SON DƏQİQƏ: Kaliforniyada milyonları qıran taun yenidən peyda oldu

Kaliforniyada Yenidən Gündəmə Gələn Veba Təhlükəsi

Veba, digər adı ilə Qara Ölüm və ya Böyük Veba, günümüzdə nadir hallarda rast gəlinsə də, bu yaxınlarda Kaliforniyanın Taqo gölü bölgəsində bir şəxsə yoluxub. ABŞ mətbuatı xəstəliklə əlaqəli quş dimdiyi maskalarını taxmadan əvvəl, mütəxəssislərdən bu xəstəliyin niyə hələ də mövcud olduğunu və günümüzdə nə qədər təhlükəli olduğunu araşdırıb.

Los-Anceles Tayms qəzetinə danışan Berkli Kaliforniya Universitetinin İctimai Sağlamlıq Məktəbindən professor Con Svartzberq, “veba” termininin əksər insanlar üçün Orta Əsrlərdə 25 milyon avropalının ölümünə səbəb olan dağıdıcı hadisəni xatırlatdığını bildirir.

Svartzberq, universitetin İnfeksion Xəstəliklər və Vaksin Elmləri şöbəsində çalışan bir mütəxəssis olaraq, "Veba, insanlıq tariximizə qorxunc üzünü göstərərək böyük can itkilərinə yol açmış xüsusi bir xəstəlikdir" dedi.

Tarixin Böyük Veba Epidemiyaları

İlk böyük veba epidemiyası VI əsrdə Bizans İmperiyasında müşahidə olunan Yustinian Vebası (541-549) idi. İstanbulda başlayan epidemiya, Aralıq dənizi hövzəsində təxminən 50 milyon insanın ölümünə səbəb oldu. Siçanlar və birələr vasitəsilə yayılan xəstəlik, şəhərləri dağıtdı və iqtisadi-sosial nizamı çökdürdü.

• Ən tanınmış epidemiya XIV əsrdəki Qara Veba (1346-1353) idi. Asiyadan Avropaya İpək Yolu üzərindən yayılan bu fəlakət, Avropa əhalisinin yarısını məhv etdi. Epidemiya, sosial quruluşu sarsıdaraq feodal quruluşun zəifləməsinə, işçi qüvvəsi çatışmazlığına və kəndli üsyanlarına zəmin yaratdı. Veba, dini inancları sorğulatdı və Renessansın əsaslarını qoydu.

XIX əsrdə Üçüncü Veba Pandemiyası Çində başlayaraq dünya genelinə yayıldı (1855-1960). Müasir təbabətin inkişafı ilə nəzarət altına alındı, lakin milyonlarla ölümlə nəticələndi. Veba, bioloji silah kimi də istifadə olundu. Məsələn, XIV əsrdə Krımda monqollar veba cəsədlərini mancanaqla ataraq Cenova sakinlərinə epidemiya yaydılar.

Günümüzdə veba, antibiotiklər sayəsində müalicə edilə bilən bir xəstəlik olsa da, Madaqaskar kimi bəzi bölgələrdə hələ də müşahidə olunur. Veba epidemiyaları, insanlığın kövrəkliyini və dözümlülüyünü göstərərkən, tibbi və ictimai irəliləyişlərin əhəmiyyətini vurğuladı.

Hələ də Ciddi Bir Xəstəlik

Keçmişin bir təhdidi olsa da, veba hələ də çox ciddi bir xəstəlik olaraq varlığını davam etdirir və hər il az sayda vaka qeydə alınır.

Kaliforniyanın El Dorado bölgəsinin sağlamlıq rəsmilərinə görə, Taqo gölündəki son hadisədə, şəxsin düşərgə qurarkən infeksiyalı bir birə tərəfindən dişlənməsi nəticəsində bu nadir xəstəliyə yoluxduğu ehtimal edilir.

Əvvəlki son vaka 2020-ci ildə yenə El Doradoda qeydə alınmış və eyni bölgədə yoluxduğu düşünülmüşdü. 2015-ci ildə Kaliforniyada iki veba vakası bildirilmiş, bunların Yosemit Milli Parkında infeksiyalı bir birə və ya gəmirici dişləməsindən qaynaqlandığı təxmin edilmişdi.

