Trump Çin rüsumlarını təxirə saldı
ABŞ və Çin Ticarət Gərginliyində Atəşkəs: Tariflər Müvəqqəti Olaraq Saxlanıldı
## Tramp Administrasiyası Çin Mallarına Tətbiq Olunan Tarifləri Gecikdirdi
ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar ertəsi günü Çin mallarına tətbiq edilən yüksək tarifləri ən azı 90 gün müddətinə təxirə salan fərman imzaladı. Bu addım, ABŞ və Çin arasında davam edən ticarət müharibəsində atəşkəsin uzadılması deməkdir.
## Tarif Səviyyələri
Prezidentin fərmanı ilə tarif səviyyələri 30 faizdə saxlanılacaq. Bu səviyyə, hər iki ölkənin 100 faizi aşan qarşılıqlı tariflərdən müvəqqəti olaraq geri çəkilməyə razılaşdığı may ayının ortalarında müəyyən edilmişdi. Razılaşmanın müddəti çərşənbə axşamı başa çatmalı idi və uzadılmadığı təqdirdə bəzi Çin mallarına tətbiq olunan vergilər ən azı 80 faizə qədər arta bilərdi.
Fərmanda qeyd olunur ki, ABŞ-ın Çin mallarına tətbiq etdiyi "qarşılıqlı" tarif ən azı noyabrın 10-dək 10 faiz səviyyəsində qalacaq. Bu ilin əvvəlində fentanil qaçaqmalçılığına görə Çinə tətbiq edilən əlavə 20 faizlik tarif də hələ qüvvədədir və ümumi dərəcəni 30 faizə çatdırır.
## Danışıqlar Davam Edir
Ağ Evin yaydığı məlumatda bildirilir ki, ABŞ və Çin ticarət qarşılıqlılığı və milli təhlükəsizlik məsələlərini həll etmək üçün bir neçə məhsuldar danışıqlar raundu keçirib.
Ticarət naziri Howard Lutnick ötən həftə bildirmişdi ki, iki ölkə uzunmüddətli ticarət sazişi üzrə danışıqlar apararkən Çin və ABŞ-ın 90 günlük uzadılmağa razılaşması "ehtimalı" yüksəkdir. ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar ertəsi günü jurnalistlərə bildirmişdi ki, danışıqlar "olduqca yaxşı" gedir. Hər iki tərəfin nümayəndələri ötən ayın sonunda Stokholmda görüşmüşdülər.
## Yüksək Tariflərin Fəsadları
Yüksək tariflərin bərpası ABŞ-ın Çin malları idxalının kəskin şəkildə azalmasına səbəb ola bilərdi və bu da dünyanın iki ən böyük iqtisadiyyatı arasında ticarəti pozardı. Aprel ayının ortalarında, Çin idxalına tətbiq olunan tariflər hələ də 145 faiz təşkil edərkən, Tramp administrasiyası mümkün təchizat zənciri pozuntularına hazırlaşırdı.
Çin ötən il ABŞ-ın üçüncü ən böyük ticarət tərəfdaşı olub (Avropa Birliyi istisna olmaqla). ABŞ Çindən 438,9 milyard dollar dəyərində mal idxal edib, Çin isə ABŞ-dan 143,5 milyard dollar dəyərində mal idxal edib.
## Əvvəlki Tariflər
ABŞ prezidenti Donald Tramp ilk olaraq aprelin əvvəlində Çinə 34 faizlik tarif tətbiq etmişdi. Prezident iddia edir ki, tariflər ABŞ istehsalçılarını gücləndirə və ədalətsiz hesab etdiyi ticarət təcrübələrini düzəldə bilər. Lakin bir çox iqtisadçı xəbərdarlıq edir ki, Donald Trampın ticarət strategiyası istehlak qiymətlərinin artmasına və iqtisadi artımın zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Hər iki ölkə may ayında tarifləri ən azı 90 gün müddətinə azaltmağa razılaşdı. O vaxtdan bəri ABŞ 30 faiz, Çin isə 10 faiz tarif tətbiq edir.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu qərarın arxasında duran əsas səbəblər nədir? Sadəcə olaraq atəşkəs elan etmək, uzunmüddətli həllər üçün nə qədər effektiv ola bilər? Tariflərin təxirə salınması, əslində, ABŞ-ın öz daxili bazarlarında qiymət artımının qarşısını almağa və ya digər ölkələrlə olan ticarət münasibətlərində müəyyən manevr etməyə çalışdığı bir strategiya ola bilərmi? Bu qərarın gələcəkdə ticarət danışıqlarına necə təsir edəcəyini və ya Çin tərəfinin bu addıma hansı cavabı verəcəyini də müzakirə etmək vacibdir.
