Qəzza müharibəsini qınayan, İsraillə sıx əlaqəli ölkələr

Hörmətli şərhçi,

Bosniya müharibəsi ilə Qəzza müharibəsi arasındakı paralellər və fərqlər haqqında etdiyiniz dəyərli təhlil üçün təşəkkür edirəm. Qeyd etdiyiniz kimi, hər iki münaqişədə də beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının gecikməsi və təsirli tədbirlərin görülməməsi ilə bağlı oxşarlıqlar diqqət çəkir. Bosniyadakı vəziyyət, şübhəsiz ki, müdaxilənin gecikməsinin doğura biləcəyi ağır humanitar nəticələr barədə acı bir dərs olmuşdur.

Ancaq sizin də vurğuladığınız kimi, bu iki münaqişə arasında əhəmiyyətli fərqlər də var. Qlobal geosiyasi mənzərənin dəyişməsi, tərəflərin daha mürəkkəb siyasi və dini motivlərə sahib olması, koordinasiya və həlledici addımların atılmasını çətinləşdirir. Bu, tarixi müqayisələr apararkən diqqətli olmağımızın vacibliyini bir daha təsdiqləyir.

Məqalənin "ikili standartlar" mövzusuna toxunaraq, hansı ölkələrin bu standartları tətbiq etmədiyini konkret nümunələrlə aydınlaşdırma təklifiniz olduqca yerindədir. Məqalədə bu məqama daha çox diqqət yetirilməsi, müzakirəni daha da dərinləşdirə bilərdi. Diplomatik bəyanatlar ilə İsrailə silah tədarükü və digər iqtisadi əlaqələrin davam etməsi arasındakı ziddiyyətin konkret ölkələr üzərindən analiz edilməsi, "ikili standartlar" iddialarını daha inandırıcı şəkildə ortaya qoyardı. Hökumətlərin sözləri ilə əməlləri arasındakı fərqin daha aydın göstərilməsi, oxuculara mövzu haqqında daha tam bir fikir verərdi.

Sizə 'Qəzza müharibəsini qınayan, İsraillə sıx əlaqəli ölkələr' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərഹിə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Şərhinizdə haqlısınız. Məqalədə "ictimaiyyət" ifadəsinin istifadəsi həqiqətən də geniş və müəyyən qədər qeyri-dəqiqdir. Bu cür məqamlarda, xüsusilə də xarici siyasət mövzularında, "ictimaiyyət" ifadəsinin hansı qrupları əhatə etdiyini və onların bu mövqeyə necə gəldiyini aydınlaşdırmaq vacibdir. Konkret sorğular, rəylər və ya digər sübutlar təqdim edilmədiyi təqdirdə, bu cür iddialar subyektiv qalır və müzakirənin obyektivliyini zədələyir.

Əgər məqalənin müəllifi bu iddialarını dəstəkləmək istəyirsə, 28 ölkənin bəyanatları ilə onların İsraillə olan iqtisadi və ya hərbi əlaqələri arasında konkret ziddiyyətləri nümunələrlə göstərməlidir. Belə konkretlik, oxucunun "ikili standartlar" tezisini daha yaxşı anlamasına və qiymətləndirməsinə imkan verəcəkdir. Ümumiləşdirilmiş fikirlər yerinə, sübuta əsaslanan təhlillər, həm məqalənin etibarlılığını artırar, həm də daha mənalı bir müzakirə mühiti yaradar. Bu mövzunun aktuallığı nəzərə alındıqda, belə dəqiqlik daha da önəmlidir.'. Bu şərഹിə 'neutral' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('İsrailə etirazlar') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Əcəba, bəzi ölkələr İsraillə dost olmaqda bir az "əyləncəli" bir vəziyyətə düşüblər, elə deyilmi? Bir tərəfdən "Eybi yoxdur, dayan!" deyirlər, digər tərəfdən isə "amma bizə toxunmayın, bizimizə bir şey olmasın" deyə əllərini yelləyirlər. Bu, sanki kiminsə toyuna gedib "yeyin, için, əylənin" demək, amma öz əllərinizlə gətirdiyiniz tortu yeməmək kimidir. Məqalədə də vurğulandığı kimi, bu "sözlərimizlə əməllərimiz arasındakı fərq" məsələsi doğrudan da sual doğurur.

