ABŞ prezidenti Donald Tramp və administrasiyasının rəsmiləri Nyu York şəhərinin Demokrat partiyasından meri seçkilərində namizəd Zohran Mamdaninin ABŞ vətəndaşlığının ləğv edilməsi ehtimalını nəzərdən keçirə biləcəklərinə işarə ediblər.
Bundan əlavə, Tramp keçmiş köməkçisi Elon Maskın vergi güzəştləri və Trampın dar fərqlə qəbul edilmiş xərc qanun layihəsi ilə bağlı mübahisələr fonunda "işini bağlayıb Cənubi Afrikaya qayıtmalı olacağını" bildirib.
Bəs Tramp administrasiyasının hər ikisi xaricdə doğulmuş, sonradan naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşı olmuş Mamdani və Maskın vətəndaşlığını ləğv etmək səlahiyyəti varmı?
Mamdani və Maskın İmmiqrasiya Statusu
33 yaşlı Mamdani Uqandanın paytaxtı Kampalada etnik hindistanlı valideynlərdən anadan olub. Yeddi yaşında Nyu Yorka köçüb və 2018-ci ildə ABŞ vətəndaşlığını naturalizasiya yolu ilə alıb.
Mask 1971-ci ildə Cənubi Afrikanın Pretoriya şəhərində kanadalı ana və cənubi afrikalı atanın ailəsində anadan olub. 17 yaşında Kanadaya köçüb və bu ölkənin də vətəndaşıdır. 1992-ci ildə Pensilvaniya Universitetində təhsil almaq üçün ABŞ-a gəlib. Jurnalist Valter Ayzeksonun 2023-cü ildə yazdığı tərcümeyi-halına görə, o, 2002-ci ildə naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşlığını əldə edib.
2024-cü ilin oktyabrında “The Washington Post” qəzeti Maskın ABŞ-da karyerasına lazımi iş icazəsi olmadan başladığını yazsa da, Mask bunu təkzib edib. Mask həmin gün X platformasındakı paylaşımında “Əslində ABŞ-da işləməyimə icazə verilmişdi” yazıb. O, başqa bir paylaşımında isə “J-1 vizası ilə idim, bu da H-1B-yə keçdi” deyib. J-1 vizası xarici tələbələr üçün müvəqqəti viza, H-1B isə müvəqqəti iş vizasıdır.
Naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşlığı almaq üçün şəxsin 18 yaşdan yuxarı olması və “yaşıl kart” sahibi kimi ABŞ-da beş il, ABŞ vətəndaşı ilə evlidirsə üç il fasiləsiz yaşaması tələb olunur.
Tramp Administrasiyasının Zohran Mamdani Haqqında Açıqlamaları
Respublikaçı Tennessi nümayəndəsi Andi Oqles iyunun 26-da Baş Prokuror Pam Bondiyə məktub yazaraq Ədliyyə Nazirliyindən demokratik sosialist kimi tanınan Mamdaninin denaturalizasiya (vətəndaşlıqdan çıxarılma) prosesinə məruz qalıb-qalmayacağını araşdırmağı xahiş edib.
Oqles, Bondiyə ünvanladığı məktubun surətini X səhifəsində paylaşaraq yazıb: "Zohran 'kiçik Məhəmməd' Mamdani Nyu Yorkun möhtəşəm şəhərini məhv edəcək antisemit, sosialist, kommunistdir. O, ÖLKƏDƏN ÇIXARILMALIDIR. Buna görə də, onun denaturalizasiya prosesinə məruz qalmasını tələb edirəm."
Oqles, araşdırmanın Mamdaninin ABŞ vətəndaşlığını “terrorizmə maddi dəstəyi qəsdən təhrif etməsi və ya gizlətməsi” yolu ilə əldə etməsi əsasında aparılmalı olduğunu bildirib.
Tennessi ştatından olan Respublikaçı, “New York Post” qəzetində dərc olunan məqalə də daxil olmaqla, Mamdaninin ABŞ vətəndaşı olmazdan əvvəl “terrorla əlaqəli cinayətlərdə təqsirli bilinən şəxslərə” həmrəylik ifadə etdiyini bildirən xəbərlərə istinad edib. Oqles Mamdaninin “Holy Land Beşliyi / Mənim uşaqlarım azad olsun” sözlərini rep etdiyini deyib.
