Qəzzada Aclıq: Razan Abu Zaher Həyatını İtirdi
Dörd yaşlı Razan Abu Zaher bazar günü həyat uğrunda mübarizəsini dayandırdı.
Tibbi mənbələrin məlumatına görə, o, Qəzzanın mərkəzindəki bir xəstəxanada aclıq və qidalanma çatışmazlığından yaranan fəsadlar səbəbindən dünyasını dəyişib. Onun skeletə dönmüş cəsədi daş lövhənin üzərinə qoyuldu.
Fələstin Səhiyyə Nazirliyi bildirir ki, 2023-cü ilin oktyabrında münaqişə başlayandan bəri Qəzzada ən azı 76 uşaq, eləcə də 10 yetkin insan aclıqdan ölüb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, bu ölümlərin əksəriyyəti İsrail hakimiyyətinin 2025-ci ilin mart ayının əvvəlində blokada tətbiq etməsindən sonra baş verib.
Razan son üç gündə dünyasını dəyişən ən azı dörd uşaqdan biri idi; ən kiçiyi cəmi üç aylıq idi. Səhiyyə Nazirliyi bildirir ki, son 24 saat ərzində Qəzzada aclıq səbəbindən 18 ölüm qeydə alınıb ki, bu da ərazidəki böhranın dərinləşməsini əks etdirir.
Razanla bir ay əvvəl tanış olmuşduq. O, artıq aclıqdan zəifləmiş və olduqca arıq idi. Anası Təhrir Əbu Dəhər o zaman demişdi ki, süd almağa pulu yoxdur, onsuz da süd nadir hallarda tapılır.
“Müharibədən əvvəl onun sağlamlığı çox yaxşı idi, lakin müharibədən sonra qidalanma çatışmazlığı səbəbindən vəziyyəti pisləşməyə başladı. Onu gücləndirmək üçün heç nə yoxdur.”
Bu, 23 iyunda idi. Razan artıq 12 gün idi ki, xəstəxanada idi. O, daha 27 gün həyatda qaldı.
Humanitar Yardımın Kəskin Azalması
Razan Qəzzada artan aclıq fonunda və İsrail hakimiyyətinin 2025-ci ilin mart ayının əvvəlindən karvanların Qəzzaya daxil olmasına qadağa qoymasından sonra humanitar yardım axınının kəskin şəkildə azalması şəraitində vəfat etdi.
Bu qadağa may ayının sonunda qismən aradan qaldırılsa da, yardım agentlikləri bildirir ki, əraziyə çatan məhsul əhalini dolandırmaq üçün çox azdır.
İsrail bildirib ki, “Həmas” hərəkatının yardımları oğurlayıb ondan qazanc əldə etməsi səbəbindən Qəzzaya yardım göndərişlərini dayandırıb. “Həmas” isə bu ittihamı rədd edir. İsrail agentlikləri həmçinin BMT-nin Qəzzaya göndərilməyə hazır olan yardımları götürmədiyini iddia edir. BMT isə öz növbəsində bildirir ki, İsrail qüvvələri Qəzza daxilində yardımların hərəkətinə tez-tez icazə vermir və daha çox yardımın daxil olmasına icazə verilməsini gözləyir.
Qəzza zolağına yardım axınını idarə edən İsrail agentliyi – Ərazilərdəki Hökumət Fəaliyyətlərinin Koordinasiyası (COGAT) bəyanat yayaraq, İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) humanitar yardımın, o cümlədən ərzaqın ötürülməsinə “icazə vermək və asanlaşdırmaq üçün çalışdığını” bildirib.
COGAT qeyd edib ki, “hərbi əməliyyatların başlanmasından bu günə qədər Qəzza zolağına təxminən 67 000 ərzaq yük maşını daxil olub ki, bu da təxminən 1,5 milyon ton ərzaq deməkdir”.
COGAT, “İsrailin Qəzzaya ərzaq daxil olmasını asanlaşdırmağa davam edəcəyini, eyni zamanda terror təşkilatı “Həmas”ın yardımları ələ keçirməsinin qarşısını almaq üçün mümkün olan bütün tədbirləri görəcəyini” vurğuladı.