Amma haqlısınız, bəlkə də hər şey o qədər də sadə deyil. Kim bilir, bəlkə də bu ölkələrin rəhbərləri gecə-gündüz strategiya qurur, "belə getsə, bizim də başımıza gələcək" deyə narahat olurlar. Yəni, bu "ikili standart" deyilən şeyin arxasında, elə bil ki, bir az da "özümüzü qurtaraq da" prinsipi gizlənir. Maraqlıdır, əgər bu ölkələr həqiqətən də böyük bir münaqişəyə başçılıq etmək məcburiyyətində qalsaydılar, onda "xoşagəlməz" fəaliyyətlərini davam etdirərdilərmi? Bəlkə də o zaman "nəzakətli" diplomatik yanaşmalar yerini daha kəskin mövqelərə buraxacaqdı. Hər halda, sizin dediyiniz kimi, bu məqamları daha dərindən araşdırmaq yazını daha da maraqlı edə bilərdi.

Elə buradaca, Qəzza müharibəsiylə bağlı etirazların qızğın vaxtında, yəqin ki, bəzi ölkələr "mənə nə, mən özümə baxım" deyib, siyasi pərdə arxasında öz maraqlarını güdürlər. Hər kəs bilir ki, bəyanat vermək asandır, amma İsraillə iqtisadi və hərbi əlaqələri kəsmək, əslində, ciddi bir addımdır. Bəlkə də bu ölkələr, hər şeyin bir səbəbi olduğunu, bizə göstərməyə çalışırlar, amma bu "səbəblər" bəzən o qədər də inandırıcı gəlmir, elə deyilmi? Gələcəkdə bu mövzuya toxunan yazılarda, bəlkə də bu ölkələrin hansı "geosiyasi təzyiq" altında olduğunu daha yaxşı anlaya bilərik. İndi isə, hamımız gözləyirik ki, "Sözdən Əmələ Keçid" hansı "konkret və cəsarətli addımları" gətirəcək!

Şərhinizdə haqlısınız. Məqalədə "ictimaiyyət" ifadəsinin istifadəsi həqiqətən də geniş və müəyyən qədər qeyri-dəqiqdir. Bu cür məqamlarda, xüsusilə də xarici siyasət mövzularında, "ictimaiyyət" ifadəsinin hansı qrupları əhatə etdiyini və onların bu mövqeyə necə gəldiyini aydınlaşdırmaq vacibdir. Konkret sorğular, rəylər və ya digər sübutlar təqdim edilmədiyi təqdirdə, bu cür iddialar subyektiv qalır və müzakirənin obyektivliyini zədələyir.

Əgər məqalənin müəllifi bu iddialarını dəstəkləmək istəyirsə, 28 ölkənin bəyanatları ilə onların İsraillə olan iqtisadi və ya hərbi əlaqələri arasında konkret ziddiyyətləri nümunələrlə göstərməlidir. Belə konkretlik, oxucunun "ikili standartlar" tezisini daha yaxşı anlamasına və qiymətləndirməsinə imkan verəcəkdir. Ümumiləşdirilmiş fikirlər yerinə, sübuta əsaslanan təhlillər, həm məqalənin etibarlılığını artırar, həm də daha mənalı bir müzakirə mühiti yaradar. Bu mövzunun aktuallığı nəzərə alındıqda, belə dəqiqlik daha da önəmlidir.

"Qəzza müharibəsini qınayan, İsraillə sıx əlaqəli ölkələr" başlıqlı məqaləyə verilmiş şərhə cavab:

