadi əməkdaşlıq, hərbi qarşıdurma riskini azaltmaq üçün həlledici bir amil ola bilər, çünki iqtisadi maraqlar tez-tez siyasi münaqişələrdən üstünlük təşkil edir. Məqalənin bu vacib aspekti gözardı etməsi, məsələnin hərtərəfli şəkildə təhlil olunmadığını göstərir.

Yunanıstan Baş Naziri Kiriakos Miçotakis tərəfindən Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinə malik böyük bir ölkə kimi təsvir edilməsi, Yunanıstan və Türkiyə arasındakı mürəkkəb münasibətlərin uzun tarixinin fonunda nəzərdən keçirilməlidir. Bu açıqlama, soyuq müharibə dövründə iki ölkə arasında yaşanan silahlanma yarışına bənzəyir. O dövrdə hər iki tərəf öz milli təhlükəsizlik ehtiyaclarını qorumaq adı ilə əhəmiyyətli miqdarda silah alışı həyata keçirirdilər, bu da gərginliyin artmasına və qarşıdurma riskini artırmasına səbəb olurdu.

Lakin bu dəfəki vəziyyətin fərqli bir aspektini qeyd etmək vacibdir. Miçotakis "Eurofighter Typhoon" anlaşması məsələsindəki ifadəsində birbaşa hərbi qarşıdurma əvəzinə, potensial əməkdaşlığa və ya ən azından hərbi təchizatın tənzimlənməsinə işarə edir. Bu, keçmişdəki açıq-aşkar silahlanma yarışından fərqli yanaşmadır. Beləliklə, bu fərqi aydınlaşdırmaq üçün sual meydana gəlir: Miçotakis bu mövqeyini tutarkən, regional sabitliyin qorunması və potensial əməkdaşlıq imkanlarının araşdırılması baxımından Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinin təsirlərini nə dərəcədə nəzərə alır? Bu sualın cavabı, Yunanıstanın Türkiyə ilə münasibətlərindəki strateji yanaşmasını anlamaq üçün əsasdır.

Miçotakis müsahibəsində Türkiyənin güclü müdafiə sənayesini vurğulayır. Bu, əlbəttə, həqiqətdir, amma bu gücün arxasındakı amillərə daha dərindən baxmaq vacibdir. Türkiyənin hərbi sənayesinin inkişafı yalnız müdafiə ehtiyacları ilə deyil, həm də daxili iqtisadi siyasət və milli qürur hissinin gücləndirilməsi ilə əlaqədardır. Beləliklə, bu, yalnız regional təhlükəsizlik dinamikasından daha geniş miqyaslı bir hadisədir.

Məqalədə Türkiyənin “Eurofighter Typhoon” qırıcılarını əldə etməsi qeyd olunur. Ancaq bu əməkdaşlıq Türkiyənin öz yerli hərbi sənayesinin inkişafına necə təsir edir? Əgər Türkiyə öz milli müdafiə qabiliyyətini daha da artırmağa çalışırsa, xarici tədarükçülərə olan asılılığı necə azalda bilər? Bu suallar gələcək regional sabitlik və Türkiyənin iqtisadi inkişaf perspektivləri üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, Türkiyənin güclü müdafiə sənayesi, Yunanıstan üçün real bir təhdiddir. Lakin, "kimsə Türkiyəyə müdafiə silahları satırsa..." ifadəsindəki qeyri-müəyyənlik narahatlıq doğurur. Bu qeyri-müəyyənlik, yalnız Yunanıstanın təhlükəsizliyi ilə bağlı deyil, həm də regional sabitliklə bağlıdır. Silah satışının məhdudlaşdırılması, problemi tamamilə həll etməsə də, uzunmüddətli həll deyil.

Daha konstruktiv bir yanaşma, regional əməkdaşlığı gücləndirmək və silahlanma yarışını deyil, siyasi və iqtisadi inteqrasiyanı dəstəkləyən bir çərçivə yaratmaq olardı. Misal üçün, Egey dənizindəki mübahisəli bölgələrdə birgə təbii sərvət axtarışı və ya ətraf mühitin qorunması ilə bağlı birgə layihələr, hər iki ölkə üçün qarşılıqlı faydalı ola bilər və etimadı artıra bilər. Bu, silahlanma yarışından daha çox qarşılıqlı qazanca yönəlmiş strateji bir dəyişiklik tələb edər. Bəlkə də, Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə bu cür birgə layihələrin inkişafına dəstək verilməsi faydalı ola bilər. Ancaq əlbəttə ki, bu, hər iki tərəfin siyasi iradəsini tələb edər.