Oqles, Bondiyə ünvanladığı məktubda yazıb: “Holy Land Fondu 2008-ci ildə təyin olunmuş xarici terror təşkilatı olan Hamas-a maddi dəstək verməkdə təqsirli bilinib. Fondun məhkum olunmuş rəhbərliyini ictimai şəkildə ‘mənim uşaqlarım’ adlandırması, cənab Mamdaninin naturalizasiya prosesi zamanı açıqlamadığı əlaqələri və ya simpatiyaları olub-olmaması ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaradır.”
“Bundan əlavə, cənab Mamdani bu yaxınlarda ‘intifadanı qlobalaşdırın’ — yəni mülki vətəndaşlara qarşı zorakı hücumları ABŞ-a və bütün dünyaya yaymaq çağırışını rədd etmək imkanlarından imtina edib,” Oqles əlavə edib.
Mamdani, həmçinin maskalı İmmiqrasiya və Gömrük Xidməti (ICE) agentlərinin “qonşularımızı ölkədən çıxarmasının” qarşısını alacağına söz verib. Tramp çərşənbə axşamı keçirdiyi mətbuat konfransında bu barədə soruşulduqda, əgər Mamdani ICE agentlərinin deportasiya əməliyyatlarına mane olarsa, “Onda biz onu həbs etməli olacağıq” deyib.
“Bu ölkədə kommunistə ehtiyacımız yoxdur, lakin əgər bir kommunistimiz varsa, millət adından onu çox diqqətlə izləyəcəyəm,” deyən Tramp əlavə edib ki, “ona pul göndərəcəyik, hökuməti idarə etmək üçün lazım olan hər şeyi göndərəcəyik.”
Tramp, Mamdaninin ABŞ-da qanunsuz olduğu iddialarına istinad edərək “Hər şeyə baxacağıq” deyib. Prezident, həmçinin Demokrat Partiyasının üzvü olan Nyu Yorkun hazırkı meri Erik Adamsa dəstəyini ifadə edib.
Zohran Mamdaninin Cavabı
Mamdani çərşənbə axşamı Trampın şərhlərinə cavab olaraq X hesabında bəyanat yayıb.
Mamdani bəyanatında yazıb: “ABŞ prezidenti məni həbs etməklə, vətəndaşlığımı əlimdən almaqla, həbs düşərgəsinə salıb ölkədən çıxarmaqla hədələdi. Bu, heç bir qanunu pozduğum üçün deyil, ICE-nin şəhərimizi terror etməsinə icazə verməyəcəyim üçündür.”
Mamdani, həmçinin Trampın Adamsa verdiyi tərifin “təəccüblü olmadığını” qeyd edərək əlavə edib: “Məhz bu anlarda MAGA Respublikaçıları sosial təminat şəbəkəsini məhv etməyə, milyonlarla Nyu Yorklunu səhiyyə sistemindən kənarlaşdırmağa və işçi ailələrinin hesabına milyarder sponsorlarını zənginləşdirməyə çalışarkən, Erik Adamsın bu Prezidentin bölücülüyünü, diqqəti yayındırmağını və nifrətini əks etdirməsi bir biabırçılıqdır. Seçicilər noyabrda bunu qəti şəkildə rədd edəcəklər.”
Tramp Administrasiyasının Elon Mask Haqqında Fikirləri
Tesla və SpaceX-in milyarder sahibi keçən il Trampın prezidentlik kampaniyasına əsas köməkçi və böyük donor olsa da, Trampın “Böyük Gözəl Qanun Layihəsi” Tramp və Mask arasında ictimai fikir ayrılığı yaradıb.
Mask qanun layihəsini dəfələrlə onlayn şəkildə pisləyib və qanun layihəsinin qəbul edilməsinə cavab olaraq yeni siyasi partiya yaratmaqla hədələyib.