Şərhdə qeyd olunduğu kimi, 28 ölkənin Qəzza müharibəsini qınaması, lakin eyni zamanda İsraillə sıx əlaqələrini davam etdirməsi mühüm bir uyğunsuzluqdur. Bu vəziyyət, hökumətlərin siyasi bəyanatları ilə real ticarət və hərbi əməkdaşlıqları arasındakı ziddiyyəti açıq şəkildə ortaya qoyur. Etirazçıların tələbi, sözdən əmələ keçməkdir. Bu mənada, təklif olunan beynəlxalq vasitəçilik qrupunun yaradılması ideyası diqqətəlayiqdir. Belə bir qrupun həm Fələstin, həm də İsrail nümayəndələrini, eyni zamanda beynəlxalq hüquq və insan haqlarına əsaslanan qərəzsiz vasitəçiləri əhatə etməsi, uzunmüddətli və davamlı bir sülhə aparacaq həllin tapılması üçün konstruktiv bir addım ola bilər. Bu yanaşma, sadəcə qınaqdan daha çox, dialoq və əməkdaşlıq yolu ilə konkret nəticələr əldə etməyə kömək edə bilər. Bu cür vasitəçilik, bölgədəki humanitar böhranı dərinləşdirən ikili standartlara qarşı mübarizədə səmərəli bir mexanizm təşkil edə bilər.

Bu təhliliniz üçün təşəkkür edirəm. Qaldırdığınız "ikili standartlar" məsələsi həqiqətən də Qəzza müharibəsinə qarşı edilən etirazların mühüm bir hissəsini təşkil edir. Bosniya müharibəsi dövründə BMT-nin müdaxiləsində müşahidə olunan gecikmələr və qeyri-kafiliklə bağlı etdiyiniz tarixi analoq olduqca yerindədir. Bu, böyük güclərin maraqlarının beynəlxalq müdaxilənin sürəti və miqyası üzərində necə təsirli olduğunu göstərir.

Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, şifahi bəyanatların qeyri-kafi olması və əməli addımların, o cümlədən təzyiq tədbirlərinin vacibliyi şübhəsizdir. Hazırkı vəziyyətin qloballaşma və sosial medianın rolu baxımından Bosniya müharibəsindən fərqli olması isə məsələni daha da mürəkkəbləşdirir. Bu, beynəlxalq ictimai rəyin sürətlə formalaşmasına şərait yaratsa da, eyni zamanda informasiya manipulyasiyası və yanlış təbliğat riskini də artırır.

Beləliklə, bu "rəsmi çağırışların" əsl məqsədini və arxasındakı siyasi motivasiyaları daha dərindən araşdırmaq lazımdır. Ölkələrin təkcə bəyanatlarına deyil, eyni zamanda əməli addımlarına, konkret olaraq İsraillə olan diplomatik və iqtisadi əlaqələrini necə tənzimlədiklərinə baxmaq, bu ikili standartların mahiyyətini daha yaxşı anlamağımıza kömək edəcək. Sosial medianın gücü ilə yanaşı, informasiyanın peşəkar analizi də bu kontekstdə önəm kəsb edir.

Məqalədə qeyd olunan etirazçıların "sözdən əmələ keçid" tələbi maraqlıdır. Bu, Bosniya müharibəsi zamanı, xüsusilə Srebrenitsa qırğınından sonra beynəlxalq ictimaiyyətin müdaxiləsinin gecikməsinə və ya səmərəsizliyinə dair tənqidləri xatırladır. O zaman da bir çox ölkə qınaq bəyanatları versə də, həqiqi hərbi müdaxilə gecikdi və nəticədə minlərlə insanın həyatına son qoydu.

Ancaq bu iki vəziyyətin tamamilə oxşar olduğunu iddia etmək olmaz. Beynəlxalq münasibətlər və geosiyasi landşaft, əlbəttə ki, dəyişib. Suallar ortaya çıxır: İsrail-Fələstin münaqişəsinin tarixi konteksti nə dərəcədə fərqlidir? Beynəlxalq toplumun hazırkı reaksiyasının Srebrenitsa hadisəsindən sonra ortaya çıxan beynəlxalq hüquq və insan haqları mexanizmlərinin təsiri altında necə dəyişdiyini necə qiymətləndirə bilərik? Həmçinin, müxtəlif dövlətlərin geolokasiya, iqtisadi və siyasi maraqlarının bu dəfəki müdaxilə cəhdlərinə necə təsir etdiyini araşdırmaq vacibdir. Sadəcə bəyanatlardan əmələ keçid tələbi məqbul olsa da, bunun həyata keçirilməsinin çətinlikləri və siyasi gerçəkliyi nəzərə alınmalıdır.

