Yüksək Səviyyəli Danışıqlar Parisdə Gözlənilir
Dövlət televiziyası KAN-ın İsrail mənbələrinə istinadən verdiyi son xəbərlərə görə, ABŞ Prezidenti Donald Trampın Suriya üzrə Xüsusi Nümayəndəsi Barrack, mühüm görüşlərdə iştirak etmək üçün Parisə yola düşüb. Bu, bölgədəki gərginliyi azaltmaq məqsədi güdən diplomatik səylərin bir hissəsidir. Görüşdə İsrailin Strateji İşlər Naziri Dermer ilə Suriya Xarici İşlər Naziri Şeybani arasında danışıqlar keçiriləcək. Bildirilir ki, bu, “təhlükəsizlik toplantısı” xarakteri daşıyacaq, lakin görüşün konkret məzmunu və gündəliyi barədə hələ ki, ictimaiyyətə əlavə məlumat verilməyib. Bu, regionda gərginliyin artdığı bir dövrdə beynəlxalq səviyyədə marağın yüksək olduğunu göstərir.
Golan Təpələri Ətrafında Gərginləşən Vəziyyət
Yaxın Şərqdəki mövcud vəziyyət, xüsusilə də Golan Təpələri ətrafındakı hadisələr fonunda daha da qabarıq görünür. İsrail ordusu, 1967-ci ildən bəri nəzarətində saxladığı bu strateji ərazidəki bufer zonanı 2024-cü il dekabrın 8-də işğal etmişdi. İşğal edilmiş bölgədən daha da irəliləyən İsrail qoşunları, Suriyanın paytaxtı Dəməşqdən cəmi 20 kilometr məsafəyə qədər çataraq bölgədəki hərbi mövcudluğunu genişləndirmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, İsrail və Suriya arasında 1974-cü ildə imzalanmış Qüvvələrin Ayrılması Sazişi ilə Golan Təpələrindəki bufer və silahsızlaşdırılmış bölgələrin dəqiq sərhədləri müəyyən edilmişdi. Bu sazişə baxmayaraq, son hərbi addımlar regionda yeni gərginliklər yaratmaqdadır.
Süveyda Toqquşmaları və Tələblər
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu, Suriyanın cənub bölgəsindəki işğalın daimi xarakter daşıyacağı barədə açıq mesajlar vermişdi. Eyni zamanda, o, Suriyanın dövlət suverenliyinə zidd olmasına baxmayaraq, cənub ərazilərinin tamamilə silahsızlaşdırılması tələbini irəli sürmüşdü. Bu tələblər, bölgədəki siyasi və hərbi gərginliyi daha da artırır. Bu ilin iyulun 13-də Suriyanın cənubundakı Süveyda şəhərində şiddətli toqquşmalar baş vermişdi. Bu toqquşmalara İsrail tərəfindən hərbi müdaxilə edildi. İsrail qüvvələri Suriya ordusuna, eləcə də Dəməşqin mərkəzinə yaxın ərazilərdə yerləşən Prezident İqamətgahına və Baş Qərargah binasına qarşı hava hücumları həyata keçirmişdi. Bu hadisələr, regionda sülh və sabitliyin təmin edilməsinin nə qədər çətin olduğunu bir daha sübut edir.
Oxucu Şərhləri
İsrail və Suriyanın qarşılıqlı maraqları, əgər varsa, nəzərə alınmalıdır. Bu danışıqların iqtisadi fəsadları haqqında da düşünmək vacibdir. Məsələn, regional ticarətin bərpası potensial iqtisadi faydaları nəzərə alınmalıdır, lakin həm də bunun regional qüvvə balansı və iqtisadi maraqlar üzərində potensial təsiri müzakirə olunmalıdır. Suriya böhranının təsirləri, iqtisadi infrastruktura vurduğu zərər və insan kapitalında itkilər nəzərə alınaraq, danışıqların iqtisadi aspektini daha da mürəkkəbləşdirir.