Qəzza 2023-cü ilin oktyabrında münaqişə başlamazdan əvvəl də yardım və kommersiya ərzaq tədarükündən güclü şəkildə asılı idi və ərzaq, tibbi ləvazimatlar, yanacaq və digər zəruri ehtiyacların çatışmazlığı o vaxtdan bəri daha da pisləşib.
2025-ci ilin martından bəri ərzaq qıtlığı sürətlə artan sayda insanı onsuz da həddən artıq yüklənmiş xəstəxanalara sövq edib.
Kritik Vəziyyət və Artan İnsan Təlafatı
Əl-Əqsa Şəhidləri xəstəxanasının sözçüsü, Razanın vəfat etdiyi Dr. Xəlil Əl-Daqran bazar günü bildirib ki, “Qəzza misli görünməmiş beynəlxalq sükut fonunda aclıqın fəlakətli səviyyəyə çatdığı ən pis mərhələsini yaşayır”.
Əl-Daqran deyib ki, hazırda ölən körpələr “bir dəfə bombardman və qətl, digər dəfə isə süd və bir tikə çörəkdən məhrum edilməklə” uşaqlıqlarından iki dəfə məhrum ediliblər.
Səhiyyə Nazirliyi şənbə günü bildirib ki, “misli görünməmiş sayda aclıq çəkən vətəndaşlar bütün yaşlarda ağır vəziyyətdə təcili tibbi yardım şöbələrinə gətirilir”.
Nazirlik əlavə edib: “Bədənləri kəskin şəkildə zəifləmiş yüzlərlə insan indi aclıqdan və bədənlərinin daha dözə bilməməsi səbəbindən ani ölüm təhlükəsi ilə üz-üzədir”.
Fələstin İnsan Hüquqları Mərkəzi – Qəzzada fəaliyyət göstərən QHT – bazar günü öz komandalarından birinin Qəzzada belə dediyini bildirib: “Üzlərimiz dəyişib və bədənlərimiz arıqlayıb. Həddindən artıq arıqlıqdan bir-birimizi tanımırıq, sanki yavaş-yavaş yoxa çıxır və ölürük.”
Xan Yunisdəki Küveyt səhra xəstəxanasının direktoru Dr. Süheyb Əl-Həms bildirib ki, ora gələn insanlar “dərmandan əvvəl qidaya kəskin ehtiyac duyurlar, çünki bədənləri dözülməz həddə çatıb və hamısı ölüm riski altındadır”.
Dr. Əl-Həms bazar günü bildirib: “Bu gün “World Central Kitchen” tibbi heyət üçün yemək göndərməyi dayandırdı, onlar bizə yalnız düyü göndərirdilər. Həkimlər evdə və xəstəxanada yeməksiz 24 saat işləyirlər. İnsanlar aclıqdan ölürlər.”
“World Central Kitchen” Qəzza komandalarının isti yemək bişirmək üçün ləvazimatlarının tükəndiyini təsdiqləyib.
“Dünən [şənbə günü] 80 000 yemək payladıq, ehtiyatlarımızı tükəndirdik, halbuki yardım yük maşınları sərhəddə ilişib qalıb.”
Əlavə ediblər ki, “yardıma çıxışın olmaması əməliyyatlarımızı ikinci dəfə dayandırmağa məcbur edib”.
Minlərlə insan ümidsizlik içində hər gün nəsə tapmaq üçün həyatlarını riskə atır. Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, bazar günü Qəzzanın şimalında ərzaq yardımı axtaran 70-dən çox insan İsrail əsgərləri tərəfindən vurularaq öldürülüb.
İsrail Müdafiə Qüvvələri bildirib ki, ərazidəki qoşunlar “onlara qarşı yaranan ani təhlükəni aradan qaldırmaq üçün xəbərdarlıq atəşi açıblar. IDF ərazidəki itkilərlə bağlı iddialardan xəbərdardır və hadisənin təfərrüatları araşdırılır”.
“İlkin araşdırma göstərir ki, bildirilən itkilərin sayı IDF-də olan məlumatlara uyğun gəlmir”, – əlavə edilib.
