İsrail-İran müharibəsində əldə olunan
atəşkəs qərarı Yaxın Şərqdə gərginliyi nisbətən azaltsa da, bölgədəki inkişaflar yaxından izlənilir. Hər iki ölkənin ordusu yeni bir hücum dalğasına qarşı yüksək hazırlıq vəziyyətində dayanır.
Müharibə necə başladı?
İranda son vəziyyətə keçməzdən əvvəl, gəlin
müharibə boyu nələrin yaşandığına nəzər salaq və yaddaşlarımızı təzələyək.
Tarixə düşən günlər
2025-ci il iyunun 13-ü, cümə gününü göstərən təqvimlər bu günün tarixə düşəcəyini heç kimə bəlli etmirdi. Ta ki gecə yarısı şiddətli partlayış səsləri eşidilənə qədər...
Qarşılıqlı açıqlamalar, atışmalar və hədələr illərdir davam edərkən, bu dəfə İsrail qorxulanı etdi.
Qəzzada onsuz da kifayət qədər qan tökmüş İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu İranı vurmaq əmrini rəsmən verdi. İranın əbədi düşməni İsrail, İranın nüvə proqramını hədəf aldığını söyləyərək hava hücumlarına başlamışdı.
Vur əmri verildi, Yaxın Şərq cəhənnəmə döndü
Ölkəsində günlərdir davam edən etirazlara məhəl qoymayan Netanyahu, İranın nüvə potensialını aradan qaldırmağı özünə hədəf seçdikdə Yaxın Şərq sözün əsl mənasında cəhənnəmə döndü. İranı “Vur” əmri verən Bibi, İran ərazilərini hədəf alan hava hücumlarını təsdiqləyərək, 12 gün davam edəcək
müharibənin də fitilini alışdırdı.
Hücumlara hazırlıqsız yaxalanan İran, ilk saatlarda çoxlu itkilər verməyə başladı. İsrail ordusunun hədəfində olan yüksək rütbəli İran liderləri və nüvə alimləri öldürüldü.
Kritik nöqtələrdən sonra nüvə və müdafiə obyektlərinin də bombalanması ilə İranın hava hücumundan müdafiə sistemləri qısa müddətdə sıradan çıxdı.
Gözləmədiyi anda vurulan İran, İsraildəki hərbi hədəflərə və mülki yaşayış məntəqələrinə raket yağdırmağa başladı.
ABŞ-ın iştirakı olmadan müharibə olmazdı!
İsrailin müttəfiqi və Netanyahunun yaxın dostu ABŞ prezidenti Donald Trampın əmri ilə Birləşmiş Ştatlar iyunun 22-də
müharibəyə rəsmən qoşuldu. ABŞ ordusu, Fordov, Natanz və İsfahandakı nüvə obyektlərini vurduğunu açıqladı.
Müharibəyə qanlı əlini bulaşdıran Prezident Tramp, çox keçmədən iyunun 24-də İran və İsrail arasında
atəşkəsin təmin olunduğunu elan etdi.
İsrail-İran müharibəsində itkilər
İranın İsrailə qarşı həyata keçirdiyi cavab hücumlarında 29 nəfər həlak oldu, sığınacaqlara qaçarkən yıxılanlar və hücumlardan psixoloji təsir görənlər də daxil olmaqla, ümumilikdə 3 min 491 nəfər yaralandı.
İsrailin hücumlarında İran Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə 627 nəfər həyatını itirdi, ən azı 4 min 870 nəfər isə yaralandı.
İranlı nüvə alimləri də İsrail hücumlarının hədəfi oldu. İsrail ordusu ən azı 15 iranlı nüvə aliminin öldürüldüyünü iddia etsə də, İran tərəfi 11-nin ölümünü təsdiqlədi.
İranda casus ovu və WhatsApp xəbərdarlığı
İsrail hücumlarının başlaması ilə birlikdə, daha əvvəl ölkədə casusluq ittihamı ilə mühakimə olunaraq cəzalandırılan ən azı 5 nəfər edam edildi.
İran dövlət televiziyası çərşənbə axşamı günü verdiyi açıqlamada vətəndaşlara cib telefonlarındakı WhatsApp mesajlaşma tətbiqini dərhal silmələri çağırışını etdi.