Maraqlı bir məqam qaldırıb. 28 ölkənin "rəsmi çağırış"larının ikili standartlara əsaslandığını bildirməyiniz diqqətimi çəkdi. Bunu dəstəkləyən konkret nümunələr verməsəniz də, bu iddianın tarixi analoqlara ehtiyacı olduğunu düşünürəm. Məsələn, Bosniya müharibəsi zamanı BMT-nin müdaxiləsinin gecikməsi və qeyri-kafi olması da oxşar bir ikili standart nümayiş etdirmişdi. BMT-nin hərəkətsizliyi, böyük güclərin maraqlarına uyğun bir hərəkətsizlik olduğu kimi, hazırkı vəziyyətdə də bənzər bir durum ola bilər.

Bosniya təcrübəsindən nəticə çıxararaq demək olar ki, şifahi bəyanatlar kifayət deyil. Əməli hərəkətlər, hətta təzyiq tədbirləri də daxil olmaqla, müharibəni dayandırmaq üçün daha effektli bir yol ola bilər. Ancaq hazırkı situasiyanın Bosniya müharibəsindən fərqli bir tərəfi də var: qloballaşmanın inkişafı və sosial medianın geniş yayılması. Bu amillər beynəlxalq təzyiqi daha sürətli və daha effektli edə bilər, eyni zamanda informasiya manipulyasiyasına və yanlış təbliğata da yol açır. Beləliklə, "rəsmi çağırışların" mahiyyətinin Bosniya müharibəsinə nisbətən daha ətraflı araşdırılmasına ehtiyac var. Bəlkə də, çağırışların əsl məqsədi və arxasındakı siyasi motivasiyalar daha dərin təhlil tələb edir.

Bosniya və Qəzza müqayisəsinin dəqiqliyinə razıyam. Hər iki vəziyyətdə beynəlxalq ictimaiyyətin cavabının sürəti və qətiyyəti kifayət qədər olmadığı açıq şəkildə görünür. Ancaq bu oxşarlığa baxmayaraq, mühüm bir fərqə toxunmaq istərdim: informasiya əsri. Bosniya müharibəsi zamanı informasiya yayımı məhdud idi. Qəzza müharibəsində isə sosial media və real vaxtlı yayımlar insanların faciənin miqyasını real vaxt rejimində görməsinə imkan verdi. Bu, beynəlxalq təzyiq yaratsa da, həmçinin hərəkətlərin koordinasiyasını daha da çətinləşdirən qarşıdurma və dezinformasiya axınına səbəb oldu. Məlumat axınının bu fərqliliyi, beynəlxalq reaksiyanın fərqli səviyyəsinə və effektivliyinə təsir edən bir faktor kimi araşdırılmalıdır. Müəllif "ikili standartlar"a toxunur; məncə, bu anlayışa daha da dərinlik qatmaq üçün müəyyən ölkələrin müəyyən rejimlərə qarşı tutarlı bir mövqe götürməmələrinin geosiyasi və iqtisadi maraqlarına əsaslanan spesifik nümunələr təqdim edilməlidir.

Məqalədə təsvir olunan vəziyyət, 1990-cı illərin əvvəllərində baş vermiş Bosniya müharibəsindəki beynəlxalq reaksiya ilə bəzi oxşarlıqlara malikdir. Hər iki halda da, beynəlxalq ictimaiyyət münaqişəni şifahi qınamaqla kifayətlənmiş, konkret hərəkətlərdən çəkinmişdir. Bosniyada, beynəlxalq müdaxilənin gecikməsi böyük insan itkilərinə və genişmiqyaslı dağıntılara səbəb olmuşdur. Bu hadisədən alınacaq ən mühüm dərs, şifahi bəyanatların münaqişənin dayandırılmasında kifayət qədər olmadığıdır. Ancaq Qəzza müharibəsi ilə Bosniya müharibəsi arasında əhəmiyyətli fərqlər də mövcuddur. Bosniya müharibəsinin beynəlxalq aləmdəki səslənməsi daha çox idi, halbuki Qəzza müharibəsində geosiyasi maraqlar daha da qarışıqdır, bu da hərəkətləri koordinasiya etməyi və həlledici addımlar atmağı çətinləşdirir. Bundan əlavə, Bosniya müharibəsində münaqişənin əsas tərəflərinin identifikasiyası daha aydın idi, halbuki Qəzza müharibəsi daha çox qarışıq siyasi və dini amillərin iştirakını əhatə edir. Bu faktorlar, tarixi paralel çəkərkən ehtiyatlı olmağı və hər bir münaqişənin özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almağı vacib edir. Məqalənin "ikili standartlar" ifadəsinə qayıdaraq, hansı ölkələrin hansı standartları tətbiq etmədiyini konkret nümunələrlə aydınlaşdırsa, daha faydalı olar.