Senatın çərşənbə axşamı dar fərqlə qəbul etdiyi maliyyə qanun layihəsi sentyabrın 30-dan etibarən elektrikli avtomobillərin (EV) alınmasına verilən 7500 dollara qədər vergi kreditlərini ləğv etdiyi üçün Mask bu qanundan təsirlənəcək. Bu, ABŞ-da elektrikli avtomobillərə olan istehlakçı tələbatını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Tramp bazar ertəsi Truth Social səhifəsində yazıb: “Subsidiyalar olmadan, Elon yəqin ki, işini bağlayıb Cənubi Afrikaya qayıtmalı olacaqdı. Artıq Roket buraxılışları, Peyklər və ya Elektrikli Avtomobil İstehsalı olmayacaq və ölkəmiz BİR SERVƏTƏ qənaət edəcək.”
Tramp əlavə edib: “Bəlkə də DOGE buna yaxşı, ciddi şəkildə baxmalıdır? BÖYÜK PUL QƏNAƏT OLUNACAQ!!!” Bu, Trampın ikinci administrasiyasının əvvəlində Maskın qurduğu və rəhbərlik etdiyi, hökumətin səmərəliliyini artırmaq və informasiya texnologiyalarını təkmilləşdirmək məqsədi daşıyan Mükəmməllik Dövlət Departamenti (Department of Government Efficiency) adlı məsləhət orqanına işarə idi. Mask mayın 30-da bu vəzifəsini tərk etmişdi.
Çərşənbə axşamı jurnalistlər Trampdan Maskı ölkədən çıxaracaqlarını soruşduqda, o, “Baxmalıyıq. Bəlkə DOGE-ni Elon üzərinə qoymalıyıq” deyib.
Naturalizasiya Edilmiş Vətəndaşların ABŞ Vətəndaşlığı Hansı Əsaslarla Ləğv Edilə Bilər?
Müəyyən hallarda, naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşlığı alan şəxslər bu statusu itirə bilərlər. Bu prosesə denaturalizasiya da deyilir.
Bu, naturalizasiya edilmiş vətəndaşların terrorizm, müharibə cinayətləri, insan hüquqları pozuntuları, cinsi cinayətlər və ya naturalizasiya saxtakarlığı kimi müəyyən cinayətlər törətdikləri halda baş verə bilər. Yəni, onlar vətəndaşlığı saxtakarlıq, qəsdən yanlış təqdimat və ya qanunsuz yolla əldə ediblər.
İyunun 11-də Ədliyyə Nazirliyi “ya ‘qanunsuz yolla əldə edilmiş’ naturalizasiya, ya da ‘mühüm faktın gizlədilməsi və ya qəsdən yanlış təqdimatla’ naturalizasiya əldə edənlər üçün vətəndaşlıqdan çıxarma proseslərinə üstünlük verəcəyini” bildirən bir memorandum yayıb.
Memorandumda əlavə edilib: “Mülkiyyət Bölməsi qanunla icazə verilən və sübutlarla dəstəklənən bütün hallarda denaturalizasiya proseslərinə prioritet verəcək və onları maksimal şəkildə həyata keçirəcək.”
Naturalizasiya edilmiş vətəndaş ABŞ vətəndaşlığını, ABŞ-a qarşı xəyanət etdiyi, yaxud xarici ölkədə ictimai vəzifəyə namizəd olduğu və ya hərbi xidmətə daxil olduğu halda da itirə bilər.
Bu yaxınlarda, iyunun 13-də Ədliyyə Nazirliyi uşaq cinsi istismarı materiallarının məhkum edilmiş toplayıcısı və distribyutoru olan Böyük Britaniya vətəndaşı Elliot Dyukun denaturalizasiya edildiyini elan edib. Ədliyyə Nazirliyi, Dyukun 2012-ci ildə ABŞ Ordusuna qəbul olduğunu və Almaniyada xidmət edərkən uşaq cinsi istismarı materiallarını onlayn qəbul etməyə və göndərməyə başladığını bildirib. Dyuk 2013-cü ildəki naturalizasiya ərizəsində bu cinayəti qeyd etməmişdi. O, 2014-cü ildə uşaq pornoqrafiyası əldə etməkdə və saxlamaqda təqsirli bilinib.
Mask və ya Mamdaninin Denaturalizasiya Edilməsi Mümkündürmü?
