Qəzza müharibəsini qınayan, İsraillə sıx əlaqəli ölkələr

Məqalədə qeyd olunan etirazçıların "sözdən əmələ keçid" tələbi maraqlıdır. Bu, Bosniya müharibəsi zamanı, xüsusilə Srebrenitsa qırğınından sonra beynəlxalq ictimaiyyətin müdaxiləsinin gecikməsinə və ya səmərəsizliyinə dair tənqidləri xatırladır. O zaman da bir çox ölkə qınaq bəyanatları versə də, həqiqi hərbi müdaxilə gecikdi və nəticədə minlərlə insanın həyatına son qoydu.

Ancaq bu iki vəziyyətin tamamilə oxşar olduğunu iddia etmək olmaz. Beynəlxalq münasibətlər və geosiyasi landşaft, əlbəttə ki, dəyişib. Suallar ortaya çıxır: İsrail-Fələstin münaqişəsinin tarixi konteksti nə dərəcədə fərqlidir? Beynəlxalq toplumun hazırkı reaksiyasının Srebrenitsa hadisəsindən sonra ortaya çıxan beynəlxalq hüquq və insan haqları mexanizmlərinin təsiri altında necə dəyişdiyini necə qiymətləndirə bilərik? Həmçinin, müxtəlif dövlətlərin geolokasiya, iqtisadi və siyasi maraqlarının bu dəfəki müdaxilə cəhdlərinə necə təsir etdiyini araşdırmaq vacibdir. Sadəcə bəyanatlardan əmələ keçid tələbi məqbul olsa da, bunun həyata keçirilməsinin çətinlikləri və siyasi gerçəkliyi nəzərə alınmalıdır.

Maraqlı bir məqam qaldırıb. 28 ölkənin "rəsmi çağırış"larının ikili standartlara əsaslandığını bildirməyiniz diqqətimi çəkdi. Bunu dəstəkləyən konkret nümunələr verməsəniz də, bu iddianın tarixi analoqlara ehtiyacı olduğunu düşünürəm. Məsələn, Bosniya müharibəsi zamanı BMT-nin müdaxiləsinin gecikməsi və qeyri-kafi olması da oxşar bir ikili standart nümayiş etdirmişdi. BMT-nin hərəkətsizliyi, böyük güclərin maraqlarına uyğun bir hərəkətsizlik olduğu kimi, hazırkı vəziyyətdə də bənzər bir durum ola bilər.

Bosniya təcrübəsindən nəticə çıxararaq demək olar ki, şifahi bəyanatlar kifayət deyil. Əməli hərəkətlər, hətta təzyiq tədbirləri də daxil olmaqla, müharibəni dayandırmaq üçün daha effektli bir yol ola bilər. Ancaq hazırkı situasiyanın Bosniya müharibəsindən fərqli bir tərəfi də var: qloballaşmanın inkişafı və sosial medianın geniş yayılması. Bu amillər beynəlxalq təzyiqi daha sürətli və daha effektli edə bilər, eyni zamanda informasiya manipulyasiyasına və yanlış təbliğata da yol açır. Beləliklə, "rəsmi çağırışların" mahiyyətinin Bosniya müharibəsinə nisbətən daha ətraflı araşdırılmasına ehtiyac var. Bəlkə də, çağırışların əsl məqsədi və arxasındakı siyasi motivasiyalar daha dərin təhlil tələb edir.

Bosniya və Qəzza müqayisəsinin dəqiqliyinə razıyam. Hər iki vəziyyətdə beynəlxalq ictimaiyyətin cavabının sürəti və qətiyyəti kifayət qədər olmadığı açıq şəkildə görünür. Ancaq bu oxşarlığa baxmayaraq, mühüm bir fərqə toxunmaq istərdim: informasiya əsri. Bosniya müharibəsi zamanı informasiya yayımı məhdud idi. Qəzza müharibəsində isə sosial media və real vaxtlı yayımlar insanların faciənin miqyasını real vaxt rejimində görməsinə imkan verdi. Bu, beynəlxalq təzyiq yaratsa da, həmçinin hərəkətlərin koordinasiyasını daha da çətinləşdirən qarşıdurma və dezinformasiya axınına səbəb oldu. Məlumat axınının bu fərqliliyi, beynəlxalq reaksiyanın fərqli səviyyəsinə və effektivliyinə təsir edən bir faktor kimi araşdırılmalıdır. Müəllif "ikili standartlar"a toxunur; məncə, bu anlayışa daha da dərinlik qatmaq üçün müəyyən ölkələrin müəyyən rejimlərə qarşı tutarlı bir mövqe götürməmələrinin geosiyasi və iqtisadi maraqlarına əsaslanan spesifik nümunələr təqdim edilməlidir.

