Robotla insult əməliyyatında dünya ilki: Dundee və ABŞ cərrahları

Robotik Texnologiya ilə Dünya tarixində ilk uzaqdan insult müalicəsi

Şotlandiya və ABŞ-dan olan həkimlər robotdan istifadə etməklə dünyada ilk hesab edilən insult müalicəsi prosedurunu uğurla tamamlayıblar. Dandi Universitetinin professoru İris Qrunvald tibb elminə bağışlanmış insan meyiti üzərində uzaqdan tromboektomiya – insultdan sonra qan laxtalarının çıxarılması əməliyyatını həyata keçirib. Professor Dandidəki Ninewells Xəstəxanasında olarkən, maşın vasitəsilə əməliyyat etdiyi cəsəd şəhərin digər tərəfində, Dandi Universitetində idi. Bir neçə saat sonra, Floridalı neyrocərrah Rikardo Hanel bu texnologiyadan istifadə edərək Ceksonvilldəki bazasından 4000 mildən (6400 km) çox məsafədə, Dandidə olan insan meyiti üzərində ilk transatlantik robotik əməliyyatı icra etdi. Bu hadisə, professor Qrunvaldın sözlərinə görə, mütəxəssislərin xəstə ilə eyni xəstəxanada, hətta eyni ölkədə olmasına ehtiyac qalmayacağını göstərir.

Tibb dünyasında yeni dövrün başlanğıcı

Komanda, xəstələr üzərində istifadəsi təsdiqlənərsə, bu texnologiyanı potensial "oyun dəyişdirici" adlandırıb. Həkimlər inanırlar ki, bu yenilik insult müalicəsini tamamilə dəyişə bilər, çünki xüsusi müalicəyə gecikmə sağalma şanslarına birbaşa təsir göstərir. Professor Qrunvald qeyd edib: "Gələcəyin ilk qaranquşlarını seyr edirmişik kimi hiss etdik. Əvvəllər elmi fantastika hesab edilən bu prosedurda hər bir addımın artıq mümkün olduğunu nümayiş etdirdik." Dandi Universiteti Dünya İntervension İnsult Müalicəsi Federasiyasının qlobal təlim mərkəzidir və Birləşmiş Krallıqda həkimlərin insan qanını təqlid edən maye ilə damarlarda dövriyyə edən meyitlər üzərində əməliyyat edə biləcəyi yeganə yerdir. Professor Qrunvald bildirib ki, "mexaniki tromboektomiya prosedurunun bütün addımlarının mümkün olduğunu göstərmək üçün həqiqi insan bədənində tam icra edə bildiyimiz ilk dəfə idi." Stroke Association xeyriyyə təşkilatının icraçı direktoru Culiet Buveri bu transatlantik proseduru "əlamətdar innovasiya" adlandırıb. O, əlavə edib: "Çox uzun müddət ərzində ucqar və kənd yerlərində yaşayan insanlar tromboektomiyadan məhrum ediliblər. Bunun kimi robotik əməliyyatlar Birləşmiş Krallıq daxilində insult müalicəsində mövcud olan bərabərsizliyi aradan qaldıra bilər." Təcrübədə dörd müxtəlif insan meyiti üzərində insan qanını təqlid edən maye istifadə edilib. Elmə bədənlərini bağışlayan şəxslər son üç il ərzində vəfat etmiş və daha sonra balzamlanmışdılar. Həm Dandidə, həm də Floridada aparılan prosedurlar ötən ay Litvanın Sentante firmasının robotlarından istifadə edilərək həyata keçirilib. Əvvəllər silikon model, 3D çap edilmiş replika və heyvan üzərində uzaqdan tromboektomiyalar aparılsa da, bu, insan bədəni üzərində aparılan ilk prosedur hesab edilir. Komanda indi gələn il klinik sınaqlarda iştirak etməyə ümid edir.

Texnologiya necə işləyir?

İsxemik insult damarın laxta tərəfindən bağlanması nəticəsində yaranır. Bu, beynə qan və oksigen axınını kəsir, nəticədə beyin hüceyrələri funksiyasını itirir və ölür. Ən yaxşı müalicə, mütəxəssisin kateter və naqillərdən istifadə edərək laxtanı çıxardığı tromboektomiyadır. Bəs xəstə proseduru icra edə biləcək mütəxəssisə çatmadığı zaman nə baş verir? Professor Qrunvald bildirib ki, təcrübə robotun cərrahın adətən istifadə etdiyi eyni kateter və naqillərə qoşula biləcəyini, xəstənin yanında olan tibb işçisinin isə sadəcə naqilləri birləşdirə biləcəyini nümayiş etdirib. Başqa yerdə olan cərrah daha sonra öz naqillərini tutub hərəkət etdirə bilər və robot real vaxt rejimində xəstə üzərində tromboektomiyanı həyata keçirmək üçün eyni hərəkətləri təkrar edir. Xəstə xəstəxananın əməliyyat otağında olacaq, həkim isə Sentante maşınından istifadə edərək proseduru istənilən yerdən – hətta öz evindən belə – həyata keçirə biləcək. Professor Qrunvald və Rikardo Hanel təcrübələrdə bədənin canlı rentgen görüntülərini görə, irəliləyişi real vaxt rejimində izləyə biliblər; Dandi mütəxəssisi bunun cəmi 20 dəqiqə təlim tələb etdiyini bildirib. Texnologiya nəhəngləri Nvidia və Ericsson robotun əlaqəsini təmin etmək üçün layihədə iştirak ediblər. Doktor Hanel deyib: "ABŞ-dan Şotlandiyaya 120 millisaniyə gecikmə ilə – göz qırpımı qədər – robotik əməliyyat etmək həqiqətən də heyrətamizdir."

İnsult müalicəsinin gələcəyi

Innovate UK-dən mükafat alan və Dünya İntervension İnsult Müalicəsi Federasiyasının vitse-prezidenti olan professor Qrunvald standart tromboektomiya ilə bağlı iki əsas problemin olduğunu bildirib: bunu edə biləcək həkimlərin qlobal çatışmazlığı və müalicənin yaşayış yerindən asılı olması. Şotlandiyada xəstələrin bu proseduru ala biləcəyi yalnız üç yer var – Dandi, Qlazqo və Edinburq. Orada yaşamayanlar səyahət etməli olurlar. Professor Qrunvald deyib: "Müalicə zamana qarşı çox həssasdır. Hər altı dəqiqə gecikmə ilə yaxşı nəticə əldə etmək şansınız 1% azalır. Bu texnologiya artıq yaşayış yerinizdən asılı olmadığınız yeni bir yol təmin edərək, beyninizin ölməkdə olduğu dəyərli dəqiqələri xilas edəcək." Bu yeni texnologiya, professor Qrunvaldın dediyinə görə, mütəxəssis insult müalicəsini hər kəs üçün əlçatan edə bilər. Şotlandiya İctimai Səhiyyəsi keçən il Şotlandiyada 9,625 isxemik insult hadisəsi qeydə alındığını bildirib. Bütün xəstələrin yalnız 212-si – yəni 2.2%-i – tromboektomiya alıb, 1045 nəfər isə laxtaları əritmək üçün dərman müalicəsi alıb. Birləşmiş Krallığın qalan hissəsində isə 2024-cü ilin mart ayına qədər bütün insult xəstələrinin yalnız 3.9%-i tromboektomiya alıb. "Bu, heyrətamiz hissdir," deyə Sentante-nin CEO-su Edvardas Satkauskas şirkətin Litvadakı bazasından danışarkən əlavə edib. "Bəzən gələcək düşündüyümüzdən daha yaxın olur."

24 saat