Tramp-Netanyahu görüşü ərəfəsində Qəzzada atəşkəs ümidi və şübhələr

Netanyahu ABŞ səfərində: Qəzza müharibəsi və atəşkəs gözləntiləri

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu bazar ertəsi Birləşmiş Ştatlara səfər edir. Analitiklər səfərin əsasən İsrail və ABŞ-ın İrana qarşı özlərini elan etdikləri "qələbə"ni qeyd etməyə və Qəzza müharibəsində atəşkəs təklifini müzakirə etməyə fokuslanacağını gözləyirlər.

Bu, Netanyahu və ABŞ prezidenti Donald Trampın bu il ərzində üçüncü görüşüdür. Tramp iddia edir ki, ABŞ və İsrail 12 günlük müharibə zamanı İranın nüvə proqramını “məhv ediblər” və İran nüvə fəaliyyətlərini bərpa etsə, bombalamalara yenidən başlayacaq.

Keçən həftə Tramp İsrailin Qəzzada 60 günlük atəşkəs şərtlərini qəbul etdiyini, bunun da bütün tərəflərə İsrailin mühasirəyə alınmış anklava qarşı 21 aylıq müharibəsinə son qoymaq üçün işləməyə imkan verəcəyini bildirib. İyulun 4-də HƏMAS Qətər və Misir vasitəçilərinə son atəşkəs təklifinə “müsbət” cavab verib.

Atəşkəs nə dərəcədə realdır?

Cümə günü, HƏMAS-ın təklifə cavabından sonra Tramp "gələn həftə razılaşma ola bilər" deyərək, atəşkəsi təmin etmək üçün Netanyahuya qarşı "çox qətiyyətli" olacağını vəd edib.

İsrail o vaxtdan bəri HƏMAS-ın təklifə "qəbuledilməz" hesab etdiyi dəyişikliklər tələb etdiyini, lakin İsrailli danışıqçılar qrupunun bazar günü Qətərə gedərək təklifi müzakirə edəcəyini açıqlayıb.

Əl-Cəzirə tərəfindən əldə edilən razılaşmanın sızdırılmış surətinə görə, atəşkəs 60 günlük hərbi əməliyyatların dayandırılmasını və 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS-ın İsrailə hücumundan bəri Qəzzada saxlanılan 58 İsrailli əsirdən bəzilərinin mərhələli şəkildə azad edilməsini nəzərdə tutur.

İsrailin Qəzza müharibəsində ən azı 57 min insan, əsasən qadınlar və uşaqlar həlak olub ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ekspertləri, hüquqşünaslar və insan haqları təşkilatları bunu Fələstinlilərə qarşı soyqırım kimi qiymətləndirirlər.

Bir çox ekspert Əl-Cəzirəyə müvəqqəti atəşkəsin müharibənin daimi sonuna gətirib çıxaracağına optimist yanaşmadıqlarını bildiriblər.

Yaxın Şərq Qlobal Məsələlər Şurasının İsrail-Fələstin üzrə eksperti Ömər Rəhman bildirib ki, atəşkəs danışıqlarının indiki formatı ona şübhə ilə yanaşmağa vadar edir. Rəhman əlavə edib ki, Tramp əsirlərin azad edilməsinə fokuslanıb, lakin müharibənin və Qəzza əhalisinin əzablarının bitməsinə yox.

Tramp yanvar ayında prezident olmazdan bir neçə gün əvvəl atəşkəsə nail olduqdan sonra müharibəyə son qoyacağını vəd etmişdi. Lakin iki ay sonra İsrail birtərəfli qaydada Qəzzaya hücumlarını bərpa edərkən Tramp heç bir reaksiya vermədi və minlərlə insanın həyatına son qoyuldu.

Beynəlxalq Böhran Qrupunun İsrail-Fələstin üzrə eksperti Mairav Zonszein deyib ki, bu, yenidən baş verə bilər.

"Hər şey Trampdan və ABŞ-dan Netanyahuya real təzyiq göstərmələrindən asılıdır, lakin bu, çox şübhəlidir" deyə o, Əl-Cəzirəyə bildirib.

"Mən müəyyən bir atəşkəsin ola biləcəyinə optimistəm, lakin onun uzunmüddətliliyi və şərtləri çox şübhəlidir" deyən Zonszein əlavə edib: "Atəşkəsin uzun sürməməsi də mümkündür, çünki İsrail hələ də tez-tez Qəzzada heç bir nəticə olmadan bombalamalar həyata keçirir."

Qəzzada yaşayan Fələstinli jurnalist Yasər əl-Banna bildirib ki, zolaqdakı bir çox insan atəşkəsin müharibəyə son qoyub-qoymayacağı barədə fikir ayrılığı yaşayır. Hər kəs bunun olmasını arzulasa da, bəziləri Netanyahunun razılaşmaya sadiq qalacağını təsəvvür edə bilmirlər.

Netanyahu müharibənin HƏMAS üzərində "tam qələbə"siz bitməyəcəyini israr edir ki, bu konsepsiyanı o, hələ də müəyyən etməyib.

"Qəzzadakı insanların təxminən yarısı çox pessimistdir... Digər yarısı isə bu dəfə İsrail, Fələstinlilər, ərəb dövlətləri və ABŞ arasında müharibəni bitirmək üçün ortaq maraqlar səbəbindən fərqli ola biləcəyinə inanır" deyə o bildirib.

Şöhrət və praqmatizm

Bir çox analitik Trampın qlobal işlərdə nailiyyətləri ilə öyünmək üçün möhtəşəm razılaşmalar əldə etmək istəyi ilə hərəkət etdiyinə inanır.

Bazar ertəsi o, İranın nüvə proqramını görünüşdə ləğv etməsinə görə təriflər qazanmağa və Qəzzada qalan İsrailli əsirləri geri qaytarmaq istəyini bildirməyə çalışacaq.

Vaşinqtondakı Corctaun Universitetinin ərəbşünaslıq üzrə professoru, İsrail-Fələstin üzrə ekspert Xaled Elqindi bildirib ki, Tramp İsrail və qonşu ərəb dövlətləri arasında daha çox normallaşma razılaşmaları əldə etmək üçün “Qəzza məsələsini” yoldan götürmək istəyir.

"Tramp İsrailli girovları geri qaytardığını və Fələstin dövləti əldə etdiyini deyə bilmək istəyir... Sonra özünü kainatın ustası adlandıra bilər, lakin bu şeyləri əldə etmək düşündüyündən daha çətindir" deyə Elqindi Əl-Cəzirəyə bildirib.

Netanyahunun siyasi hesablamalarının Trampın ambisiyaları ilə üst-üstə düşüb-düşmədiyi bəlli deyil.

İsrailin növbəti parlament seçkiləri 2026-cı ilin oktyabrına qədər keçirilməlidir və Netanyahu qalan əsirləri geri qaytara bilsə, böyük ehtimalla yaranacaq populyarlıq dalğası üzərindən seçkilərə daha tez gedə bilər.

Tramp kimi, o da İsrail ictimaiyyətinə İrana qarşı "heyrətamiz qələbə" adlandırdığı şeyi təbliğ edəcək.

Avropa Xarici Münasibətlər Şurasının İsrail-Fələstin üzrə eksperti Hyu Lovatt deyib ki, bu mülahizələr vacibdir, çünki Qəzza müharibəsini uzatmaq üçün təzyiqlə birlikdə saxlanılan Netanyahunun kövrək ifrat sağçı koalisiyası daimi atəşkəs əldə edilsə, dağılacaq.

"Mümkün 60 günlük atəşkəsin sonunda [Netanyahu] müharibəyə tam son qoymağa söz verərək və koalisiyasını dağıdaraq seçkilərə gedə bilər; ya da seçkilər üçün zamanın uyğun olmadığını düşündüyü təqdirdə öz ifrat sağçı koalisiyasını bir yerdə saxlamaq üçün yenidən müharibəyə qayıda bilər" deyə o, Əl-Cəzirəyə bildirib.

Mümkün, demək olar ki, ağlasığmaz nəticə

İsrailin ən uzun müddət xidmət etmiş baş naziri üçün vəzifədə qalmaq xüsusilə vacibdir, çünki o, fırıldaqçılıq və rüşvət ittihamları ilə bağlı bir neçə daxili hüquqi işlə üzləşir.

Netanyahunun çox gözlənilən Trampla görüşündə ekspertlər onun məhkəməsinin müzakirə ediləcəyini gözləyirlər ki, bir çoxları bunun onun siyasi hesablamalarında böyük rol oynadığına inanır.

Netanyahunun baş nazir vəzifəsində olması ona yüksək məhkəmələrə özünə sadiq şəxsləri təyin etməklə və məhkəmə dinləmələrini təxirə salmaqla İsrailin məhkəmə sistemini zəiflətməyə imkan verib. Koalisiyası dağılarsa, bu təsiri itirəcək.

Tramp Netanyahunun dilemmasını yaxşı dərk edir. İyunun 25-də o, İsrailə Netanyahuya qarşı ittihamları ləğv etməyə çağırıb və məhkəməni “cadugər ovu” adlandırıb. Elqindi bildirib ki, Trampın şərhləri onun Netanyahunun opponentlərinə Qəzza müharibəsi

Elqindi Trampın iyunun 28-də İsrailə hərbi yardımı dayandıracağını iddia etdiyi sosial media paylaşımına istinad edib.

"Amerika Birləşmiş Ştatları hər il milyardlarla dollar xərcləyir, digər bütün millətlərdən qat-qat çox, İsraili qorumaq və dəstəkləmək üçün. Biz buna dözməyəcəyik" deyə Tramp yazıb.

Elqindi bildirib ki, bu, Tramp və Netanyahu arasındakı görüşdən ortaya çıxacaq böyük – demək olar ki, ağlasığmaz – qərar olardı. "Onun fəaliyyət metodu şantaj və məcbur etməkdir. Bu, onun diplomatiya versiyasıdır" deyə o, Əl-Cəzirəyə bildirib. Elqindi əlavə edib ki, Trampın mühasirəyə alınmış, ac qalan Fələstinliləri deyil, Netanyahunu qorumaq üçün İsrailə hərbi yardımı kəsməklə hədələməsi sarsıdıcıdır.

Netanyahunu əfv etmək qərarı İsrail prezidenti İshaq Hersoqun səlahiyyətindədir, lakin belə bir addım görünməmiş olardı və prezident bunu etməyi planlaşdırdığını bildirməyib.

Analitiklər hesab edirlər ki, Hersoq Netanyahunu siyasi həyatdan çəkilməyə razılaşdığı təqdirdə əfv etməyə hazır ola bilər, lakin sadəcə atəşkəs təmin etmək üçün yox.

Zonszein əlavə edir ki, İsraildə illərdir xəbərdarlıq edən və Netanyahunun ölkə üzərindəki hakimiyyətini nəzərə alaraq onunla razılaşmaya gəlməyin ictimai maraqlara uyğun olduğunu bildirən vəkillər və hakimlər var. Onların yeganə şərti Netanyahunun siyasəti tərk etməyə razılaşmasıdır.

"Düşünmürəm ki, Netanyahu bunu nəzərdən keçirir. Əgər o, siyasi həyatı tərk etməyə hazır olsaydı, artıq razılaşmağa nail ola bilərdi" deyə o, Əl-Cəzirəyə bildirib.

24 saat