Əgər bu danışıqlar uğursuz olarsa, regional sabitliyə necə təsir edəcək və uzunmüddətli regional nəticələrin qiymətləndirilməsinə necə yanaşmalıyıq?
Bu nöqtədən çıxış edərək, uzunmüddətli sülh və sabitliyin təminatı üçün iqtisadi və sosial əməkdaşlığın siyasi danışıqlardan nə qədər önəmli olduğunu düşünmək lazımdır?
Bundan əlavə, bu cür yüksək səviyyəli görüşlərin uğursuzluq hallarının tez-tez yaşandığını da qeyd etmək lazımdır. Belə görüşlərdən sonra əldə edilən razılaşmaların uzunmüddətli təsirləri olduqca zəif olur. Bu isə, bölgədəki siyasi qeyri-sabitliyin davamlılığının, regional iqtisadi inkişafın ləngiməsinə və nəticədə sosial qeyri-sabitliyə səbəb olmasına işarə edir. Məsələnin əsasında regionda resursların ədalətsiz bölüşdürülməsi və uzunmüddətli bir iqtisadi inkişaf strategiyasının olmaması dayanır. Bütün bu amillər yalnız diplomatik səylərlə həll edilə bilməyəcək qədər mürəkkəbdir.
Əgər həqiqi barış əldə olunacaqsa, uzunmüddətli iqtisadi inkişaf və regional əməkdaşlığa yönəlmiş davamlı və hərtərəfli bir yanaşma tələb olunur. Sual budur ki, bu cür davamlı bir yanaşma üçün siyasi iradə mövcud olacaqmı?
Eyni zamanda, ABŞ-ın bu danışıqlarda vasitəçi rolunun əsl motivləri də aydınlaşdırılmalıdır. ABŞ-ın bölgədəki strateji maraqları və bu maraqların danışıqların nəticəsinə təsiri necə qiymətləndirilməlidir? Bu məsələlər nəzərə alınmadan, Paris görüşlərinin gələcək potensialı haqqında etibarlı bir nəticəyə gəlmək çətindir.
Son olaraq, oxuculara sual ünvanlayıram: Əgər bu danışıqlar uğursuz olarsa, bölgədəki gərginlik daha da artacaqsa, və ya daha pis nəticələrə gətirib çıxararsa, ABŞ və digər beynəlxalq aktorlar hansı alternativ strategiyaları nəzərdən keçirəcəklər?
Maraqlı sual budur: regional iqtisadi inteqrasiya və qarşılıqlı asılılığın artması, uzunmüddətli sülh üçün siyasi danışıqların təsirindən daha güclü bir amil olub-olmayacağı?
Bu danışıqların uğurlu olmasının şanslarını artırmaq üçün hansı konkret addımlar atılmalıdır?
Parisdəki danışıqların uğur qazanması üçün, Oslo prosesindən fərqli olaraq, əvvəlki danışıqların səbəb olduğu nəticələrin düzgün təhlili və daha real və əlçatan hədəflərə malik olması həyati əhəmiyyət daşıyır. Tərəflərin daxili siyasi kontekstləri, regional geosiyasi əlaqələr, eləcə də əldə ediləcək potensial razılaşmanın uzunmüddətli məqsədlərinə necə uyğun gəldiyi diqqətlə nəzərə alınmalıdır.
Bu cür həssas danışıqlarda tələsik nəticələrə gəlməmək və istənilən qısa müddətli qazanc əvəzinə, dayanıqlı sülhə yönəlmək daha məqsədəuyğundur. Məqalədə konkret detalların azlığı, danışıqların nəticələrinin proqnozlaşdırılmasını çətinləşdirir. İsrail və Suriya arasında uzunmüddətli etimadın bərpa olunmasının uzun və çətin bir proses olduğunu da nəzərə almaq lazımdır.
Şərh Yaz