İndi isə ABŞ-ın Çin mallarına tətbiq etdiyi tarifləri təxirə salması da müəyyən dərəcədə bu qəbildəndir. Bu, ilk baxışda ticarət müharibəsində bir "atəşkəs" kimi görünsə də, əslində məqsəd Çinlə aparılan danışıqlar üçün şərait yaratmaq və müəyyən qədər də vaxt qazanmaq ola bilər. Əsas fərq isə odur ki, o dövrdə ölkələr öz valyutalarını ucuzlaşdıraraq digərlərinin bazar payını ələ keçirməyə çalışırdılar, indi isə ABŞ Çinin ticarət siyasətlərini dəyişməsinə təsir göstərməyə çalışır. Keçmiş təcrübədən çıxarılan dərs isə, belə "atəşkəslərin" əslində gərginliyi tamamilə aradan qaldırmadığı və müvəqqəti bir həll olduğu yönündədir. Bu addımın uzunmüddətli nəticələri hələ də aydın deyil.
Lakin, bu cür "atəşkəslərin" ticarət müharibələrini həll etmək əvəzinə, sadəcə bir müddətə təxirə saldığı da müşahidə olunur. Bu, mövcud ticarət qeyri-sabitliyinin daha böyük bir qlobal tendensiya ilə, yəni ölkələrin öz milli iqtisadiyyətlərini qorumaq üçün qeyri-sərbəst ticarət siyasətlərinə yönəlməsi ilə əlaqəli ola bilər. Müxtəlif ölkələrin proteksionist addımları qlobal ticarət sisteminin ümumi zəifləməsinə və beynəlxalq əməkdaşlığın azalmasına səbəb ola bilərmi? Bu gərginliyin uzunmüddətli nəticələri barədə düşünərkən, gələcəkdə bu cür təxirəsalmaların ticarət münasibətlərini daha da möhkəmləndirəcəyi, yoxsa sadəcə qeyri-müəyyənliyin müddətini uzadacağı sualı önə çıxır.
Bu tip atəşkəslərdən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, bu cür müvəqqəti tədbirlərin adətən məsələnin köklü həllini təmin etməməsidir. Əksinə, onlar tərəflərə danışıqlar üçün vaxt qazanmaq, mürəkkəb iqtisadi məsələləri addım-addım həll etmək və ya daxili ictimai rəyi sakitləşdirmək üçün bir fürsət yaradır. Hazırkı vəziyyətdə Tramp administrasiyasının 90 günlük təxir salması, iki böyük iqtisadiyyat arasındakı çətin danışıqlar prosesinin davam etdiyini və bu müddətin tərəflərə bir razılığa gəlmək üçün son bir cəhd olacağını göstərir. Tarixdən fərqli olaraq, bu gün qlobal iqtisadiyyatın qarşılıqlı asılılığı daha yüksəkdir, bu da ticarət müharibələrinin daha geniş və dağıdıcı nəticələr verə biləcəyi anlamına gəlir. Bu baxımdan, 90 gün ərzində əhəmiyyətli bir irəliləyiş əldə olunmasa, bu "atəşkəs" daha böyük bir münaqişəyə yol aça bilər.
Belə bir müvəqqəti dayandırma, diplomatik həllər üçün vaxt qazandırmaqla yanaşı, eyni zamanda ABŞ-ın beynəlxalq ticarət tərəfdaşları ilə münasibətlərində etibarlılığını necə təmin edəcəyi sualını ortaya çıxarır. Belə bir "atəşkəs" vaxt qazandırsa da, uzunmüddətli və dayanıqlı ticarət sazişləri yaratmaq üçün əsaslı struktur dəyişiklikləri tələb etmirmi?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu təxirə salınma, əslində, problemin köklü həllinə nail olmaq əvəzinə, mövcud vəziyyəti müvəqqəti olaraq sakitləşdirməyə xidmət edirmi? Belə bir siyasətin uzunmüddətli strategiya olub-olmadığı, yoxsa sadəcə olaraq ticarət danışıqları üçün vaxt qazanma cəhdi olduğu sual doğurur. Əgər Çinin ticarət təcrübələri ilə bağlı əsas məsələlər (məsələn, intellektual mülkiyyətin müdafiəsi, texnologiya transferi siyasətləri) həll olunmazsa, bu, sadəcə, sonrakı müddətdə daha böyük gərginliyə yol aça bilərmi?
Keçmiş təcrübələrə nəzər salsaq, oxşar ticarət müharibələri zamanı müvəqqəti güzəştlər müəyyən müddətə sabitlik yaratsa da, əsas mübahisəli məqamlar qaldıqda gərginlik yenidən artır. Məsələn, digər ölkələr arasında aparılan ticarət danışıqlarında da bu cür taktiki manevrlər müşahidə olunmuşdur. Əsas sual odur ki, bu 90 günlük müddət ərzində ABŞ və Çin arasındakı ədalətsiz ticarət təcrübələri, intellektual mülkiyyət oğurluğu və ya texnologiya transferi tələbləri kimi köklü məsələlərdə hansı irəliləyiş əldə olunacaq? Bu gecikmə, əslində, daha böyük bir razılığa zəmin hazırlayacaqmı, yoxsa sadəcə olaraq gərginliyin müvəqqəti olaraq maskalanmasıdır?