Bir çox tələfatın gətirildiyi Əl-Şifa xəstəxanasının direktoru Dr. Məhəmməd Əbu Salmiya bildirib ki, “çox sayda mülki şəxs, hətta tibb heyəti belə, kəskin qidalanma çatışmazlığı səbəbindən huşunu itirmiş və ya yıxılmış vəziyyətində gətirilir”.
BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının Ofisinin (OHCHR) məlumatına görə, 2025-ci ilin may ayının sonu ilə iyulun 7-si arasında Qəzzada yardım əldə etməyə çalışarkən təxminən 800 fələstinli həlak olub.
Bu müddət ərzində OHCHR 798 nəfərin ölümünü qeydə alıb ki, onlardan 615-i ABŞ dəstəkli Qəzza Humanitar Fondu (GHF) yaxınlığında, 183-ü isə “yardım karvanlarının marşrutları üzərində” öldürülüb. OHCHR bu karvanları kimin idarə etdiyi barədə ətraflı məlumat verməyib.
Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, o vaxtdan bəri onlarla insan, o cümlədən şənbə günü Qəzzanın cənubunda 30-dan çox insan həlak olub.
BMT-nin Təcili Yardım Koordinatoru Tom Fleçer cümə axşamı BMT Təhlükəsizlik Şurasına bildirib ki, Qəzzada ərzaq tükənir. “Bunu axtaranlar vurulma riski ilə üzləşirlər. İnsanlar ailələrini dolandırmağa çalışarkən ölürlər.”
O, 2025-ci ilin iyununda uşaqlar arasında aclıq hallarının ən yüksək səviyyəyə çatdığını, 5 800-dən çox qız və oğlanın kəskin qidalanma çatışmazlığı diaqnozu ilə qeydə alındığını bildirib.
BMT-nin Humanitar Məsələlərin Koordinasiyası Ofisi cümə günü bildirib ki, “qidalanma çatışmazlığı olan uşaqların və yetkinlərin lazımi şəkildə müalicə üçün az resursları olan xəstəxanalara qəbul edilməsi barədə dərin narahatedici məlumatlar” alırlar.
Tibb üçün Yardım Təşkilatında könüllü işləyən plastik cərrah Sarmad Tamimi şənbə günü bildirib: “Düzünü desəm, şanslı olanlar dərhal ölürlər, çünki onlar ağır yaralanmalar, qidalanma çatışmazlığı, lazımsız tibbi ləvazimatlar, infeksiyalar, qurdlar və xəstəxana infeksiyaları ilə üzləşməli olacaqlar.”
Oxucu Şərhləri
Məqalədə qeyd edilməyən, lakin həll üçün vacib olan bir amil beynəlxalq humanitar yardımların effektivliyi və paylanmasıdır. Yardımın çatdırılması yollarının daha səmərəli təşkili və korrupsiyanın qarşısının alınması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bu məsələdə BMT-nin və beynəlxalq təşkilatların daha aktiv və şəffaf olması, yardımın həqiqətən ehtiyacı olanlara çatmasını təmin etmək üçün ciddi monitorinq mexanizmlərinin qurulması zəruridir. Əgər yardım ədalətli və effektiv paylanırsa, belə halların təkrarlanması bir qədər azala bilər. Bu məsələdə müstəqil auditlərin aparılması da şəffaflığı və etimadını artırar.
Fərq, mənim fikrimcə, bu dəfə beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının sürəti və miqyasında ola bilər. Sosial mediada bu hadisənin geniş yayılması və beynəlxalq təşkilatların daha sürətli reaksiyası, məsələyə diqqəti daha çox artırmış ola bilər. Ancaq bu, təkbaşına problemin kökündən həll olunmasını təmin etməz. 2014-cü ildən çıxarıla bilən əsas dərs, humanitar yardımın çatışmazlığı və siyasi qarşıdurmanın davam etməsi halında belə hadisələrin təkrarlanma riskini artırmasıdır. Hazırkı vəziyyətin daha sürətli reaksiya ilə fərqlənməsinə baxmayaraq, Qəzzanın uzunmüddətli iqtisadi və siyasi problemlərinin həlli olmadan oxşar faciələrin qarşısını almaq mümkün deyil. Bu da uzunmüddətli həllər, daimi humanitar yardım və siyasi danışıqların davam etdirilməsini tələb edir. Başqa sözlə, kəskin yardım tədbirləri vacibdir, ancaq bu uzunmüddətli bir həll deyildir.
