ABŞ-Türkiyə Zirvəsindən Sonra Qazanclar Qeyri-müəyyən Qaldı
ABŞ prezidenti Donald Tramp və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında Ağ Evdə böyük maraqla gözlənilən görüş başa çatıb. Görüşdən sonra Tramp Ərdoğanı avtomobilinə qədər müşayiət edib. Jurnalistlərin “Görüş necə keçdi?” sualına Tramp yalnız “Əla” cavabını verib. Prezident Ərdoğan isə Vaşinqtondakı təmaslarından məmnun olduğunu ifadə edərək, “Atılan palçıqlarla çirklənməyəcək qədər gözəl bir səfər idi” deyib. Lakin ekspertlərə görə, iki saatdan çox davam edən bu zirvə görüşündən sonra Türkiyə üçün konkret bir qazanc ortaya çıxmayıb.
Yeni Şərtlər və F-35 Məsələsi
Təhlükəsizlik Siyasətləri Araşdırmaçısı Burak Yıldırım görüşü qiymətləndirərək, Türkiyənin ABŞ ilə apardığı danışıqlarda daim yeni şərtlərlə qarşılaşdığını vurğulayıb. Yıldırım bildirib ki, “Perspektiv aşkarlandı, nə etsək də qarşımıza yeni bir şərt çıxacaq. Uzun müddət uzadılmayan Rusiya sanksiyaları məsələsi yenidən gündəmə gəldi”. Yıldırım, F-35 proqramına qayıdışın çətinliyinə diqqət çəkərək qeyd edib: “F-35 proqramına istehsalçı kimi qayıtmaq başqa, bu təyyarələri tədarük etmək isə tamamilə başqa bir məsələdir. Bizim boşluğumuzu Avropalı istehsalçılarla doldurdular. İstehsalçı tərəfdaş kimi geri dönməyimiz üçün layihə müqaviləsinin yenilənməsi və ABŞ-da yeni hüquqi normativ sənədin qəbul edilməsi tələb olunur. Bu halda biz istehsalçı deyil, müştəri kimi müəyyən edilə bilərik. Lakin bunun şərtləri, Heybeliada və Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmaq kimi ifadə edildi”.
F-16 Tədarükü və KAAN Qeyri-müəyyənliyi
Yıldırım, F-16 tədarükü mövzusunda mövcud vəziyyətə də toxunub: “F-16 ilə bağlı Türkiyə tərəfindən qaynaqlanan bir qeyri-müəyyənlik var. Hökumət, illər sonra nəhayət F-16 almaq əvəzinə KAAN üçün mühərrik almağın daha məntiqli olduğunu anladı. Lakin bu aydınlanma ABŞ tərəfindən neqativ qarşılandı”. KAAN layihəsinin Türkiyə üçün daha strateji olduğuna diqqət çəkən Yıldırım, “KAAN ilə əldə ediləcək imkanlar F-16 döyüş təyyarələrindən qat-qat çox olacaq. Bu yeni fikirlə F-16 mövzusu yeni bir qeyri-müəyyənlik ölçüsünə keçdi. Bu alışla birlikdə mindən çox sursat da alınacaqdı. Fikrimcə, sursat alışı F-16 təyyarələrinin özündən daha vacibdir” deyə bildirib.
CAATSA Sanksiyaları və Halkbank İşinin Təsirləri
Yıldırım, CAATSA sanksiyaları ilə bağlı Trampın mövqeyinin qeyri-müəyyən olduğunu qeyd edib: “Tramp istəsə bu sanksiyaları ləğv edə bilər, lakin belə bir qərarın özü üçün çətinlikləri var. ABŞ Konqresini yan keçmək, başqa qərarların Yunan, İsrail və Erməni lobbilərinə toqquşmasına səbəb ola bilər. Bunu aşmaq üçün Ərdoğandan böyük güzəştlər verilməsi tələb olunmuşdur”. Halkbank davasına gəlincə isə Yıldırım bu qiymətləndirməni edib: “ABŞ-ın Halkbank kozundan asanlıqla imtina edə biləcəyini düşünmürəm. Halkbank işi bir çox məsələ ilə birbaşa əlaqəlidir və ABŞ daxili hüququna görə bu işi bağlamaq onsuz da asan deyil. Bir razılaşma, iş məhkəməyə qədər həll oluna bilərdi”.
Heybeliada Ruhban Məktəbi Məsələsi
Yıldırım, Heybeliada Ruhban Məktəbi məsələsinin Türkiyə üçün həssas bir mövzu olduğunu bildirərək deyib: “Heybeliada Ruhban Məktəbi bizim Aİ namizədlik prosesimizin də bir hissəsidir. Yunanıstanın Qərbi Trakiya türklərinə qarşı mövqeyinə uyğun olaraq addım atması gündəmdə idi. Lakin Tramp Konqresdəki Türkiyə əleyhdarı qrupları susdurmaq və bu lobbilərin etirazlarını zəiflətmək üçün belə bir güzəşt istədi. Patriarxın ekumenik iddialarını gücləndirə biləcək bir addımın atılması Türkiyənin heç vaxt qəbul etməməsi lazım olan bir məsələdir. Bu məktəb yalnız Türkiyə milli təhsilinə bağlı olaraq açıla bilər”.
Ticarət Balansında Gözlənilən Dəyişikliklər
Yıldırım, Ərdoğanın ABŞ səfərindən əvvəl gömrük tariflərində edilən dəyişikliyin ticarət balansını Türkiyənin əleyhinə çevirəcəyini bildirib: “ABŞ-a getməzdən əvvəl Ərdoğanın gömrük tariflərini dəyişdirməsi səbəbindən ABŞ-dan daha çox kənd təsərrüfatı məhsulu idxal edə bilərik. Bunun yerli istehsalçını çətin vəziyyətə salacağı açıqdır. Həmçinin polad ixracatındakı rəqabət gücümüz də azalacaq. ABŞ ilə xarici ticarətdə artıq verərkən bu vəziyyət bizim əleyhimizə dəyişəcəkdir”.
Cavabsız Qalan Kritik Suallar
Zirvə görüşündən sonra ictimaiyyətin cavabını maraqlandıran bir çox kritik sual hələ də qeyri-müəyyənliyini qoruyur:
- F-35 Proqramı: Türkiyə, pulunu ödədiyi halda təhvil ala bilmədiyi F-35 qırıcı təyyarə layihəsinə yenidən daxil ediləcəkmi?
- Yeni F-16 Tədarükü: ABŞ-dan tələb olunan F-16 qırıcı təyyarələri və ehtiyat hissələri barədə razılıq əldə edildimi?
- CAATSA Sanksiyaları: ABŞ, Türkiyəyə tətbiq etdiyi sanksiyaları ləğv edəcəkmi?
- Halkbank Davası: Bu iş necə nəticələnəcək, Türkiyə iqtisadiyyatı üzərində təzyiq elementi olmağa davam edəcəkmi?
- Heybeliada Ruhban Məktəbi: Ərdoğanın “Üzərimizə nə düşürsə, etməyə hazırıq” sözləri nə anlama gəlir?
- Boeing Alışı: Türkiyə, ABŞ-dan neçə Boeing təyyarəsi alacaq?
- İqtisadi Balans: ABŞ, Türkiyədən nə satın alacaq, Türkiyənin qazancı nə olacaq?
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz