Stres saç tökülməsini mitoxondriya dağılması ilə tetikləyə bilər

Tədqiqatçılar stress və saç tökülməsi arasındakı əlaqələri araşdıraraq, saçların böyük hissələrlə tökülməsinə səbəb olan geniş yayılmış bir vəziyyəti, yəni alopecia areatanı öyrənirlər.

Yüksək stres bədənə ağır təsir göstərir — yuxuya, ürək döyüntüsünə, ağrılara və əzələ spazmlarına səbəb ola bilər. O, həmçinin alopecia areata kimi xroniki saç tökülməsi halları ilə əlaqələndirilir. Bu vəziyyətdə immun hüceyrələr saç follikullarına hücum edir. Şifahi məlumatlara görə, bu hal tez-tez stresdən sonra baş verir, lakin elm adamları bu əlaqəni inandırıcı şəkildə sübut edə bilməmişdilər. İndi isə, bu yaxınlarda, noyabrın 26-da "Cell" jurnalında dərc olunan yeni bir araşdırma, siçanlar üzərində aparılan silsilə təcrübələr vasitəsilə bu nöqtələri birləşdirərək əlaqəni təsdiqləyib.

Harvard Universitetinin reqenerativ bioloqu və araşdırmanın həmmüəllifi Ya-Chieh Hsu bildirib: "Həmişə həyat təcrübələrinin bədənimizdə necə iz qoyması məni valeh edib. Stresin toxumalarımızı necə dəyişdirməsi və xəstəliklərə necə töhfə verməsi barədə hələ də çox az şey bilirik." Hsu əlavə edib ki, saç hüceyrələri stresin bədənə təsirini öyrənmək üçün əlçatan və informativ bir model təklif edir.

Stress və Sinir Sistemi

Həm alopecia areata, həm də telogen effluvium (başqa bir streslə əlaqəli saç problemi) inkişaf edən saç hüceyrələrinə təsir edir. Hər insanın başında təxminən 100,000 saç kökü var və onlar birbaşa kök hüceyrələrdən əmələ gəlmir; əvəzində, sürətlə çoxalan "saç follikulu tranzit-gücləndirici hüceyrələr" (HF-TACs) tərəfindən inkişaf etdirilir.

Hsu və həmkarları HF-TAC-ların qısa müddətli stres faktorlarına xüsusilə həssas ola biləcəyini düşündülər. Bunun səbəbi, stressin bədənin "simpatik sinir sistemi" tərəfindən idarə olunan "mübarizə-yaxud-qaç" rejiminə keçməsi ilə əlaqəli olmasıdır ki, bu da saç böyüməsi kimi qeyri-vacib proseslərin, sağ qalmaq üçün əhəmiyyətli olan metabolik proseslərin xeyrinə arxa plana keçməsi deməkdir.

Müəlliflər, HF-TAC-ların qısa müddətli stres faktorlarına necə reaksiya verdiyini yoxlamaq üçün siçan modelindən istifadə etdilər. Tədqiqatçılar siçanlara çili bibərinə acılığını verən kapsaisinə bənzər bir kimyəvi maddə olan resiniferatoxin inyeksiya etdilər. 24 saat ərzində siçanlar saç follikullarının 30%-ni itirdilər.

Komanda resiniferatoxin inyeksiyalarının simpatik sinir sistemini aktivləşdirdiyini bilirdi ki, bu da "mübarizə-yaxud-qaç" reaksiyasını idarə edir. Onlar müşahidə etdilər ki, siçanların dərisinin daha çox HF-TAC-ın öldüyü bölgələri simpatik sinir lifləri ilə xüsusilə zəngin idi. Bu sinirlər vasitəsilə siqnalların bloklanması saç tökülməsini dayandırdı. Əlavə olaraq, aktiv simpatik sinirlər tərəfindən buraxılan bir kimyəvi maddə olan norepinefrinə reaksiya verən HF-TAC-lardakı reseptorların bloklanması da saç tökülməsinin qarşısını aldı.

