Nil: Kolonial Müqavilələr İdarə Edə Bilməz

Afrika qitəsinin ən böyük Böyük Efiopiya İntibah Bəndi istifadəyə verilir

Bir neçə həftə ərzində Afrika qitəsinin ən böyük Böyük Efiopiya İntibah Bəndi (BEİB) istifadəyə veriləcək. On ildən çox davam edən tikinti işləri, demək olar ki, 5 milyard dollara başa gəlib. Efiopiya hökuməti və xalqı bu milli layihə üçün vəsaitləri məhdud daxili resurslarından səfərbər edib. Layihə üçün heç bir beynəlxalq maliyyə dəstəyi təmin edilməmişdi. Bəndin tikintisi beynəlxalq mediada bəzi diqqət cəlb etsə də, mediada yayımlanan xəbərlər Efiopiyanın perspektivini açıq şəkildə ifadə etməmişdi. Bu yazı, sözügedən boşluğu aradan qaldırmaq üçün təvazökar bir cəhddir.

Efiopiyanın Nil çayı ilə bağlı unikal mövqeyi

Böyük Efiopiya İntibah Bəndi Efiopiyalıların Abay adlandırdığı Mavi Nil çayı üzərində inşa edilib. Abay bir neçə Efiopiya dilində "böyük" və ya "əsas" mənasını verir. Abay Nil çayının əsas qollarından biridir. Bir çoxları Nili demək olar ki, yalnız Misirlə əlaqələndirsə də, çay daha 10 Afrika ölkəsindən keçir. Bu ölkələr arasında Efiopiya unikal mövqeyə malikdir, çünki Misirə çatan Nil suyunun 86 faizi Efiopiya yaylalarından qaynaqlanır. Abay Efiopiyanın ən böyük çayıdır və ümumi sosial-iqtisadi transformasiya və inkişafa böyük töhfə vermək potensialına malikdir. Bu resursdan istifadə etmək Efiopiyalıların uzun müddətdir bəslədiyi arzusudur. BEİB bu arzunu gerçəkləşdirən milli inkişaf layihəsidir.

BEİB: Efiopiyanın enerji və inkişaf gələcəyi

Böyük işçi qüvvəsi və iqtisadi potensialına baxmayaraq, Efiopiya sənayeləşmə səylərində hələ irəliləyiş əldə edə bilməmişdi. Bu səyləri əngəlləyən əsas amillərdən biri də Efiopiyanın enerji çatışmazlığıdır. Son rəqəmlərə görə, Efiopiyalıların cəmi 55 faizi elektrik enerjisinə çıxışa malikdir. Efiopiyada elektrik enerjisinə böyük tələbat və ehtiyac var. Buna görə də, Böyük Efiopiya İntibah Bəndi qaranlıqdan və yoxsulluqdan çıxış biletimiz kimi qəbul edilir. Zərurət Efiopiyanın bu əsas resursu, 2050-ci ilə qədər 200 milyona çatacağı gözlənilən 130 milyonluq əhalisinin rifahı üçün böyümə və çiçəklənməni stimullaşdıran bir vasitə kimi istifadə etməsini diktə edir. BEİB təxminən 5150 meqavat elektrik enerjisi istehsal edəcək və illik enerji çıxışı 15760 gigavat saat təşkil edəcək. Bu, Efiopiyanın enerji hasilatını ikiqat artıracaq, evlərimizi işıqlandırmaqla yanaşı, sənaye sahələrini və şəhərləri də enerji ilə təmin edəcək, iqtisadiyyatımızı çevirəcək. BEİB, qonşu ölkələrə enerji ixracımızı artırmağa da imkan verəcək, bununla da regional inteqrasiyanı və qarşılıqlı əlaqəni gücləndirəcək.

