Pakistanda "Namus Cinayəti": Cütlüyün Qətlində 13 Nəfər Həbs Edildi
İslamabad, Pakistan – Pakistan hakimiyyəti ölkənin cənub-qərbində yerləşən Balochistan əyalətində bir cütlüyün qətli ilə əlaqədar 13 nəfəri, o cümlədən bir qəbilə liderini həbs edib.
Həbslər, cinayətin videogörüntülərinin sosial şəbəkələrdə sürətlə yayılmasından sonra ölkə daxilində geniş rezonans doğurub. Bir çoxları bu hadisəni Cənubi Asiyada tez-tez rast gəlinən “namus cinayəti” hallarına daha bir nümunə kimi qiymətləndirib.
Polis tərəfindən bazar ertəsi açılan cinayət işində qətlə yetirilən cütlüyün Bano Bibi və əri Ehsan Ullah olduğu, hadisənin isə may ayında Balochistanın paytaxtı Quettanın yaxınlığında baş verdiyi qeyd olunur.
Pakistan və Hindistanda geniş yayılan namus cinayətləri əsasən ailənin, qəbilənin və ya kastanın şərəfinə toxunulduğu düşünülən hallarda, xüsusən də ailələrin razılığı olmadan evlənən və ya qaçan cütlüklərə qarşı törədilir. Belə cinayətlərin əksəriyyəti hesabatlarda öz əksini tapmır.
Balochistan polis rəsmisi Seyid Suboor Ağa “Al Jazeera”yə verdiyi açıqlamada, məsələ ilə bağlı araşdırmaların davam etdiyini və daha çox həbslərin olacağını, o cümlədən Banonun qətldə şübhəli bilinən və hələ də azadlıqda olan qardaşının tutulacağını bildirib.
Qətlin viral olan videolarında bir qrup silahlı şəxsin səhra ərazidə nəqliyyat vasitələrinin ətrafına toplandığı görünür. Videoda kütlə Bano Bibi tərəfindən nəqliyyat vasitələrindən uzaq durmağa çağırılır, sonra isə cütlük güllələnir, hətta artıq hərəkətsiz halda qumda qanlar içində yatan bədənlərinə də atəş açılır.
Cinayət işində səkkiz şübhəlinin adı qeyd olunub, həmçinin hadisədə iştirak edən 15 digər naməlum şəxsin də olduğu bildirilib. İlkin məlumata görə, cütlük yerli qəbilə lideri Sərdar Şerbaz Xanın qarşısına gətirilib. O, cütlüyü “əxlaqsız münasibətlərdə” ittiham edərək, onların öldürülməsi əmrini verib.
Orta Əsr Praktikalarının Zülmü
Pakistanın “namus cinayətləri” və qadınlara qarşı digər zorakılıq formaları üzrə acınacaqlı bir qeydi var.
İslamabadda yerləşən müstəqil təşkilat olan Dayanıqlı Sosial İnkişaf Təşkilatının (SSDO) məlumatına görə, 2024-cü ildə ölkə daxilində 32 mindən çox gender əsaslı zorakılıq halı qeydə alınıb. Buraya 547 “namus cinayəti” də daxildir ki, bunlardan 32-si Balochistanda baş verib və yalnız biri məhkəmə hökmü ilə nəticələnib.
Ölkənin aparıcı hüquq müdafiə təşkilatı olan Pakistan İnsan Hüquqları Komissiyasının (HRCP) baş katibi Harris Xalik bildirib ki, namus adı ilə törədilən cinayətlər Pakistanın bir çox yerində hələ də mövcud olan “orta əsr praktikalarının zülmünü” təsdiqləyir.
Xalik “Al Jazeera”yə deyib: “Dövlət vətəndaşlarının həyat hüququnu təmin etmək və qanunun aliliyini bərqərar etmək əvəzinə, bu cür praktikaları qoruyan qəbilə başçılarını və feodal ağalarını himayə edir ki, onlar yerli əhali və resurslar üzərindəki hakimiyyətlərini davam etdirsinlər”.
Balochistanın Çətinlikləri və Qadınların Vəziyyəti
Pakistanın ən böyük, lakin əhalisi ən az olan, minerallarla zəngin Balochistan əyalətində hökumət və ölkədən ayrılmağı tələb edən etnik Baloch separatçıları arasında on illərdir ki, münaqişə hökm sürür.
Baloch qadın hüquqları qrupunun üzvü, hüquq müdafiəçisi Sammi Din Baloch bildirib ki, Balochistanda qadınların qətli artıq “adi hal”a çevrilib və bu, patriarxal cəmiyyətlərin dərin kök salmış problemlərindən biridir.
“Balochistanda qadınlar sevgiyə görə öldürülür, etirazlarına görə yox edilir və qəbilə hakimiyyətinin və dövlətin dəstəklədiyi susqunluğun altında basdırılır. Bunlar təcrid olunmuş faciələr deyil. Bunlar Balochistanı itaətkar, qadınlarını isə əhəmiyyətsiz saxlamaq üçün yaradılmış bir sistemin bədəlidir”, – o, “Al Jazeera”yə deyib.
Balochun sözlərinə görə, video viral olmasaydı, hökumət bu cinayətlərlə bağlı hərəkətə keçməyəcəkdi.
“Baloch qadınları iki zorakılıq növü arasında sıxışıb qalmışdır: qəbilə patriarxiyasının qəddarlığı və dövlətin soyuq repressiyası. Biri səssizcə öldürür, digəri isə qanun adı ilə öldürür”, – o deyib. “Dövlətin Balochistanı demokratikləşdirməkdən imtina etməsi təsadüfi deyil. Bu, siyasətdir. İdarəetməni feodal güclü adamlara həvalə etməklə dövlət bölgəni nəzarətdə saxlayır, qadınlarını əlçatmaz edir və dissidentliyini cinayətə çevirir.”