O dövrdən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, ticarət müharibələrinin hər iki tərəf üçün də ciddi iqtisadi nəticələrə yol açmasıdır. Müvəqqəti atəşkəslər və ya tariflərin təxirə salınması, danışıqlar üçün vaxt qazandırsa da, əsas məsələləri həll etmir. Yaponiyadan fərqli olaraq, Çinin dünya iqtisadiyyatındakı rolu və qlobal təchizat zəncirləri ilə inteqrasiyası daha dərin və mürəkkəbdir. Bu, hazırkı vəziyyəti daha unikal və potensial olaraq daha riskli edir. Sual olunur, bu 90 günlük müddət yalnız bir uzadılmadırmı, yoxsa hər iki tərəfin əsaslı güzəştlərə hazırlaşması üçün əsl bir fürsətdirmi?
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq: bu təxirə salma strategiyasının uzunmüddətli nəticələri nə ola bilər? Məsələn, bu 90 günlük müddət ərzində əsas məsələlərin həllinə dair əhəmiyyətli bir irəliləyiş əldə olunmasa, bu sadəcə bir gecikdirmə olacaq və hər iki ölkə üçün daha da ciddi ticarət çətinlikləri yaradacaqdır. Həmçinin, bu qərarın ABŞ-ın öz istehsalçılarına və milli iqtisadiyyatına təsirini necə qiymətləndirmək olar? Tariflərin bərpasının ehtimalı qeyri-müəyyənliyi artıraraq investisiya qərarlarını çətinləşdirə bilər.
Bu müqayisə göstərir ki, ticarət müharibələri zamanı tərəflərin müvəqqəti güzəştlərə getməsi, gərginliyi tamamilə həll etmir, əksinə yeni müzakirələr üçün vaxt qazanma strategiyası ola bilər. Keçmiş təcrübələrdən əldə olunan dərslər ondan ibarətdir ki, qoruyucu tariflər qısa müddətdə daxili sənayeləri qorusa da, uzunmüddətdə qlobal iqtisadiyyata zərər verir və ticarət tərəfdaşları arasında etimadın azalmasına səbəb olur. Hazırkı vəziyyətdə, ticarət müharibəsinin genişlənməsinin qarşısını almaq üçün atılan bu addım, əslində daha əvvəlki münaqişələrdə də sınanmış bir üsulun yenidən tətbiqi kimi görünür. Əsas sual isə, bu "atəşkəs"in əvvəlki misallarda olduğu kimi, yalnız müvəqqəti bir sakitlik yaratmaqdan savayı, iki güc mərkəzi arasında daha dayanıqlı bir ticarət anlaşmasına aparıb aparmayacağıdır.
Lakin o dövrdəki münasibətlərin bir fərqi vardı: ABŞ-ın iqtisadi və siyasi qüdrəti hələ də Çinin iqtisadi yüksəlişini daha çox "idarə olunan" bir şəkildə təsir etməyə imkan verirdi. Bu gün isə Çinin iqtisadi gücü və qlobal təsiri xeyli artmışdır. Bu da o deməkdir ki, hazırkı "atəşkəs"in tarixi təkrarlayacağı barədə bir təminat yoxdur. Keçmişdəki hadisədən çıxarıla biləcək əsas dərs, ticarət siyasətlərindəki müvəqqəti razılaşmaların uzunmüddətli stabillik gətirmədiyidir. Bu dəfəki "təxirəsalma"nın da eyni nəticəyə gətirib çıxarmaması üçün hər iki tərəfin strateji yanaşmaları daha düşünülmüş olmalıdır. Həmçinin, qlobal təchizat zəncirlərinin mürəkkəbləşdiyi bir dövrdə, tariflərin təxirə salınması iqtisadiyyata necə təsir edəcəyi də maraq doğurur. Bu təsirin yalnız iki ölkə ilə məhdudlaşmayacağı, qlobal miqyasda baş verəcəyi ehtimal edilir.
Məsələn, 2018-ci ildə ABŞ və Çin arasında oxşar tarif müharibəsi zamanı da müvəqqəti razılıqlar əldə olunmuşdu, lakin bu razılıqlar son nəticədə ticarət qeyri-balansını və əqli mülkiyyətin müdafiəsi kimi fundamental məsələləri həll edə bilmədi. Həmçinin, digər ölkələrin də ticarət mübahisələrində tətbiq etdiyi tariflərdən və onların sonrakı nəticələrindən öyrənmək lazımdır. Bu cür müvəqqəti qərarlar, adətən, qısa müddətli bir rahatlama təmin etsə də, uzunmüddətli strateji planlaşdırma baxımından yetərsiz qala bilər.
Bu 90 günlük təxirə salmanın, tərəfləri əslində bazar iştirakçılarının maraqlarına daha uyğun olan sabit və davamlı ticarət siyasətlərinə doğru aparacaq bir mexanizm yaradacağına necə inanmaq olar?
Şərh Yaz