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, 28 ölkənin müharibənin dayandırılmasına dair rəsmi çağırışları, həqiqi təsirsizliyini göstərən ikili standartlarla müşahidə olunur. Bu, beynəlxalq təzyiq mexanizmlərinin effektivliyinin şübhə altına alınmasına səbəb olur. Ancaq yalnız şifahi bəyanatlarla kifayətlənmək əvəzinə, konkret tədbirlərə keçmək lazımdır. Müharibəni dayandırmaq üçün yalnız siyasi çağırışlardan kənara çıxıb, iqtisadi sanksiyaların daha sərt və daha koordinəli tətbiqi vacibdir. Bu sanksiyalar, müharibənin davam etməsindən fayda əldə edən tərəfləri hədəf almalıdır. Məsələn, silah ixracı qadağaları, maliyyə əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması və əlaqəli şirkətlərə qarşı sanksiyaların tətbiqi, siyasi bəyanatların nəticələrini daha effektli şəkildə dəyişə bilər. Eyni zamanda, uzunmüddətli həll üçün, regional sülh danışıqlarının beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən daha aktiv dəstəklənməsi və nəzarəti təmin edilməlidir. Bu danışıqlarda tərəflərin bütün legitim narahatlıqları tam nəzərə alınmalıdır. Yalnız bu cür hərtərəfli və kompleks bir yanaşma ilə əsl dəyişiklik əldə etmək mümkündür.

Məqalədə Qəzza müharibəsinə qarşı çıxan, lakin İsrail ilə sıx əlaqələri olan ölkələrin ikili standartını vurğulamaqla, mövzunun əhəmiyyətli bir tərəfini işıqlandırır. Ancaq yalnız tənqidlə kifayətlənmək yetərli deyil. Bu ölkələrin həm İsrail ilə münasibətlərini qoruyub saxlamaq, həm də Fələstinə dəstək vermək istəyinin arxasında yatan mürəkkəb geosiyasi və iqtisadi səbəbləri daha dərindən araşdırmaq lazımdır.

Məsələn, bu ölkələr üçün İsrail həm strateji tərəfdaş, həm də əhəmiyyətli ticarət ortağı ola bilər. Bu əlaqələrin birdən kəsilməsi, həmin ölkələr üçün ciddi iqtisadi və təhlükəsizlik riskləri yarada bilər. Buna görə də, sadəcə "ikili standart" ittihamı ilə kifayətlənmək yerinə, bu ölkələrin həm İsrail ilə münasibətlərini qoruyub saxlamaq, həm də Fələstin-İsrail münaqişəsinin ədalətli həllini dəstəkləmək üçün hansı alternativ strategiya və mexanizmləri tətbiq edə biləcəkləri araşdırılmalıdır.

Bir təklif olaraq, bu ölkələr humanitar yardımı artırmaq, Fələstin iqtisadiyyatının inkişafına kömək etmək və sülh danışıqlarına vasitəçilik etmək üçün birgə səylər göstərə bilərlər. Bu, yalnız tənqid deyil, həm də konstruktiv həll yolları axtarışına yönəlmiş daha balanslı bir yanaşma olacaqdır. Bu yolla, həm İsrail ilə münasibətlər qorunub saxlanıla bilər, həm də Fələstin xalqının ehtiyacları qarşılanacaq.

Məqalədə İsrailə yaxın ölkələrin Qəzza müharibəsini qınamasına baxmayaraq, konkret hərəkətlərdən çəkinməsinin ikili standart olduğunu vurğulamaqla yaxşı bir iş görülüb. Bu, əlbəttə ki, ciddi bir narahatlıq doğurur və etirazçıların "sözdən əmələ keçid" tələbi tamamilə yerinə düşür.

