Yeni tədqiqat beynin 4 mühüm inkişaf mərhələsini aşkarladı

İnsan Beyninin Həyat Dövrü: Yeni Kəşflər

Alimlər insan beyninin həyat boyu beş fərqli beyin fazaları keçdiyini, əsas dönüş nöqtələrinin isə 9, 32, 66 və 83 yaşlarında baş verdiyini açıqlayıblar. Kembric Universitetinin tədqiqatçıları 90 yaşına qədər olan təxminən 4000 insanın beynini skan edərək sinir hüceyrələri arasındakı əlaqələri araşdırıblar. Nəticələr göstərir ki, beyin erkən otuzluq yaşlarımıza qədər "pik nöqtəsinə" çatan yeniyetməlik mərhələsində qalır. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu tapıntılar əqli sağlamlıq pozğunluqları və demensiya riskinin həyatın müxtəlif dövrlərində niyə dəyişdiyini anlamaqda böyük rol oynaya bilər.

Beyin İnkişafının Fərqli Mərhələləri

Beyin yeni bilik və təcrübələrə cavab olaraq daim dəyişir, lakin araşdırma göstərir ki, bu, doğuşdan ölümə qədər vahid və hamar bir proses deyil. Əksinə, beyin inkişafı aşağıdakı beş əsas mərhələdən ibarətdir:

• Uşaqlıq dövrü: Doğuşdan 9 yaşa qədər
• Yeniyetməlik dövrü: 9 yaşdan 32 yaşa qədər
• Yetkinlik dövrü: 32 yaşdan 66 yaşa qədər
• Erkən qocalma dövrü: 66 yaşdan 83 yaşa qədər
• Gec qocalma dövrü: 83 yaşdan sonrakı dövr

Dr. Alexa Mousley BBC-yə verdiyi müsahibədə bildirib ki, "beyin ömür boyu öz əlaqələrini yenidən formalaşdırır. Bu, daima əlaqələri gücləndirir və zəiflədir və sabit bir model deyil – beynin yenidən formalaşmasında dalğalanmalar və fazalar mövcuddur."

Bəzi insanlar bu mərhələlərə digərlərindən daha tez və ya gec çata bilər, lakin tədqiqatçılar bu yaş həddlərinin məlumatlarda nə qədər aydın göründüyünü xüsusi vurğulayıblar.

Beyin Fazalarının Detalları

Uşaqlıq Dövrü - İlk dövr beyin ölçüsünün sürətlə artdığı, eyni zamanda həyatın əvvəlində yaranan sinaps adlanan beyin hüceyrələri arasındakı həddən artıq əlaqələrin incəldiyi bir mərhələdir. Bu mərhələdə beyin səmərəliliyini itirir; bir uşağın parkda məqsədsizcə gəzişməsinə, A nöqtəsindən B nöqtəsinə birbaşa getməkdənsə, hər yerə baş vurmasına bənzəyir.

Yeniyetməlik Dövrü - Doqquz yaşından etibarən bu vəziyyət kəskin şəkildə dəyişir. Beyin əlaqələri yüksək səmərəlilik dövrünə qədəm qoyur. Dr. Mousley bunu beyin fazaları arasında ən dərin dəyişiklik kimi təsvir edərək "böyük bir dönüş" olduğunu bildirib.

Bu, həm də əqli sağlamlıq pozğunluqları riskinin ən yüksək olduğu dövrdür. Təəccüblü deyil ki, yeniyetməlik dövrü cinsi yetişkənliyin başlaması ilə eyni vaxta düşür, lakin bu son dəlillər onun düşündüyümüzdən daha gec bitdiyini göstərir. Bir zamanlar gənc yaşlarla məhdudlaşdığı düşünülürdü, sonra neyroelmlər 20-li yaşlara, indi isə 30-lu yaşların əvvəllərinə qədər davam etdiyini irəli sürür.

Bu faza beynin neyron şəbəkəsinin ən səmərəli olduğu yeganə dövrdür. Dr. Mousley bildirib ki, bu, beynin funksiyalarının otuzluq yaşların əvvəllərində pik nöqtəsinə çatdığını göstərən bir çox ölçmələri dəstəkləyir, lakin beynin doqquz yaşından 32 yaşına qədər eyni fazada qalmasının "çox maraqlı" olduğunu əlavə edib.

Yetkinlik Dövrü - Növbəti mərhələ beyin üçün ən uzun dövr olan üç onillik davam edən sabitlik dövrüdür. Bu zaman dəyişiklik əvvəlki dövrlə müqayisədə daha yavaşdır, lakin burada beyin səmərəliliyindəki irəliləyişlər əksinə çevrilir.

Dr. Mousley bunun bir çoxumuzun şahid olduğu və ya yaşadığı "intellektual və şəxsi xüsusiyyətlərin sabitləşməsi ilə üst-üstə düşdüyünü" söyləyib.

Erkən Qocalma Dövrü - Bu dövr 66 yaşında başlayır, lakin kəskin və ani bir eniş deyil. Bunun əvəzinə, beynin əlaqə quruluşunda dəyişikliklər baş verir. Bütün beynin vahid şəkildə koordinasiya etməsi əvəzinə, orqan getdikcə sıx şəkildə birlikdə işləyən bölgələrə ayrılır – bu, sanki musiqi qrupu üzvlərinin öz solo layihələrinə başlamasına bənzəyir.

Tədqiqat sağlam beyin inkişafı üzərində aparılsa da, demensiya və beyin sağlamlığına təsir edən yüksək qan təzyiqinin yaranmağa başladığı yaş da məhz budur.

Gec Qocalma Dövrü - Daha sonra, 83 yaşında son mərhələyə qədəm qoyuruq. Bu qrup üçün digər qruplara nisbətən daha az məlumat mövcuddur, çünki skan ediləcək sağlam beyinlər tapmaq daha çətin idi. Beyin dəyişiklikləri erkən qocalma dövrünə bənzəyir, lakin daha da qabarıqdır.

Dr. Mousley onu həqiqətən təəccübləndirən şeyin fərqli "yaşların cinsi yetişkənlik, həyatın sonrakı dövrlərindəki sağlamlıq problemləri və hətta otuzluq yaşların əvvəllərindəki valideynlik kimi böyük sosial dəyişikliklər" ilə nə qədər yaxşı uyğunlaşması olduğunu deyib.

Beyin Fazaları Araşdırmasının Əhəmiyyəti və Perspektivlər

Tədqiqat kişilər və qadınlar üzərində ayrı-ayrı aparılmayıb, lakin menopauzanın təsiri kimi suallar gündəmdə qalır.

Kembric Universitetinin neyroinformatika professoru Duncan Astle qeyd edib: "Bir çox neyroinkişaf, əqli sağlamlıq və nevroloji xəstəliklər beynin əlaqə quruluşu ilə bağlıdır. Həqiqətən də, beyin əlaqələrindəki fərqlər diqqət, dil, yaddaş və bir sıra müxtəlif davranışlarla bağlı çətinlikləri proqnozlaşdırır."

Edinburq Universitetinin Kəşfiyyat Beyin Elmləri Mərkəzinin direktoru, professor Tara Spires-Jones bu araşdırmanı "beynimizin ömrümüz boyu nə qədər dəyişdiyini vurğulayan çox maraqlı bir iş" adlandırıb. O, nəticələrin beyin inkişafı və qocalması ilə bağlı anlayışımızla "yaxşı uyğun gəldiyini" söyləsə də, "hər kəsin bu şəbəkə dəyişikliklərini eyni yaşlarda yaşamayacağı" barədə xəbərdarlıq edib.

24 saat