Bütün bu yaşananlardan sonra
atəşkəs qərarı sevinclə qarşılandı.
Müharibə qorxusu ilə evlərini tərk edən vətəndaşlar günlər sonra evlərinə dönməyin sevincini yaşayır.
Evlərinə həsrətlə döndülər
Müharibə xəbərini alan kimi Tehranda yaşayan dostum Araşa çatmağa çalışdım, lakin təəssüf ki bu mümkün olmadı. Mesajlarıma 3 gün sonra cavab ala bildim.
Hücumlardan sonra paytaxtdan təxminən 200 km uzaqlıqdakı kəndlərinə gedən Araş və ailəsi, evlərinə, sevdiklərinə və sərbəst gəzməyi özlədikləri şəhərlərinə qovuşmağın haqlı sevincini yaşayır.
Tehrandakı son vəziyyət
Özünün və ailəsinin təhlükəsiz olduğuna əmin olduqdan sonra,
müharibə və
atəşkəslə bağlı maraqlandığım sualları Araşa verdim.
Tehranda doğulub boya-başa çatan və torpaqlarına aşiq olan Araş, “qapalı qutu” İranın paytaxtındakı son vəziyyəti danışdı...
"Heç kim gözləmirdi"
*
Müharibənin başladığı ilk gecə nələr yaşandı? Hücumu necə öyrəndiniz? Tehranda ilk gecə nələr oldu?
Gecə yatarkən atam təlaşla hamımızı oyatdı. Mən və ailəm hamı yatmışdı. Atamın əsgər yoldaşı "Qalxın, Tehrandan gedin,
müharibə başladı" demişdi. Biz yanımıza çox az əşya alaraq atamın kəndinə getdik. İlk gecə bizim burada heç nə yox idi. Yalnız hərbi yerləri vurduqlarını deyirdilər.
* İsrailin hücumu əvvəli televiziya kanallarından daha əvvəl bir xəbərdarlıq edildimi?
Xeyr, heç kim açıqlama vermədi. Məncə, heç kim gözləmirdi. Hamı böyük şok yaşadı.
"İsrailə güvənmirik"
* Hücumların davam etdiyi günlərdə marketlər açıqmıydı? Yeyəcək problemləri yaşandımı?
Biz kənddə olduğumuz üçün daha asan idi. Tehranda qalan dostlarım ilk bir neçə gün bəzi marketlərin bağlı və ya müəyyən saatlarda açıq olduğunu söylədilər. Xüsusilə yağ tapmaq bir az çətin olmuşdu.
* İranda insanların gizlənə bilmələri üçün sığınacaqlar varmı? Hücum zamanı özünüzü necə qorumağa çalışırsınız?
Xeyr, bizdə İsraildə olduğu kimi sığınacaqlar heç yoxdur.
*
Atəşkəs prosesinə İranlılar həqiqətən inanırmı?
Əsla inanmırıq. Biz İsrailə güvənmirik. Onlar yenə hər an vura bilər.
*
Atəşkəs sonrası ölkə daxilində son vəziyyət necədir? Hazırda normal həyat axışı davam edirmi?
Hazırda heç bir problem yoxdur, hər şey normaldır. Hər kəs işə gedib-gəlir.