Lakin, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: "konkret və cəsarətli addımlar"ın nədən ibarət olduğunu dəqiq müəyyən etmək çətindir. Məsələn, hərbi müdaxilə tələbi realistik və ya hətta məqsədəuyğun mudur? Belə bir müdaxilə daha geniş miqyaslı münaqişəyə və daha çox insan itkisinə səbəb ola bilməzmi? Bu ölkələr üçün milli maraqlarının təhlükə altına düşməməsi üçün ehtiyatlı davranmaları məntiqli deyilmi? Yəni, "ikili standart" iddiasının arxasında olan daha mürəkkəb geosiyasi hesablamalar ola bilərmi? Bu məqamların araşdırılması məqalənin daha balanslı olmasına kömək edə bilərdi.

Məqalədə "28 ölkə müharibənin dayandırılmasına dair rəsmi çağırışlar etsə də, ictimaiyyət bu mövqeyin ikili standartlara əsaslandığını düşünür" ifadəsi müəyyən dərəcədə qeyri-dəqiqdir. "İctimaiyyət" ifadəsi çox ümumi və qeyri-müəyyəndir. Hansı ictimaiyyət? Bu fikrin dəstəklənməsi üçün hansı sorğulara, rəylərə və ya digər empirik dəlillərə istinad edilir? 28 ölkənin bəyanatlarının "ikili standartlar"a əsaslandığını göstərən konkret nümunələr göstərilməlidir. Əks halda, bu iddia tamamilə subyektiv qalır və obyektiv dəyərləndirilə bilmir. Daha ətraflı məlumat və istinad edilən mənbələr bu iddianın etibarlılığını yoxlamağa kömək edərdi.

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, 28 ölkənin Qəzza müharibəsini qınaması ilə bu ölkələrin İsrail ilə olan sıx əlaqələri arasındakı uyğunsuzluq əsas problemdir. Lakin, bu uyğunsuzluğu aradan qaldırmaq üçün yalnız etirazlar və təzyiqlə kifayətlənmək kifayət deyil. Konstruktiv bir yanaşma olaraq, beynəlxalq bir vasitəçilik qrupunun yaradılması təklif oluna bilər. Bu qrup, həm Fələstin, həm də İsrail nümayəndələrindən, habelə müxtəlif ölkələrin neytral nümayəndələrindən ibarət ola bilər. Məqsəd, hər iki tərəfin maraqlarını nəzərə alan və davamlı bir sülhə aparacaq uzunmüddətli bir həll yolu tapmaq üçün danışıqlar aparmaqdır. Bu yanaşma, sadəcə qınaq bəyanatlarından daha səmərəli ola bilər və ədalətli bir həllin tapılmasına daha çox kömək edə bilər. Eyni zamanda, bu vasitəçilik qrupunun beynəlxalq hüquqa və insan haqlarına əsaslanaraq işləməsi və qərəzsiz olması vacibdir. Başqa sözlə, həll yolları tapmaq üçün təzyiqlə yanaşı, dialoq və əməkdaşlığa əsaslanan bir yanaşma daha uğurlu ola bilər.

Məqalədə İsrailə yaxın ölkələrin Qəzza müharibəsinə qarşı ikili standart tətbiq etməsinin tənqidi haqlı şəkildə qaldırılıb. Şübhəsiz ki, yalnız sözlərlə kifayətlənməməyin vacibliyi önəmli bir məsələdir. Lakin, bu ölkələrin davranışlarını anlamaq üçün geosiyasi reallıqları da nəzərə almaq lazımdır. Bu ölkələr üçün İsrail ilə münasibətlərin kəsilməsinin regional sabitliyə və milli maraqlara olan təsirlərini dəyərləndirmək vacibdir. Bəzi ölkələr üçün iqtisadi və hərbi əməkdaşlığın qırılması, Qəzzadakı humanitar böhrandan daha böyük risk yarada bilər. Beləliklə, sadəcə "ikili standart" ittihamı ilə kifayətlənmək ədalətsiz ola bilər; bu ölkələrin hərəkətlərinin arxasında duran mürəkkəb motivasiyaları anlamağa çalışmalıyıq.