Oxucu Şərhləri
Bütün bunları nəzərə alaraq, belə bir sual ortaya çıxır: Bu cür hadisələrin qarşısını almaq üçün yalnız hüquqi tədbirlərin deyil, həmçinin geniş miqyaslı sosial və təhsil proqramlarının tətbiqi nə dərəcədə vacibdir?
Bununla belə, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərə alaq: həbs olunan 13 nəfərin hamısının həqiqətən cinayətdə günahkar olduğu sübut edilməmişdir. Həbslər, hələki, yalnız bir tədbirdir və ədalət mühakimə prosesinin nəticəsindən asılıdır. Belə sürətli hərəkətlər, günahsız insanların həbsinə və sonradan yanlış məhkumluqlarına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, bu hadisənin "namus cinayəti" kimi təsnif edilməsinin dəqiqliyini araşdırmaq lazımdır. Çünki bu terminin dəqiq hüquqi tərifi və tətbiqi mübahisəli olaraq qalır. Məhkəmə prosesinin ədalətli və şəffaf şəkildə aparılması, həm də cinayətin motivlərinin dəqiq müəyyən edilməsi üçün daha ətraflı araşdırma vacibdir.
Ötən illərin statistikası ilə müqayisə etməklə, həbslərin sayında və ya namus cinayətlərinin ümumi sayında artım və ya azalma olub-olmadığını müəyyən etmək vacibdir. Digər Cənubi Asiya ölkələrindəki oxşar cinayətlərlə müqayisə aparmaq da, Pakistanın bu sahədəki yerini və qanunvericiliyin effektivliyini daha yaxşı anla maq üçün faydalı olardı. Məsələn, Hindistan və ya Banqladeşdə bu cür cinayətlərin qarşısının alınması üçün hansı strategiyalar daha uğurlu olub?
Maraqlıdır ki, bu konkret hadisədə bir qəbilə liderinin həbs olunması nə dərəcədə əhəmiyyətlidir? Bu, həqiqi bir dəyişikliyin göstəricisi, yoxsa sadəcə ictimai təzyiqə verilən bir reaksiyadırmı?
Beləliklə, bu 13 həbsin, əslində, dəyişikliyə doğru atılmış əhəmiyyətli bir addım olub-olmadığını və ya sadəcə ictimai qəzəbin yatırılması üçün səthi bir tədbir olub-olmadığını dəqiq bilmək üçün uzunmüddətli təhlillər və dərin araşdırmalar aparmaq lazımdır. Bu tip hadisələrin davamlılığı nəzərə alındıqda, bu hadisənin əslində uzunmüddətli nəticələrə gətirib çıxaracağından əmin ola bilərikmi?
Videonun yayılması nəticəsində cinayətə reaksiya artdı, ancaq sosial mediada yayılmayan neçə "namus cinayəti" cəzasız qalır? Bu, həm də qanun önündə bərabərliyin olmaması və ədalət sisteminin çatışmazlıqlarını ortaya qoyur. Belə hadisələrin effektiv şəkildə qarşısını almaq üçün uzunmüddətli bir strategiya - təhsil vasitəsilə düşüncə tərzini dəyişdirmək, qanunların daha sərt tətbiqi və qadınların cəmiyyətdəki rolunun gücləndirilməsi - hazırlanmalıdır.
Bununla belə, belə bir strategiya nə qədər effektiv ola bilər və Pakistanda bu cür dərin köklərə malik bir problemi aradan qaldırmaq üçün hansı struktural islahatlar zəruridir?
Maraqlıdır ki, sosial mediada yayılan video görüntüləri, bu hadisəyə ictimai diqqəti cəlb etmiş və həbslərin aparılmasına təsir göstərmişdir. Ancaq bu, belə hadisələrin baş vermə ehtimalının azaldığı anlamına gəlmir. Əvvəlki illərin statistikası ilə müqayisə edərək, bu cür cinayətlərin sayında azalma olub-olmadığını və bu azalmanın həqiqi olub-olmadığını araşdırmaq lazımdır. Digər ölkələrlə müqayisə etmək, Pakistanın "namus cinayətləri" ilə mübarizədə nə qədər uğurlu olduğunu və digər ölkələrin təcrübələrindən hansı dərsləri götürməli olduğunu göstərə bilər.
Beləliklə, 13 nəfərin həbsi təqdirəlayiq olsa da, bu yalnız səthi bir həlldir. Bu hadisələrin kökündəki sosial-iqtisadi problemləri həll etmədən, bu cür cinayətlərin davam etmə ehtimalını necə azalda bilərik?
Məsələnin kökündə yatan problemləri həll etmək üçün daha geniş miqyaslı və uzunmüddətli strategiya vacibdir. Bu strategiya həm qanunvericilikdə, həm də ictimai maarifləndirmədə dəyişikliklər tələb edir. Məsələn, qadın hüquqlarını qoruyan qanunların daha sərt tətbiqi ilə yanaşı, kütləvi təbliğat kampaniyaları vasitəsilə cəmiyyətin namus cinayətlərinə münasibətini dəyişdirmək və qəbilə liderlərinin bu cür cinayətlərə qarşı çıxmasını təmin etmək üçün iş aparılmalıdır. Həmçinin, hüquq-mühafizə orqanlarının ədalətli və effektiv işi üçün daha yaxşı təlim və resurs təmin edilməlidir. Yalnız həbslərlə deyil, sistemli bir yanaşma ilə bu problemin həlli mümkün görünür.
Şərh Yaz