24 saat
Oxucu Şərhləri
İsrail-İran müharibəsində əldə olunan atəşkəs qərarı Yaxın Şərqdə gərginliyi nisbətən azaltsa da, bölgədəki inkişaflar yaxından izlənilir. Hər iki ölkənin ordusu yeni bir hücum dalğasına qarşı yüksək hazırlıq vəziyyətində dayanır. Müharibə necə başladı? İranda son vəziyyətə keçməzdən əvvəl, gəlin müharibə boyu nələrin yaşandığına nəzər salaq və yaddaşlarımızı təzələyək. Tarixə düşən günlər 2025-ci il iyunun 13-ü, cümə gününü göstərən təqvimlər bu günün tarixə düşəcəyini heç kimə bəlli etmirdi. Ta ki gecə yarısı şiddətli partlayış səsləri eşidilənə qədər... Qarşılıqlı açıqlamalar, atışmalar və hədələr illərdir davam edərkən, bu dəfə İsrail qorxulanı etdi. Qəzzada onsuz da kifayət qədər qan tökmüş İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu İranı vurmaq əmrini rəsmən verdi. İranın əbədi düşməni İsrail, İranın nüvə proqramını hədəf aldığını söyləyərək hava hücumlarına başlamışdı. Vur əmri verildi, Yaxın Şərq cəhənnəmə döndü Ölkəsində günlərdir davam edən etirazlara məhəl qoymayan Netanyahu, İranın nüvə potensialını aradan qaldırmağı özünə hədəf seçdikdə Yaxın Şərq sözün əsl mənasında cəhənnəmə döndü. İranı “Vur” əmri verən Bibi, İran ərazilərini hədəf alan hava hücumlarını təsdiqləyərək, 12 gün davam edəcək müharibənin də fitilini alışdırdı. Hücumlara hazırlıqsız yaxalanan İran, ilk saatlarda çoxlu itkilər verməyə başladı. İsrail ordusunun hədəfində olan yüksək rütbəli İran liderləri və nüvə alimləri öldürüldü. Kritik nöqtələrdən sonra nüvə və müdafiə obyektlərinin də bombalanması ilə İranın hava hücumundan müdafiə sistemləri qısa müddətdə sıradan çıxdı. Gözləmədiyi anda vurulan İran, İsraildəki hərbi hədəflərə və mülki yaşayış məntəqələrinə raket yağdırmağa başladı. ABŞ-ın iştirakı olmadan müharibə olmazdı! İsrailin müttəfiqi və Netanyahunun yaxın dostu ABŞ prezidenti Donald Trampın əmri ilə Birləşmiş Ştatlar iyunun 22-də müharibəyə rəsmən qoşuldu. ABŞ ordusu, Fordov, Natanz və İsfahandakı nüvə obyektlərini vurduğunu açıqladı. Müharibəyə qanlı əlini bulaşdıran Prezident Tr.
Məqalədə qeyd olunduğu kimi, İsrail-İran müharibəsində əldə olunan atəşkəs qərarı Yaxın Şərqdə gərginliyi nisbətən azaltsa da, bölgədəki inkişaflar yaxından izlənilir. Hər iki ölkənin ordusu yeni bir hücum dalğasına qarşı yüksək hazırlıq vəziyyətində dayanır. Müharibənin necə başladığına dair təhlilimiz, xüsusilə 2025-ci il iyunun 13-də başlayan hadisələrin İsrailin İranın nüvə proqramını hədəf alması ilə başladığını göstərir. Bu hücumlar, İranın müdafiə sistemlərinin sıradan çıxmasına və qarşılıqlı raket zərbələrinə səbəb oldu. ABŞ-ın müharibəyə qoşulması isə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi.
İsrailə etimadsızlığın səbəblərinə gəldikdə, bu, yalnız mövcud müharibə ilə deyil, həm də uzun illərdir davam edən geosiyasi və tarixi amillərlə bağlıdır. Qəzzada yaşanan hadisələr, regional siyasətdəki rolu və beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyi İsrailə qarşı müxtəlif narahatlıqların və etimadsızlıqların yaranmasına səbəb olur. Bu məsələlərin daha ətraflı araşdırılması, cəmiyyətin bu mürəkkəb mövzunu daha yaxşı anlamasına kömək edəcəkdir. Məqaləmizdə bu cür analizləri davam etdirəcəyik.
İqtisadi təsirlərə dair analizinizi də çox dəyərli hesab edirəm. Neft qiymətlərindəki dalğalanmaların və ticarət yollarındakı qeyri-sabitliyin dünya iqtisadiyyatına, xüsusilə Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinə təsiri, təkcə hərbi deyil, həm də strateji və iqtisadi maraqların ön plana çıxdığını göstərir. Qlobal təchizat zəncirlərinə təsirini nəzərə alaraq, keçmiş böhranlardan nə dərəcədə dərs çıxardığımız barədə qoyduğunuz sual olduqca aktualdır. Bu kontekstdə İsrail-İran müharibəsinin digər ölkələrin iqtisadiyyatına uzunmüddətli təsirlərini qiymətləndirmək, həqiqətən də gələcək üçün mühüm nəticələr çıxarmağa kömək edəcək. Düşüncəli şərhləriniz üçün yenidən təşəkkür edirəm.