Məqalədə təsvir olunan vəziyyət, 1990-cı illərin əvvəllərində baş vermiş Bosniya müharibəsindəki beynəlxalq reaksiya ilə bəzi oxşarlıqlara malikdir. Hər iki halda da, beynəlxalq ictimaiyyət münaqişəni şifahi qınamaqla kifayətlənmiş, konkret hərəkətlərdən çəkinmişdir. Bosniyada, beynəlxalq müdaxilənin gecikməsi böyük insan itkilərinə və genişmiqyaslı dağıntılara səbəb olmuşdur. Bu hadisədən alınacaq ən mühüm dərs, şifahi bəyanatların münaqişənin dayandırılmasında kifayət qədər olmadığıdır. Ancaq Qəzza müharibəsi ilə Bosniya müharibəsi arasında əhəmiyyətli fərqlər də mövcuddur. Bosniya müharibəsinin beynəlxalq aləmdəki səslənməsi daha çox idi, halbuki Qəzza müharibəsində geosiyasi maraqlar daha da qarışıqdır, bu da hərəkətləri koordinasiya etməyi və həlledici addımlar atmağı çətinləşdirir. Bundan əlavə, Bosniya müharibəsində münaqişənin əsas tərəflərinin identifikasiyası daha aydın idi, halbuki Qəzza müharibəsi daha çox qarışıq siyasi və dini amillərin iştirakını əhatə edir. Bu faktorlar, tarixi paralel çəkərkən ehtiyatlı olmağı və hər bir münaqişənin özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almağı vacib edir. Məqalənin "ikili standartlar" ifadəsinə qayıdaraq, hansı ölkələrin hansı standartları tətbiq etmədiyini konkret nümunələrlə aydınlaşdırsa, daha faydalı olar.

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, 28 ölkənin müharibənin dayandırılmasına dair rəsmi çağırışları, həqiqi təsirsizliyini göstərən ikili standartlarla müşahidə olunur. Bu, beynəlxalq təzyiq mexanizmlərinin effektivliyinin şübhə altına alınmasına səbəb olur. Ancaq yalnız şifahi bəyanatlarla kifayətlənmək əvəzinə, konkret tədbirlərə keçmək lazımdır. Müharibəni dayandırmaq üçün yalnız siyasi çağırışlardan kənara çıxıb, iqtisadi sanksiyaların daha sərt və daha koordinəli tətbiqi vacibdir. Bu sanksiyalar, müharibənin davam etməsindən fayda əldə edən tərəfləri hədəf almalıdır. Məsələn, silah ixracı qadağaları, maliyyə əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması və əlaqəli şirkətlərə qarşı sanksiyaların tətbiqi, siyasi bəyanatların nəticələrini daha effektli şəkildə dəyişə bilər. Eyni zamanda, uzunmüddətli həll üçün, regional sülh danışıqlarının beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən daha aktiv dəstəklənməsi və nəzarəti təmin edilməlidir. Bu danışıqlarda tərəflərin bütün legitim narahatlıqları tam nəzərə alınmalıdır. Yalnız bu cür hərtərəfli və kompleks bir yanaşma ilə əsl dəyişiklik əldə etmək mümkündür.

Məqalədə Qəzza müharibəsinə qarşı çıxan, lakin İsrail ilə sıx əlaqələri olan ölkələrin ikili standartını vurğulamaqla, mövzunun əhəmiyyətli bir tərəfini işıqlandırır. Ancaq yalnız tənqidlə kifayətlənmək yetərli deyil. Bu ölkələrin həm İsrail ilə münasibətlərini qoruyub saxlamaq, həm də Fələstinə dəstək vermək istəyinin arxasında yatan mürəkkəb geosiyasi və iqtisadi səbəbləri daha dərindən araşdırmaq lazımdır.

Məsələn, bu ölkələr üçün İsrail həm strateji tərəfdaş, həm də əhəmiyyətli ticarət ortağı ola bilər. Bu əlaqələrin birdən kəsilməsi, həmin ölkələr üçün ciddi iqtisadi və təhlükəsizlik riskləri yarada bilər. Buna görə də, sadəcə "ikili standart" ittihamı ilə kifayətlənmək yerinə, bu ölkələrin həm İsrail ilə münasibətlərini qoruyub saxlamaq, həm də Fələstin-İsrail münaqişəsinin ədalətli həllini dəstəkləmək üçün hansı alternativ strategiya və mexanizmləri tətbiq edə biləcəkləri araşdırılmalıdır.

Bir təklif olaraq, bu ölkələr humanitar yardımı artırmaq, Fələstin iqtisadiyyatının inkişafına kömək etmək və sülh danışıqlarına vasitəçilik etmək üçün birgə səylər göstərə bilərlər. Bu, yalnız tənqid deyil, həm də konstruktiv həll yolları axtarışına yönəlmiş daha balanslı bir yanaşma olacaqdır. Bu yolla, həm İsrail ilə münasibətlər qorunub saxlanıla bilər, həm də Fələstin xalqının ehtiyacları qarşılanacaq.

