Müəyyən yaş dövründə idman demensiya riskini 45%-ə qədər azalda bilər

İllərdir elm adamları bədənimizi hərəkət etdirməyin zehnimizi kəskinləşdirə biləcəyini bilirlər. Fiziki fəaliyyət beynə qan axını artırır, neyroplastikliyi gücləndirir və xroniki iltihabı azaldır. Bu proseslərin koqnitiv geriləməyə, o cümlədən demensiya riskinə qarşı qoruyucu təsir göstərdiyinə inanılır.

Lakin onilliklərlə davam edən tədqiqatlara baxmayaraq, əsas suallar həll olunmamış qalırdı.

Yalnız gənc yaşda məşq etmək demensiya riskinizi azaldır, yoxsa istənilən yaşda? Bəs genetik riskiniz yüksəkdirsə – fiziki fəaliyyət hələ də fərq yarada bilərmi?

Birləşmiş Ştatlarda uzunmüddətli Framinqam Ürək Tədqiqatından əldə edilən yeni araşdırma bu günə qədər ən aydın cavablardan bəzilərini təqdim edir. Tapıntılar bir çox klinisyenin artıq xəstələrə dediklərini təsdiqləyir: idman kömək edir.

Lakin tədqiqat, 45 yaş və yuxarı yaşlarda aktiv qalmağın potensial qoruyucu təsiri haqqında yeni məlumatlar da verir – hətta müəyyən bir genetik meyilliliyi olanlar üçün də.

Tədqiqat Nəyi Öyrənib?

Yeni araşdırma Framinqam Ürək Tədqiqatının Offspring (Nəsil) kohortasına daxil olan 4,290 iştirakçının məlumatlarına əsaslanır.

Bu tədqiqat 1948-ci ildə, tədqiqatçıların Framinqam, Massaçusets şəhərindən 5,000-dən çox 30 yaşdan yuxarı yetkin şəxsi ürək-damar xəstəlikləri üçün uzunmüddətli risk faktorlarını araşdırmaq üçün cəlb etməsi ilə başlamışdı.

1971-ci ildə ikinci nəsil (orijinal kohortanın 5,000-dən çox yetkin övladı və onların həyat yoldaşları) daxil edilmiş və Offspring kohortasını formalaşdırmışdır. Bu nəsil daha sonra hər dörd-səkkiz ildən bir mütəmadi sağlamlıq və tibbi qiymətləndirmələrdən keçmişdir.

Tədqiqat iştirakçıları fiziki fəaliyyətlərini özləri qeyd ediblər. Buraya pilləkənlərə qalxmaq kimi təsadüfi fəaliyyətlər, eləcə də gərgin məşqlər daxil idi.

İştirakçılar bu fəaliyyətləri ilk dəfə 1971-ci ildə, daha sonra bir neçə onillik ərzində yenidən bildiriblər. Hər bir iştirakçının ilk dəfə qiymətləndirildiyi yaşa əsasən, onlar üç kateqoriyaya bölünüblər:

• Gənc yetkinlik (26–44 yaş): 1970-ci illərin sonlarında qiymətləndirilib
• Orta yaş (45–64 yaş): 1980-ci illərin sonları və 1990-cı illərdə qiymətləndirilib
• Yaşlı yetkinlik (65 yaş və yuxarı): 1990-cı illərin sonları və 2000-ci illərin əvvəllərində qiymətləndirilib.

Fiziki fəaliyyətin demensiya riskinə necə təsir etdiyini araşdırmaq üçün tədqiqatçılar hər yaş qrupunda neçə nəfərin demensiyaya tutulduğunu və hansı yaşda diaqnoz qoyulduğunu araşdırıblar.

Daha sonra onlar yaş qrupları daxilində fiziki aktivlik nümunələrini (aşağı, orta, yüksək) nəzərdən keçirərək, insanların nə qədər məşq etmələri ilə demensiyanın inkişafı arasında əlaqə olub-olmadığını müəyyən ediblər.

Onlar həmçinin Altsheymer xəstəliyi üçün məlum genetik risk faktoru olan APOE ε4 allelini daşıyanları da araşdırıblar.