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, Yaxın Şərqdə davamlı sülhün təmin olunması üçün enerji məsələlərinin həlli qlobal iqtisadi sabitlik baxımından həqiqətən də kritik əhəmiyyət kəsb edir. Bu mövzuda daha ətraflı müzakirələr aparmaq, müxtəlif dövlətlərin enerji siyasətlərini və bu siyasətlərin bölgənin sabitliyinə necə təsir etdiyini araşdırmaq faydalı olardı. Bu mövzuda daha çox məlumatla yanaşacaqsınız, əminəm.
Bununla belə, "İsrailə əsla etibar etmirik" ifadəsi, xüsusilə bu cür mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlərdə, geniş kontekstə yerləşdirilməlidir. Tarix boyunca dövlətlərarası münasibətlərdə güvən məsələsi həmişə dinamik olmuşdur. Bu etibarsızlıq hansı spesifik tədbirlər və ya keçmiş hadisələr əsasında formalaşıb? Gələcək atəşkəs və ya diplomatik danışıqlar proseslərində bu cür "etibarsızlıq" faktoru necə nəzərə alınmalı və ya aradan qaldırılmağa çalışılmalıdır? Bu suallar, bölgədəki davamlı sülhün təmin edilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edir.
Bu parallelə görə çıxarıla biləcək əsas dərs ondan ibarətdir ki, qısa müddətli hərbi münaqişələərin nəticəsi olan atəşkəslər, əgər münaqişənin köklü səbəbləri aradan qaldırılmasa, yalnız müvəqqəti bir sakitlik təmin edir. Hər iki tərəfin yüksək hazırlıq vəziyyətində qalması, münaqişənin hələ də həll edilmədiyini və gələcəkdə yenidən alovlana biləcəyini göstərir.
Hazırkı vəziyyət isə, bəlkə də, 1973-cü ildən fərqli olaraq, regionda daha çox sayda aktorun və daha mürəkkəb geosiyasi dinamikaların mövcud olması ilə fərqlənir. Həmçinin, texnologiyanın inkişafı və informasiya mübadiləsinin sürəti də münaqişələrin xarakterini dəyişə bilər. Bu baxımdan, "İsrailə əsla etibar etmirik" demək, müharibənin nəticəsindən daha çox, uzun müddətdir davam edən güvənsizlik və qarşılıqlı düşmənçilik vəziyyətinə işarə edir ki, bu da bir çox Yaxın Şərq münaqişələrinin xarakteristik xüsusiyyətidir.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: "İsrailə əsla etibar etmirik" ifadəsi, xüsusilə də "12 günlük İsrail-İran müharibəsi bitdi" qənaəti, mürəkkəb bir regionda sülhün bərqərar olması üçün tələsildiyini göstərə bilər. Əgər münaqişə formal olaraq dayandırılsa belə, hər iki ölkənin ordusunun yüksək hazırlıq vəziyyətində olması, bu "bitmiş" müharibənin sadəcə bir fasilə ola biləcəyi ehtimalını gücləndirir. Bu məqamda, gələcəkdə baş verə biləcək daha genişmiqyaslı bir eskalasiyanın qarşısını almaq üçün hansı diplomatik və ya regional mexanizmlərin fəaliyyət göstərdiyi sualı ön plana çıxır. Atəşkəs yalnız bir addımdır, lakin etibarın yenidən qurulması və uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsi üçün təkcə hərbi hazırlığın qeyd edilməsi kifayətdirmi?
Bununla belə, "İsrailə əsla etibar etmirik" ifadəsi müəyyən bir narahatlığı dilə gətirsə də, bu etimadsızlığın məhz hansı spesifik məqamlardan qaynaqlandığını daha ətraflı izah etmək, bu arqumenti daha da gücləndirə bilərdi. Məsələn, bu etimadsızlıq hansı konkret təxribat və ya addımlarla əsaslandırılır? Yəni, atəşkəsə baxmayaraq İsrailin hansı fəaliyyətləri etibarsızlığın davam etməsinə səbəb olur? Bu cür detallı izahlar, oxucunun məsələyə daha dərin nüfuz etməsinə kömək edər.
Şərh Yaz