Belə bir vəziyyətdə yalnız İsrailə təzyiq göstərmək kifayət deyil. Daha əhatəli bir həll üçün beynəlxalq birliyin Qəzzadakı bütün tərəflərlə (Həmas daxil olmaqla) əməkdaşlığı vacibdir. Bu əməkdaşlıq, uzunmüddətli inkişaf planları, səmərəli idarəetmə sistemlərinin qurulması və korrupsiyanın qarşısının alınması üzrə proqramları əhatə etməlidir. Bundan əlavə, ərzaq yardımı təmin edərkən, bu yardımların düzgün paylanması və korrupsiyaya düşməməsi üçün ciddi monitorinq mexanizmlərinin qurulmasına diqqət yetirilməlidir. Sadəcə ərzaq yardımının verilməsi problemi tamamilə həll etməyəcək; köklü problemləri həll etmək üçün inteqrasiya olunmuş bir yanaşma tələb olunur.
Lakin, məsələnin tam mənzərəsini anlamaq üçün Qəzzadakı aclığın mürəkkəb səbəblərinə daha geniş baxmaq lazımdır. İsrailin blokadası əsas amil olsa da, HƏMAS-ın da Qəzzadakı qida paylanması və iqtisadi vəziyyətə təsiri inkar edilməməlidir. Qida çatışmazlığının əsas səbəblərinin müəyyənləşdirilməsi üçün daha ətraflı araşdırma və obyektiv qiymətləndirmə vacibdir. Bu araşdırma beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən aparılmalı və nəticələr şəffaf şəkildə paylaşılmalıdır. Təkcə İsraili günahlandırmaq əvəzinə, bütün tərəflərin rolu araşdırılmalı və həlli ədalətli bir şəkildə tapılmalıdır.
Alternativ olaraq, beynəlxalq humanitar təşkilatların Qəzzaya ərzaq və tibbi yardım çatdırılmasına nəzarətin gücləndirilməsi, və həmçinin, Qəzza əhalisinin öz-özünə təminat qabiliyyətini artırmaq üçün uzunmüddətli iqtisadi və kənd təsərrüfatı inkişaf proqramlarının həyata keçirilməsi daha effektiv bir həll yolu ola bilər. Bu, problemi yalnız simptomatik müalicə etməkdən daha çox, kökü ilə mübarizə etmək deməkdir. Problemə yanaşma tərzinin həm humanitar, həm də davamlı inkişaf prinsiplərinə əsaslanması vacibdir.
Konstruktiv bir yanaşma olaraq, beynəlxalq bir humanitar koridorun yaradılması və qida, tibbi avadanlıq və digər zəruri yardımların Qəzzaya sərbəst girişinin təmin edilməsi tövsiyə oluna bilər. Bu koridorun müstəqil beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən idarə olunması, həm İsrailin, həm də Fələstin rəhbərliyinin manipulyasiyasından qorunması üçün vacibdir. Eyni zamanda, Qəzzadakı idarəetmənin və qida paylamasının səmərəliliyini artırmaq üçün Fələstin hökumətinə beynəlxalq yardım və texniki dəstək təklif edilməlidir. Bu cür kompleks bir yanaşma, yalnız qısa müddətli həll deyil, uzunmüddətli davamlılığa yönəlmiş bir strategiyadır. Məqalədə də toxunulan və mümkün olan digər həll yolları da nəzərə alınmalıdır.
Qarşıdakı illərdə belə faciələrin qarşısını almaq üçün daha dayanıqlı və uzunmüddətli həllər tapmaq üçün beynəlxalq bir əməkdaşlıq necə təmin edilə bilər?
Şərh Yaz