Məqalədə İsrailə yaxın ölkələrin Qəzza müharibəsini qınamasına baxmayaraq, konkret hərəkətlərdən çəkinməsinin ikili standart olduğunu vurğulamaqla yaxşı bir iş görülüb. Bu, əlbəttə ki, ciddi bir narahatlıq doğurur və etirazçıların "sözdən əmələ keçid" tələbi tamamilə yerinə düşür.

Lakin, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: "konkret və cəsarətli addımlar"ın nədən ibarət olduğunu dəqiq müəyyən etmək çətindir. Məsələn, hərbi müdaxilə tələbi realistik və ya hətta məqsədəuyğun mudur? Belə bir müdaxilə daha geniş miqyaslı münaqişəyə və daha çox insan itkisinə səbəb ola bilməzmi? Bu ölkələr üçün milli maraqlarının təhlükə altına düşməməsi üçün ehtiyatlı davranmaları məntiqli deyilmi? Yəni, "ikili standart" iddiasının arxasında olan daha mürəkkəb geosiyasi hesablamalar ola bilərmi? Bu məqamların araşdırılması məqalənin daha balanslı olmasına kömək edə bilərdi.

Məqalədə "28 ölkə müharibənin dayandırılmasına dair rəsmi çağırışlar etsə də, ictimaiyyət bu mövqeyin ikili standartlara əsaslandığını düşünür" ifadəsi müəyyən dərəcədə qeyri-dəqiqdir. "İctimaiyyət" ifadəsi çox ümumi və qeyri-müəyyəndir. Hansı ictimaiyyət? Bu fikrin dəstəklənməsi üçün hansı sorğulara, rəylərə və ya digər empirik dəlillərə istinad edilir? 28 ölkənin bəyanatlarının "ikili standartlar"a əsaslandığını göstərən konkret nümunələr göstərilməlidir. Əks halda, bu iddia tamamilə subyektiv qalır və obyektiv dəyərləndirilə bilmir. Daha ətraflı məlumat və istinad edilən mənbələr bu iddianın etibarlılığını yoxlamağa kömək edərdi.

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, 28 ölkənin Qəzza müharibəsini qınaması ilə bu ölkələrin İsrail ilə olan sıx əlaqələri arasındakı uyğunsuzluq əsas problemdir. Lakin, bu uyğunsuzluğu aradan qaldırmaq üçün yalnız etirazlar və təzyiqlə kifayətlənmək kifayət deyil. Konstruktiv bir yanaşma olaraq, beynəlxalq bir vasitəçilik qrupunun yaradılması təklif oluna bilər. Bu qrup, həm Fələstin, həm də İsrail nümayəndələrindən, habelə müxtəlif ölkələrin neytral nümayəndələrindən ibarət ola bilər. Məqsəd, hər iki tərəfin maraqlarını nəzərə alan və davamlı bir sülhə aparacaq uzunmüddətli bir həll yolu tapmaq üçün danışıqlar aparmaqdır. Bu yanaşma, sadəcə qınaq bəyanatlarından daha səmərəli ola bilər və ədalətli bir həllin tapılmasına daha çox kömək edə bilər. Eyni zamanda, bu vasitəçilik qrupunun beynəlxalq hüquqa və insan haqlarına əsaslanaraq işləməsi və qərəzsiz olması vacibdir. Başqa sözlə, həll yolları tapmaq üçün təzyiqlə yanaşı, dialoq və əməkdaşlığa əsaslanan bir yanaşma daha uğurlu ola bilər.

Məqalədə İsrailə yaxın ölkələrin Qəzza müharibəsinə qarşı ikili standart tətbiq etməsinin tənqidi haqlı şəkildə qaldırılıb. Şübhəsiz ki, yalnız sözlərlə kifayətlənməməyin vacibliyi önəmli bir məsələdir. Lakin, bu ölkələrin davranışlarını anlamaq üçün geosiyasi reallıqları da nəzərə almaq lazımdır. Bu ölkələr üçün İsrail ilə münasibətlərin kəsilməsinin regional sabitliyə və milli maraqlara olan təsirlərini dəyərləndirmək vacibdir. Bəzi ölkələr üçün iqtisadi və hərbi əməkdaşlığın qırılması, Qəzzadakı humanitar böhrandan daha böyük risk yarada bilər. Beləliklə, sadəcə "ikili standart" ittihamı ilə kifayətlənmək ədalətsiz ola bilər; bu ölkələrin hərəkətlərinin arxasında duran mürəkkəb motivasiyaları anlamağa çalışmalıyıq.