Planetin yeganə "əsl mavi" meyvəsi kəşf edildi: Rəngi isə mavi deyil

Botanika və qida elmində geniş yayılmış bir inanc var ki, həqiqi mavi meyvələr əslində mövcud deyil. Hətta adında "mavi" sözü olanlar belə (məsələn, qaragilə və ya mavi qarğıdalı) daha yaxından baxdıqda bənövşəyi, indigo və ya tünd qırmızı çalarlarda görünür, əsl mavi olmurlar. Lakin Avstraliya və Cənub-Şərqi Asiyanın tropik meşələrinin dərinliklərində bu qaydanı tamamilə pozan bir ağac bitir: *Elaeocarpus angustifolius*, daha çox "mavi kuanonq", "mavi əncir" və ya "mavi mərmər" ağacı kimi tanınır. Onun meyvəsi o qədər parlaq və qeyri-adi kobalt rəngindədir ki, əksər insanlar rənginin rəqəmsal olaraq gücləndirildiyini və ya kimyəvi boya ilə əldə edildiyini düşünür. Lakin təbii günəş işığı altında ona rast gəlsəniz, mavi mərmər meyvəsinin metal, zərgərlik kimi parıltısını özünüz görəcəksiniz. Bu meyvəni xüsusilə maraqlı edən odur ki, o, heç bir mavi piqment istehsal etmir. Əvəzində, onun qeyri-adi rəngi struktur rənglənmədən qaynaqlanır.

Mavi Meyvənin Qabığında Gizlənən Optik İllüziya

Təbiətin kimyəvi yolla nadir hallarda əldə etdiyi bu rəngi necə yaratdığını anlayaq. Mavi kuanonq Avstraliyanın tropik bölgələrində, Papua Yeni Qvineyada və İndoneziyanın bəzi hissələrində yayılmış hündür, genişləyən yağış meşəsi ağacıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, meyvələri təxminən bir-iki santimetr diametrində, kiçik və nisbətən sərtdir. Onların rəngi hətta zəif işıqda belə canlıdır. Tədqiqatçılar bu meyvəni bitki aləmində rast gəlinən ən intensiv təbii mavi rəngə malik meyvə kimi təsvir edirlər. Əksər mavi rəngli bitkilərdə rəng adətən pH ilə dəyişən antosianinlər adlanan piqmentlərdən yaranır. Lakin qeyd olunan tədqiqatın müəllifləri bildirirlər ki, meyvədən piqment çıxarmaq üçün onu üyüdərkən mavi rəng əmələ gəlməmiş, məhlula əlavə etdikləri material əslində tutqun boz rəngdə olmuşdur.

Tədqiqatçılar qısa müddətdə maviliyin kimyəvi xüsusiyyətdən çox, meyvənin qabığının fiziki xüsusiyyəti olduğunu aşkar etdilər. Milli Elmlər Akademiyasının Əsərlərində dərc olunan əlavə araşdırmalar göstərir ki, kuanonqun mavi sirri onun dəqiq nanomiqyaslı təbəqələrdə düzülmüş çoxqatlı hüceyrə divarı strukturlarında gizlənir. Bu təbəqələr kəpənək qanadlarının parıldayan rəngləri və ya tovuzquşu lələklərinin yaşılımtıl-mavi parıltısı kimi, işığın müəyyən dalğa uzunluqlarını əks etdirməyə və gücləndirməyə qadirdir. Lakin iridozomlara əsaslanan həşərat və quşlardan fərqli olaraq, mavi kuanonqda struktur rənglənmə növbələşən sellüloza lifləri və hava boşluqlarından yaranır. Elektron mikroskop altında müşahidə edildikdə, o, mikroskopik şüşə lövhələrin yığılmış dəstəsinə bənzəyir. Bu struktur təkrarlananda, konstruktiv interferensiya yaradır. Nəticədə, meyvənin qabığı yalnız mavi dalğa uzunluqlarını əks etdirir, digərlərini isə ləğv edir. Sadə dillə desək, bu, meyvənin mavi boyalar və ya rənglər kimi piqmentə əsaslanan şəkildə mavi olmadığı deməkdir. Əksinə, onun mikroskopik arxitekturası üzərinə düşən istənilən ağ işığı mavi rəngə çevirir. Ən maraqlısı isə, Yerdə bu cür struktur rənglənməyə malik cəmi altı meyvədən biridir.

Kuanonq Niyə Mavi Rəngdə Meyvə Verərək Təkamülə Uğradı?

Bioloji olaraq, mavi rəng demək olar ki, qeyri-intuitiv görünür. Yağış meşələrində tapdığınız əksər meyvələr qırmızı, narıncı və ya qara rəngdə olur, çünki onlar ətrafdakı yarpaqlıqla ideal şəkildə ziddiyyət təşkil edərək yetişmənin siqnalını verirlər. Lakin struktur rənglənmə ilə əldə olunan mavi rəng inanılmaz dərəcədə nadirdir və məhz bu nadirlik onun məqsədi ola bilər. Qeyd olunan PNAS tədqiqatında izah edildiyi kimi, ən ehtimal olunan açıqlama budur ki, kuanonq meyvəsinin mavi çalarları quşlar üçün bir işarə rolunu oynayır. Quşların rəng görmə qabiliyyətləri və mavi, ultra-bənövşəyi nümunələrə qarşı həssaslığı müstəsnadır. Bunun mümkün təkamül üstünlüklərinə aşağıdakılar daxildir:

• Uzaq məsafədən siqnalizasiya: İşığın unikal sındırılmasına əsaslandığı üçün bu, meyvənin sıx meşə kölgəsi altında belə görünən olmasını təmin edir. Nəticədə, quşlar onu uzaqdan asanlıqla görə bilirlər.
• Yetişmə göstəricisi: Bir çox digər meyvələrdən fərqli olaraq, onun mavi rəngi *Elaeocarpus angustifolius* ağacından düşdükdən sonra da qalır.

Nəticədə, mavi kuanonq uzaq məsafəli vizual marketinqə sərmayə qoyaraq özünə xas bir niş yaratmışdır. Xüsusilə, bu təkamül taktikası meyvəni quşlar üçün cəlbedici edir – onlar meyvəni yedikdən sonra toxumlarını geniş ərazilərə yaya bilirlər.

Kuanonqun Mavi Meyvəsi Niyə Təkamül Anomalidir?

Təkamül bioloqları üçün bu meyvə əksər insanların düşündüyündən daha çox səbəbə görə diqqətəlayiqdir. Təkcə parlaq rəngindən başqa, o, həm də təkamül və materialşünaslıq haqqında bir çox dəyərli dərslər verir, bitki və meyvə rənglənməsi ilə bağlı bir çox fərziyyələrimizi şübhə altına alır. Bu cür rənglənmə böyük dəqiqlik tələb etsə də, piqment əsaslı rənglənmənin kimyəvi cəhətdən baha başa gəlməsini üstələyə bilər. *Elaeocarpus angustifolius* ağacı özlüyündə adi görünə bilər, lakin o, alimlərin piqmentasiya haqqında uzun müddət davam edən bir çox inanclarına meydan oxuyur – demək olar ki, elmi-fantastika kimi görünən bir şəkildə. Lakin təkamül çox vaxt sehrli görünən həllər tapır, ta ki biologiya onları izah edənə qədər.

24 saat