Tamamilə Aradan Qaldırıla Bilməyən Xəstəlik

Tibbi irəliləyişlər bu ölümcül xəstəliyi müalicə edilə bilən hala gətirmiş olsa da, veba tamamilə aradan qaldırıla bilmədi.

Günümüzdə Veba Yoluxuculuğu

Veba, "Yersinia pestis" bakteriyasından qaynaqlanır və adətən kiçik heyvanları və ya gəmiriciləri təsir edir.

Vebanın üç növü var:

• Bubba vebası: Şişmiş limfa düyünləri ən mühüm xüsusiyyətidir.
• Septisemik veba: İnfeksiyanın bütün bədənə yayıldığı veba növü.
• Pnevmonik veba: Ağciyərləri infeksiyaya uğradan veba növü.

Xəstəlik, infeksiyalı bir birənin dişləməsi ilə və ya infeksiyalı bir gəmirici ilə yaxın təmas nəticəsində insanlara və ev heyvanlarına yoluxa bilər.

Veba, XX əsrin əvvəllərində Asiyadan Kaliforniyaya gələn siçanlarla dolu buxar gəmiləri vasitəsilə ABŞ-a çatmışdı, ilk vaka San-Fransisko bölgəsində təsbit edilmişdi.

Los-Anceles qraflığının ictimai sağlamlıq rəsmilərinə görə, Los-Ancelesdə siçanlardan qaynaqlanan sonuncu veba vakası 1920-ci illərdə qeydə alınıb.

Hansı Heyvanlar Veba Daşıyır?

Günümüzdə Los-Anceles qraflığında vebanın əsas mənbəyi kənd yerlərindəki vəhşi gəmiricilərdir.

Teksas Universiteti Tibb Fakültəsinin mikrobiologiya və immunologiya professoru Aşok Çopra, "Əksər insanlar vebaya, yürüyüş və ya düşərgə qurarkən xəbərsizcə infeksiyalı bir birə tərəfindən dişləndikdə yoluxur" deyir.

Professor Con Svartzberq isə "heyvanlar, kənd yerlərində digər canlılarla və yaşayış yerləri ilə daha yaxın birgə yaşayır, bu da bakteriyanın inkişafını asanlaşdırır" deyir.

Xəstəliyi daşıya biləcək və uzaq durulması lazım olan meşə heyvanları arasında dələlər, meşə siçanları, ev siçanları və marmotlar var.

Niyə Veba Hələ də Mövcuddur?

ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzlərinin (CDC) məlumatlarına görə, ölkə yalnız bir insandan insana keçən infeksion xəstəliyi, yəni çiçək xəstəliyini, peyvənd yolu ilə aradan qaldıra bilib.

Veba üçün bir neçə peyvənd namizədi irəli sürülmüşdü, lakin hazırda Qida və Dərman İdarəsi tərəfindən təsdiq edilmiş bir peyvənd yoxdur.

Professor Svartzberq, "Birə kimi bir daşıyıcı vasitəsilə yayılan məməlilər populyasiyasındakı infeksiyanı necə aradan qaldıracağımızı bilmirik. Bu səbəbdən yaxın tariximizdə bunu aradan qaldıra biləcəyimizi görmürəm" deyir.

Lakin veba, infeksion xəstəliklər üzrə mütəxəssislər və ya ictimai sağlamlıq orqanları üçün prioritet deyil, çünki nəzarət altındadır.

Bəs nə qədər narahat olmalıyıq? Mütəxəssislərin fikrincə, vaxtında müalicə alsanız, qorxulacaq heç nə yoxdur. Veba antibiotiklərlə müalicə olunur, lakin müalicə edilməzsə ölümcül ola bilər. Mütəxəssislər, "İnfeksiya çox ağır olarsa, bakteri sürətlə qana keçə bilər və bu vəziyyətdə çox təhlükəli olar" deyirlər.

24 saat