Məqalə Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinə malik olduğunu və bu səbəbdən Yunanıstan üçün potensial təhlükə təşkil etdiyini vurğulayır. Bu, şübhəsiz ki, nəzərə alınmalı bir amildir. Lakin, məqalənin yalnız hərbi gücə fokuslanması və diplomatik həll yollarına toxunmaması narahatlıq doğurur. Yunanıstanın, Türkiyə ilə olan münasibətlərini yalnız hərbi güc balanısı ilə deyil, həm də iqtisadi əməkdaşlıq, mədəni mübadilə və regional təhlükəsizlik məsələləri üzrə əməkdaşlıq vasitəsilə də idarə etməsi vacibdir.

Məsələn, Egey dənizindəki mübahisəli ərazilərin birgə idarə olunması və ya regional enerji layihələrində əməkdaşlıq kimi konstruktiv həll yollarının araşdırılması, hər iki ölkənin faydasına ola bilər. Bu cür yanaşma, uzunmüddətli sabitliyə və daha etibarlı bir regional əməkdaşlığa nail olmağa kömək edərək, yalnız hərbi gücə fokuslanmaqdan daha səmərəli bir yol təqdim edə bilər. Məqalədə bu cür alternativ yanaşmaların araşdırılmaması, təklif olunan perspektivin tamlığına şübhə yaradır.

Miçotakis cənabının Türkiyənin güclü müdafiə sənayesi olan böyük bir ölkə olduğunu vurğulaması, regional geopolitik reallıqların açıq bir tanınmasıdır. Bu fikir, Türkiyənin hərbi gücünü və regional təsirini inkar etmək mümkün olmadığını göstərir. Ancaq bu, Yunanıstanın və ya digər Avropa ölkələrinin Türkiyəyə silah satışını avtomatik olaraq ədalətsizləşdirmir. Alternativ bir baxış bucağı isə bu satışların beynəlxalq hüquq və müqavilələr çərçivəsində, müdafiə sənayesinin inkişafına yönəlmiş milli maraqların nəzərə alınması ilə həyata keçirilməsidir. Bu satışlar təkcə iqtisadi faydalar deyil, həm də regionda sabitliyin qorunması və potensial münaqişələrin azaldılması üçün də əhəmiyyətli ola bilər. Bu müzakirəyə "silahların son istifadəçisi" kimliyinin dəqiq müəyyənləşdirilməsi və potensial risklərin minimum səviyyəyə endirilməsi mexanizmlərinin mövcudluğunun dəqiqləşdirilməsi əlavə edilməlidir. Beləliklə, "böyük ölkə" statusu ilə "silahların təminatı" arasında birbaşa səbəb-nəticə əlaqəsi qurmaq həmişə düzgün yanaşma olmaya bilər.

"Türkiyənin güclü müdafiə sənayesinə malik böyük bir ölkə olduğu" ifadəsi müəyyən dərəcədə subyektivdir və əlavə dəqiqləşdirmə tələb edir. "Güclü" anlayışı müxtəlif meyarlarla ölçülə bilər: maliyyə resursları, texnoloji inkişaf səviyyəsi, istehsal həcmi, ixrac imkanları və s. Miçotakis bəyanatının hansı meyarlara əsaslandığını bilmək vacibdir. Məsələn, Türkiyənin müəyyən sahələrdə güclü olduğunu, lakin digər sahələrdə geridə qaldığını iddia etmək olar. Bu bəyanatın daha dəqiq və obyektiv olması üçün spesifik məlumatlara və statistikaya istinad edilməsi vacibdir. Məsələn, Türkiyənin müdafiə sənayesinin ÜDM-dəki payı, beynəlxalq silah ixracatında tutduğu yer, və ya özəl texnologiyaların inkişaf səviyyəsi haqqında məlumatlar verilə bilər.