Əlavə analizlər göstərdi ki, sürətlə böyüyən hüceyrələr sürətli böyümələrini dəstəkləmək üçün daxili enerji mənbələri olan mitoxondrilərə çox güvənirlər. Lakin norepinefrin səviyyəsində kəskin artımlar bu reseptorları aktivləşdirir və bu da mitoxondriləri kalsium ionları ilə doldurur.

Hsu dedi: "Ani kalsium artımı bu mitoxondriləri zədələyir. Bu baş verdikdə, hüceyrələr enerji istehsalı və ion balansı kimi əsas funksiyalarını saxlamaq qabiliyyətini itirir və parçalanırlar." Bu isə öz növbəsində saç hüceyrələrini öldürür.

Xəstəliyin Təkrarlanması və Gələcək Perspektivlər

Saç hüceyrələri normal şəraitdə əbədi yaşamır. Əvəzində, onlar "kataqen" adlanan ciddi nəzarət edilən bir mərhələyə keçir, burada yeni bir böyümə dövrü üçün follikul sıfırlanmazdan əvvəl bir follikuldakı bir çox hüceyrə ölür. Stres nəticəsində ölən hüceyrələr isə nəzarətsiz bir proses olan nekroz vasitəsilə ölür.

Hsu-nun komandası nekrozun yaxınlıqdakı ərazidə güclü iltihablanmaya səbəb olduğunu və siçanlarda limfa düyünlərində immun hüceyrə səviyyələrinin artdığını gördü. Əhəmiyyətlisi, bu yeni hüceyrələr özünə-reaktiv idi, yəni siçanların öz toxumalarına hücum etməyə hazır idilər. Tədqiqatçılar göstərdilər ki, bu hüceyrələr daha sonra saç follikullarına nüfuz edərək onları zədələyə bilər ki, bu da alopecia areatada müşahidə olunur.

Lakin alopecia areata kimi vəziyyətlərin başqa bir sirri də odur ki, xəstələr xəstəliyi başlatan stres hadisəsindən illər sonra saç tökülməsi ilə üzləşə bilirlər.

Bunu araşdırmaq üçün komanda stres keçirən bəzi siçanların sakitləşməsinə və saç hüceyrələrinin böyümə mərhələsinə qayıtmasına imkan verdi. Onlar siçanları infeksiya zamanı yaşaya biləcəkləri kimi iltihablı bir siqnalda məruz qoydular. Bu iltihab immun hüceyrələrin yenidən saç follikullarına hücum etməsinə səbəb oldu. Lakin əvvəlcədən stres keçirməmiş siçanlarda bu immun aktivləşməsi saç follikulunun zədələnməsinə səbəb olmadı.

Hsu qeyd edib: "Bu, bəzi fərdlərin ilkin stres epizodundan uzun müddət sonra təkrarlanan alopesiya ilə üzləşməsinin mümkün bir izahını təmin edir." O əlavə edib ki, bu mexanizmlər telogen effluvium da daxil olmaqla, streslə əlaqəli digər saç tökülməsi formalarına da töhfə verir.

"Bundan əlavə, bir çox insan rəsmi olaraq diaqnoz qoyulmayan stresli dövrdə saç seyrəlməsi və ya tökülməsi yaşayır," o qeyd edib. "Ola bilsin ki, streslə əlaqəli saç tökülməsinin bəzi daha yüngül, az tanınan formaları da təsvir etdiyimiz yolların komponentlərini paylaşır."

Tədqiqat laboratoriya siçanları üzərində aparılsa da, mexanizmin xəritələnməsi tibbi müdaxilələrin stress və autoimmun saç tökülməsinin təsirini potensial olaraq azalda biləcəyi bir neçə addımı göstərir. Hsu gələcək işlərdə bu cür müalicələri araşdırmaqda maraqlıdır və həmçinin stresin digər autoimmun vəziyyətlərə necə töhfə verə biləcəyini araşdırmağı düşünür.

"Tək dəridə deyil, bir çox orqan sistemlərində öyrəniləcək çox şey var," o, sözlərini yekunlaşdırıb.

24 saat