Yerə çırpılan nəhəng cismin mənşəyi açıqlandı

Theia və Proto-Yerin Sirli Toqquşması

Təxminən 4.5 milyard il əvvəl, Mars böyüklüyündə Theia planeti adlanan bir göy cismi proto-Yer ilə toqquşaraq hər ikisini ərimiş qaya və metal kütləsinə çevirdi. Bu fəlakətli hadisədən sonra parçalanmış qalıqlar yenidən birləşərək Ay və Yer adlı iki ayrı cisim olaraq orbitə daxil oldu, beləliklə Ayın yaranması gerçəkləşdi.

Theia Planetinin Mənşəyi: Günəş Sisteminin Daxili Bölgəsi

Bəs Theia planeti haradan gəlmişdi? Məlum olub ki, o, Günəş sisteminin isti və daxili hissəsində yaranmışdır. Hətta Theia və proto-Yer bir-birinə qonşu ola bilərdilər. Daha dəqiq desək, Theia bu günkü yerimizdən Günəşə daha yaxın bir məsafədə əmələ gəlmiş ola bilər – bəlkə də öz körpə planetimizi təşkil edən maddələrin əksəriyyətindən də Günəşə yaxın bir nöqtədə.

Bu yeni fikirlər Max Planck Günəş Sistemi Araşdırmaları İnstitutu və Çikaqo Universitetinin tədqiqatçılarının rəhbərlik etdiyi son araşdırmanın nəticəsidir.

İzotop Analizlərinin Açıqladığı Sirlər

Tədqiqatçılar Yerdən, Aydan və meteoritlərdən götürülmüş nümunələri təhlil edərək çoxsaylı izotopların, yəni eyni elementin nüvəsində az və ya əlavə neytronları olan daha yüngül və ya ağır versiyalarının nisbətlərini yoxladılar. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bir cismin tərkibi onun əmələ gəlmə tarixini, o cümlədən mənşəyini də özündə saxlayır.

Zaman keçdikcə, soyuyan bir planeti təşkil edən maddələr kütlələrindəki, ərimə nöqtələrindəki, həllolma qabiliyyətlərindəki və digər minerallara olan yaxınlıqlarındakı fərqlərdən asılı olaraq yerləşir. Məsələn, dəmir və sirkonium Yer qatlarında müxtəlif konsentrasiyalarda tapılır. Dəmir, dəmirsevər molibden ilə birlikdə, proto-Yerin nüvəsinin dərinliklərinə tez batmışdır. Ancaq sirkonium Yerin bütün mövcudluğu boyunca mantiyada qalmış və nüvəyə enməmişdir.

Bu mülahizəyə görə, Yerin mantiyasında tapılan dəmirlərin çoxu planetin yenidən formalaşmasından sonra, bəlkə də dünyanı sarsıdan kosmik toqquşma nəticəsində gəlib. Bəs bu dəmir daşıyan cisim özü haradan gəlmişdi? Günəş sisteminin müxtəlif hissələrindən götürülmüş izotop nisbətlərini müqayisə etmək tədqiqatçılara Theia planeti üçün potensial "tərkib siyahısını" müəyyən etməyə və onun mənşəyini izləməyə imkan verdi. Milyardlarla il əvvəl Günəşi və onun protoplanetar diskini əmələ gətirən nəhəng molekulyar buluddakı dəyişikliklər də müxtəlif elementlərin və izotopların toplanmasına şərait yaratmışdı. "Pis qarışdırılmış tort xəmiri" kimi, bu nisbətlər öz yerlərində qalaraq, həmin yerdəki materialdan doğulan istənilən cisim üçün kimyəvi bir imza təmin edirdi.

Qonşuların Dəyişən Taleyi və Ayın Uzaqlaşması

Ayın dəmir, xrom, kalsium, titan və sirkonium kimi elementlərə dair kimyəvi imzası Yerin imzası ilə üst-üstə düşdüyü üçün tədqiqatçılar Günəş sisteminin başqa yerlərindəki izotop nisbətlərini araşdırmalı oldular. Meteoritlər yerə xasdır və ilkin vəziyyətlərinə görə kosmik zaman kapsulları rolunu oynayır. Günəş sisteminin daxili hissəsindən, yəni planet əmələ gəlmə diskindən gələn meteoritlər qeyri-karbonlu (NC) meteoritlər adlanır. Onlar daşlıdır və Günəşə yaxınlıqları səbəbindən karbon və digər qeyri-sabit materiallar onlardan yandırılmışdır. Günəş sisteminin xarici hissəsindən gələn meteoritlər karbonlu xondritlər (CC) adlanır. Onlar daha soyuq mühitlərdə yaranmışdır və buna görə də daha çox karbonla zəngindir, daxillərində su hələ də saxlanılır.

Ümumilikdə, Yerin mantiyasındakı izotop nisbətləri Günəş sisteminin daxili hissəsindən gələn meteoritlərlə üst-üstə düşür. Lakin tədqiqatçıların Theia'ya aid etdiyi izotoplar "əvvəllər naməlum olan və Yerin tikinti bloklarına uyğun gəlməyən nisbətlərə" malikdir. Ən inandırıcı ssenari odur ki, Yerin və Theia planetinin tikinti bloklarının əksəriyyəti Günəş sisteminin daxili hissəsindən yaranmışdır. Ehtimal ki, Yer və Theia qonşu idilər.

Qalanı, deyildiyi kimi, tarixdir: qonşular arasında baş verən bu böyük toqquşma bizə Ayın yaranmasını bəxş etdi və o, o vaxtdan bəri Yer kürəsindən yavaş-yavaş uzaqlaşır, hazırda ildə 3.8 santimetr sürətlə Yerdən aralanır. Bu araşdırma "Science" jurnalında dərc olunub.

24 saat