Yer kürəsində rekord soyuq: -98°C

Antarktidanın Dondurucu Soyuqluğu

Yer kürəsində təbii yolla qeydə alınan ən soyuq yer Şərqi Antarktida Platosudur. 1983-cü il iyulun 23-də Rusiyanın "Vostok" Stansiyasında hava temperaturu təxminən -89.2°C (-128.6°F) səviyyəsinə enmişdi ki, bu da bölgənin orta temperaturundan xeyli aşağı idi. Lakin son illərdə bu Antarktida Platosunun daha ucqar hissələrində bundan da kəskin soyuqluqlar aşkarlanıb.

Kolorado Boulder Universitetinin Milli Qar və Buz Məlumat Mərkəzinin (National Snow and Ice Data Center) tədqiqatçıları 2004-2016-cı illər arasında Şərqi Antarktida üzərindən toplanmış peyk məlumatlarını araşdırıblar. Bu araşdırmalar göstərdi ki, Vostok Stansiyasından yuxarıda yerləşən plato hissələrində, qütb gecəsi zamanı – yəni günəşin aylarla görünmədiyi qış fəslində – temperatur təxminən -98°C (-144.4°F) civarında olub. Bu dondurucu şərait dəniz səviyyəsindən 3,800-4,050 metr (12,467-13,287 fut) yüksəklikdə yerləşən buz təbəqəsinin ən hündür hissələrində müşahidə edilib.

Tədqiqatçılar həmçinin qeyd ediblər ki, bu “ultra-soyuq şərait”, qitəni əhatə edən və soyuq havanı invizit divar kimi içəridə saxlayan güclü qütb burulğanının (polar vortex) mövcud olduğu zaman daha tez-tez müşahidə olunur. Bu temperatur rekordları təbiətin yaratdığı şərtlər altında Antarktidada qeydə alınıb.

Laboratoriyada Mütləq Sıfıra Doğru Yarış

Təbiətin yaratdığı soyuqluqlar heyrətamiz olsa da, laboratoriya şəraitində, yüksək texnologiyalı avadanlıqlar vasitəsilə bundan qat-qat daha soyuq temperaturlar əldə edilib.

Termodinamikanın üçüncü qanununa görə, mütləq sıfır – yəni 0 kelvin və ya -273.15°C (-459.67°F) – temperaturun gedə biləcəyi fundamental fiziki həddir və bu nöqtəyə tam olaraq çatmaq mümkün deyil. Lakin alimlər illərdir ki, bu həddə daha da yaxınlaşmaq üçün səylərini davam etdirirlər.

2021-ci ildə alman alimlər qrupu bir qazı 38 pikokelvinə qədər soyudaraq ən soyuq temperatur üzrə yeni bir rekord müəyyən etdilər. Bu dəyər mütləq sıfır həddinə son dərəcə yaxındır. Onlar bunu, təxminən 100,000 rubidium atomunu 110 metrlik (360 fut) hündürlüyündə bir qüllənin təpəsində yerləşən maqnit tələsinə yükləyərək həyata keçirdilər. Tələ, atomları o qədər dəqiq sıxdı ki, onlar Bose-Eynşteyn Kondensatı (BEC) adlı qəribə bir kvant vəziyyətinə – minlərlə atomun tək, "xəyali" hissəcik-dalğa kimi hərəkət etdiyi bir hala – keçdi.

Daha sonra atomlar sərbəst buraxıldı. Tələ söndürüldükdə, kondensat qüllədən aşağı düşərkən daha da genişləndi və soyudu. Cihazlar onun iki saniyəlik enişini izləyərək, bu ultra-soyuq kvant buludunun hər hərəkətini qeydə aldı.

Bu cür soyuqluq insan hissləri ilə qavranılmasa da, bir neçə on pikokelvin temperaturda atomlar demək olar ki, hərəkətsiz qalır və maddənin adi qaydaları kvant fizikasının qəribə dünyasına yol verir. Bu, elm və texnologiyanın mütləq sıfır həddinə nə qədər yaxınlaşa biləcəyinin bariz nümunəsidir.

24 saat