Əsas Tapıntılar Nələrdir?

İzləmə dövründə 4,290 iştirakçının 13,2%-i (567 nəfər) demensiyaya tutulub ki, onların da əksəriyyəti yaşlı yaş qrupuna aiddir.

Bu, digər uzunmüddətli demensiya tədqiqatları ilə müqayisədə kifayət qədər yüksək bir göstəricidir.

Tədqiqatçılar fiziki fəaliyyət səviyyələrini araşdırdıqda, nəticələr diqqətəlayiq idi. Orta və yaşlılıqda yüksək fiziki fəaliyyət göstərən şəxslərin demensiyaya tutulma ehtimalı 41–45% daha az idi.

Bu, demensiya riskini artıran demoqrafik faktorlar (yaş və təhsil kimi) və digər xroniki sağlamlıq faktorları (yüksək qan təzyiqi və diabet kimi) nəzərə alındıqdan sonra da özünü göstərib.

Maraqlıdır ki, gənc yaşda göstərilən fiziki aktivlik isə demensiya ehtimalına təsir etməyib.

Bu tədqiqatın əsas yeniliyi genetik risk faktoru, yəni APOE ε4 allelinin araşdırılması idi. Bu analiz yeni bir məqamı ortaya qoyur:

• Orta yaşda yüksək fiziki fəaliyyət yalnız genetik meyilliliyi olmayan şəxslərdə demensiya riskini azaldıb.
• Lakin yaşlılıqda yüksək fiziki fəaliyyət həm genetik daşıyıcılarda, həm də olmayanlarda demensiya riskini azaldıb.

Bu o deməkdir ki, genetik olaraq demensiyaya meyilli olan insanlar üçün də həyatın sonrakı dövrlərində aktiv qalmaq əhəmiyyətli qoruma təmin edə bilər.

Bu Nəticələr Nə Qədər Əhəmiyyətlidir?

Tapıntılar elm adamlarının artıq bildiklərini əsasən təsdiqləyir: idman beyin üçün faydalıdır.

Bu tədqiqatı fərqləndirən amillər onun böyük nümunə qrupu, çoxillik izləmə dövrü və müxtəlif həyat dövrlərində genetik analizin aparılmasıdır.

Orta yaşda aktivliyin bəzi fərdlərə genetik risklərindən asılı olaraq fərqli faydalar verməsi, yaşlılıqda isə aktivliyin demək olar ki, hər kəsə fayda verməsi ictimai sağlamlıq mesajlarına yeni bir qat əlavə edə bilər.

Məhdudiyyətlər Nələrdir?

Bu tədqiqatda fiziki fəaliyyət əsasən öz-özünə qeyd edildiyi üçün geri çağırma qərəzliyi ehtimalı var. Həmçinin, hansı növ məşqin ən yaxşı faydaları verdiyi məlum deyil.

Ən gənc yaş qrupunda demensiya halları olduqca nadir idi, buna görə də kiçik nümunə erkən yetkinlik dövrü haqqında qəti nəticələr çıxarmağı məhdudlaşdırır.

Kohorta əsasən Avropa mənşəli şəxslərdən ibarətdir və eyni şəhərdən gəldikləri üçün ətraf mühit faktorlarını paylaşırlar, bu da tapıntıların daha müxtəlif əhaliyə nə qədər ümumiləşdirilə biləcəyini məhdudlaşdırır.

Bu, xüsusilə demensiya riski və diaqnozundakı qlobal bərabərsizlikləri nəzərə aldıqda əhəmiyyətlidir. Demensiya və risk faktorları haqqında məlumatlılıq etnik cəhətdən müxtəlif qruplarda hələ də aşağı səviyyədə qalır, burada bu, tez-tez yaşlanmanın "normal" bir hissəsi kimi qəbul edilir.

Bu Bizim Üçün Nə Deməkdir?

Nəticə olduqca sadədir: hər yaşda daha çox hərəkət edin. Bu mərhələdə bilirik ki, zərərdən çox faydaları var.

24 saat