Aşağı axar ölkələrə faydalar və müstəmləkə müqavilələrinin rəddi

Nil çayının aşağı axar ölkələri də BEİB-dən böyük fayda əldə edəcəklər, çünki bənd daşqınların, çöküntülərin və buxarlanma nəticəsində su itkisinin qarşısını alacaq. BEİB-in əsas məqsədi olan elektrik enerjisi istehsalı, suyun elektrik enerjisi yaradan nəhəng turbinlərə dəydikdən sonra aşağı axar ölkələrə axmasını tələb edir. Bənd çayın axınını bloklamır və ya dayandırmır. Bunu etmək, elektrik enerjisi istehsalını qeyri-mümkün edər və bəndin tikilmə səbəbini ortadan qaldırardı. Bəs niyə bəzi aşağı axar ölkələr bəndin tikintisindən şikayət edirlər? Onların etirazları rasional qorxudan və ya qanuni narahatlıqdan irəli gəlmir. Etirazlar 1929-cu ildə Britaniya və Misir arasında bağlanmış müstəmləkə dövrünə aid su bölgüsü müqaviləsi və 1959-cu ildə Misir və Sudan arasında imzalanmış ondan törəmə razılaşma ilə formalaşmış münasibətlərin nəticəsidir. Efiopiya bu müqavilələrdən heç birinə tərəf olmayıb. Lakin bəzi Misirlilər, qalan doqquz Afrika millətini Nilin istifadəsindən kənarda saxlayan müstəmləkə dövrü müqaviləsində təsbit olunmuş su bölgüsü formulasının hələ də etibarlı olduğunu və bütün Nil çayı sahilində yerləşən ölkələr tərəfindən riayət edilməli olduğunu iddia edirlər.

Müasir əməkdaşlığa çağırış

Efiopiya nöqteyi-nəzərindən, "Nil üzərində tarixi hüquqlar" kimi təqdim edilən bu anaxronist arqument qəbuledilməzdir. Britaniya Temza çayı ilə bağlı istənilən müqaviləni bağlamağa haqq qazansa da, Nil çayının və ya Abay çayının sularını sərəncamına vermək hüququna malik deyil. Xatırladığımız kimi, mərhum Misir Prezidenti Camal Əbdül Nasir Britaniyanın Süveyş Kanalı üzərindəki iddialarını rədd etmişdi. Daha güclü səbəblərə görə, Efiopiya liderləri Efiopiyanın söz sahibi olmadığı müstəmləkəçi tənzimləmələrə əsaslanan arqumentləri ardıcıl olaraq rədd etmişdir. Efiopiyanın baxışı ondan ibarətdir ki, Nil ortaq bir təbii resursdur. Bütün sahilyanı ölkələr üçün faydalı olacaq əməkdaşlıq çərçivəsində istifadə edilməlidir. Bütün millətlərin inkişaf istəkləri və xəyalları bərabər dərəcədə qanunidir. Bəzilərinin ehtiyacları digərlərinin ehtiyaclarından üstün tutulmamalıdır. XXI əsrin reallıqlarını nəzərə alan ədalətli, düzgün və inklüziv bir tənzimləməyə ehtiyac var. Belə bir tənzimləmə artıq Nilin davamlı idarəedilməsini və ədalətli istifadəsini təşviq etmək üçün hazırlanmış müasir, Afrika təşəbbüslü bir müqavilə olan Nil Hövzəsi Əməkdaşlıq Çərçivə Sazişi şəklində mövcuddur. Bu müqavilə artıq Efiopiya, Burundi, Ruanda, Tanzaniya, Uqanda və Cənubi Sudan tərəfindən imzalanmış və ratifikasiya edilmişdir. Misir keçmiş müstəmləkə dövrünə həsrət çəkməyi dayandırmalı və Nilin ədalətli və bərabər istifadəsini davamlı şəkildə təşviq etmək üçün bu hidroelektrik stansiya layihəsi ilə əlaqədar Nil çayı sahilində yerləşən ölkələrə qoşulmalıdır.

24 saat