Ekspertlərin fikrincə, bu, ehtimal edilmir.
Nevada Universitetinin (Las Veqas) hüquq professoru Maykl Kaqan deyib: “Denaturalizasiya, hökumətin onların ilkin ərizələrində əsaslı saxtakarlığı sübut edə bildiyi hallarla məhdudlaşır.”
“Bu, həm Mask, həm də Mamdani üçün nadir və çətin bir prosesdir. Bu, siyasi rəqibləri qorxutmaq məqsədi daşıyan məsuliyyətsiz ritorika kimi görünür.”
Denaturalizasiya Prosesinin ABŞ-da Tarixi
ABŞ, son bir neçə onillikdə naturalizasiya yolu ilə vətəndaşlığını almış şəxslərin vətəndaşlığını müxtəlif hallarda ləğv edib.
Siyasi alim Patrik Ueylin 2017-ci ildə nəşr olunan “Suveren Vətəndaş” (The Sovereign Citizen) kitabına görə, denaturalizasiya halları XX əsrin birinci yarısında, iki dünya müharibəsi və daha sonra Sovet İttifaqı ilə Soyuq Müharibə dövründə daha tez-tez baş verirdi. 1926-cı ildən 1940-cı illərin ortalarına qədər hər il yüzlərlə insanın vətəndaşlığı ləğv edilirdi.
ABŞ hökuməti, xüsusilə ABŞ-da kommunizm qorxusunun yüksək olduğu iki “Qırmızı Təhlükə” dövründə, yəni 1917-1920-ci və 1947-1957-ci illərdə vətəndaşları naturalizasiya yolu ilə vətəndaşlıqdan çıxarmağa cəhd edirdi. Bu dövrdə naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşlığı almaq da çox çətin idi.
O dövrdə denaturalizasiya edilmiş insanlar arasında kommunistlər və nasist tərəfdarları da var idi. İki məşhur hadisə bunlardır:
- O vaxtlar Rusiya İmperiyasının bir hissəsi olan Litvada anadan olmuş anarxist fəal Emma Qoldman 1885-ci ildə ABŞ-a köçüb. Birinci Dünya Müharibəsi başlayanda o, ABŞ-ın müharibəyə qatılmasına və hərbi çağırışa qarşı çıxıb. Buna görə də 1917-ci ildə Cefferson Siti, Missuri Ştat Həbsxanasında iki il müddətinə həbs olunub. Azadlığa çıxanda ABŞ-da kommunizm ətrafında yaranan isteriya özünü göstərmişdi və 1919-cu ildə o, naturalizasiya yolu ilə vətəndaşlıqdan çıxarılaraq Sovet Rusiyasına deportasiya edilib.
- Paul Knauer Almaniyada anadan olub və 1925-ci ildə ABŞ-a gəlib. O, 1937-ci ildə vətəndaş olub. 1946-cı ildə Knauer Alman-Amerika Bundu, yəni nasist propaqandasını dəstəkləyən bir təşkilatla əlaqəsini gizlətdiyi əsası ilə denaturalizasiya edilib.
1967-ci ildə denaturalizasiya tendensiyası azaldı, çünki ABŞ Ali Məhkəməsi, ABŞ vətəndaşının vətəndaşlığından yalnız naturalizasiyanı saxtakarlıqla əldə etməsi və ya ciddi cinayətlər törətməsi kimi müəyyən meyarlara cavab verdikdə məcburi şəkildə məhrum edilə biləcəyinə qərar verdi.
Bu qərar Polşada anadan olmuş və 1926-cı ildə naturalizasiya yolu ilə ABŞ vətəndaşlığı almış Beys Afroimin davası nəticəsində qəbul edilib. ABŞ hökuməti Afroimin 1951-ci ildə İsrail qanunvericilik seçkilərində səs verdiyi üçün vətəndaşlığını ləğv etməyə çalışmışdı.
Bu qərarla Ali Məhkəmə, ABŞ vətəndaşlarının xarici seçkilərdə səs verdikdə vətəndaşlığını itirə biləcəyini nəzərdə tutan ABŞ federal qanununu ləğv etdi.