Yüksək təzyiq beyinə görünməz ziyan vurur: Qorunmaq üçün həkim tövsiyələri

Yeni Tədqiqat: Hipertoniya Beynə Gözləniləndən Daha Əvvəl Təsir Edir

Amerika əhalisinin demək olar ki, yarısı hipertoniya adlanan yüksək qan təzyiqindən əziyyət çəkir. ABŞ-ın Qida və Dərman İdarəsinin 2024-cü il məlumatlarına görə, 119 milyondan çox ABŞ yetkinində yüksək qan təzyiqi mövcuddur. Lakin bu insanların yalnız dörddə birinin vəziyyəti nəzarət altındadır. Bir çoxları hipertoniyanı zərərsiz hesab etsə də, reallıq tamamilə fərqlidir. Yeni, sarsıdıcı bir araşdırma göstərir ki, hipertoniya beynə qan təzyiqində hələ dəyişikliklər aşkarlanmadan belə zərər verir. Weill Cornell Medicine tərəfindən aparılan bu tədqiqat, qan təzyiqi artmadan günlər əvvəl beynin zədələndiyini ortaya qoyaraq, həkimlərin bu vəziyyəti müalicə etmək yanaşmasını kökündən dəyişdirə bilər. Klinikaya qədərki bu tapıntılar "Neuron" jurnalında dərc edilmişdir.

Hüceyrə Səviyyəsində Erkən Zədələnmə

Weill Cornell Medicine tədqiqatçılarının yeni preklinik tədqiqatı aşkar edib ki, hipertoniya, qan təzyiqində ölçülə bilən bir yüksəlməyə səbəb olmadan belə, beyindəki qan damarlarına, neyronlara və ağ maddəyə zərər verir. Bu tapıntılar, hipertoniyanın niyə damar koqnitiv pozğunluq və Altsheymer xəstəliyi kimi idrak pozğunluqlarının inkişafı üçün əsas risk faktoru olduğunu izah etməyə kömək edir. Tədqiqat həmçinin göstərir ki, bu vəziyyət fərdi beyin hüceyrələrində erkən gen ifadə dəyişikliklərinə səbəb ola bilər ki, bu da düşünmə və yaddaşa təsir edə bilər. Bu kəşflər, qan təzyiqini azaltmaqla yanaşı, beyin sağlamlığını da qoruyan dərmanlar üçün yeni yollar aça bilər. Yüksək qan təzyiqi olan insanların koqnitiv pozğunluq riski digərlərindən 1.2-1.5 dəfə daha yüksək olsa da, bunun səbəbi indiyədək bilinmirdi. Bir çox dərman yüksək qan təzyiqini uğurla aşağı salsa da, beyin funksiyasına az və ya heç bir təsiri yoxdur. "Biz müəyyən etdik ki, idrak pozğunluğuna cavabdeh olan əsas hüceyrələr, siçanlarda hipertoniyanı yaratdıqdan cəmi üç gün sonra – qan təzyiqi artmadan əvvəl – zədələnmişdi. Əsas nəticə odur ki, qan təzyiqinin tənzimlənməsindən kənar bir şey də prosesdə iştirak edir," – deyə Feil Ailə Beyin və Şüur Araşdırma İnstitutunun direktoru, neyrologiya professoru və Weill Cornell-də Anne Parrish Titzell Neyrologiya Professoru Dr. Kostantino İadeka vurğulayıb.

Hipertoniya Beynə Necə Zərər Verir?

Dosent Dr. Antoni Paxolko tərəfindən rəhbərlik edilən tədqiqat qrupu, hipertoniyanın müxtəlif beyin hüceyrəsi növlərinə molekulyar səviyyədə necə təsir etdiyini araşdırmaq üçün qabaqcıl tək-hüceyrə texnologiyasından istifadə edib. Tədqiqatçılar insanlarda qan təzyiqini artıran bir hormon olan angiotensindən istifadə edərək siçanlarda hipertoniya yaradıblar. Üçüncü gün, qan təzyiqi artmadan əvvəl beyin hüceyrələrini təhlil ediblər. 42-ci gündə isə qan təzyiqi yüksəlmiş və koqnitiv pozğunluq müşahidə olunmuşdu. Üçüncü gündə qan damarlarını örtən endotel hüceyrələrində, sinir siqnallarını tənzimləyən ara neyronlarda və sinir lifləri ətrafındakı mielin qişalarını saxlayan oliqodendrositlərdə gen ifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdi. Onlar həmçinin endotel hüceyrələrində erkən yaşlanma əlamətləri, enerji mübadiləsinin azalması və daha yüksək senescent markerlər müşahidə etdilər. Zəifləmiş qan-beyin baryerinin erkən əlamətlərini də aşkarladılar ki, bu da potensial olaraq zərərli molekulları beyinə buraxarkən qida maddələrini məhdudlaşdıra bilər. Həmçinin Altsheymer xəstəliyində görünən modellərə bənzər dəyişikliklər də müşahidə olunub. "Hipertoniyanın səbəb olduğu erkən dəyişikliklərin miqyası olduqca təəccüblü idi. Xəstəliyin ən erkən mərhələlərində hipertoniyanın beyinə hüceyrə və molekulyar səviyyədə necə təsir etdiyini anlamaq, neyrodegenerasiyanın qarşısını potensial olaraq kəsə biləcək yollar tapmaq üçün ipucları verə bilər," – deyə Dr. Paxolko bildirib.

Hipertoniyanın Səbəb Olduğu Beyin Zədələnməsinin Qarşısını Necə Almaq Olar?

Tədqiqatçılar angiotensin reseptorlarını bloklayan antihipertenziv dərman olan losartanı sınaqdan keçirdilər. Onlar müəyyən etdilər ki, bu dərman siçanlarda endotel hüceyrələrində və ara neyronlarda hipertoniyanın erkən təsirlərini geri çevirib. Dr. İadeka, "Bəzi insan tədqiqatlarında, məlumatlar angiotensin reseptor inhibitorlarının qan təzyiqini aşağı salan digər dərmanlardan daha çox koqnitiv sağlamlığa fayda verə biləcəyini göstərir," – deyə qeyd edib. "Hipertoniya ürək və böyrəklərə zərər verən aparıcı səbəbdir və bu, antihipertenziv dərmanlarla qarşısı alına bilər. Buna görə də, idrak funksiyasından asılı olmayaraq, yüksək qan təzyiqini müalicə etmək prioritetdir," – deyə Dr. İadeka əlavə edib. Qeyd: Bu məqalədə verilən məlumatlar yalnız təhsil məqsədlidir və tibbi məsləhət kimi nəzərdə tutulmamışdır. Hər hansı yeni dərman və ya müalicəyə başlamazdan, yaxud pəhrizinizi və ya əlavə qəbul etmə rejiminizi dəyişdirməzdən əvvəl həmişə ixtisaslı səhiyyə mütəxəssisi ilə məsləhətləşin.

24 saat