2025-ci il Nobel Kimya Mükafatının sahibləri elan edildi
İsveçin paytaxtı Stokholmda yerləşən İsveç Kral Elmlər Akademiyasında keçirilən mətbuat konfransında bu ilki Nobel Kimya Mükafatının sahibləri elan edilib.
Akademiyanın baş katibi Hans Elleqren çıxışında bildirib ki, İsveç Kral Elmlər Akademiyası 2025-ci il Nobel Kimya Mükafatının "metal-üzvi çərçivələr"in inkişaf etdirilməsi üzrə tədqiqatlarına görə Yaponiyanın Kioto Universitetindən Susumu Kitavaqaya, Avstraliyanın Melburn Universitetindən Riçard Robzona və ABŞ-ın Kaliforniya Berkli Universitetindən Ömər Yağiyə təqdim edilməsinə qərar verib.
Səhra şəraitində içməli su imkanları
Nobel Kimya Mükafatı Komitəsinin sədri Hayner Linke, mükafatlandırılan kəşfə dair açıqlamasında deyib: "Təsəvvür edin ki, kimyanın alətlərindən bənzərsiz xüsusiyyətlərə malik tamamilə yeni materiallar yaratmaq üçün istifadə edilə bilər. Məsələn, qaz molekullarının sanki özlərini evlərində hiss edə biləcəyi kiçik boşluqlarla dolu bərk materiallar hazırlamağın mümkün olduğunu düşünün. Bu materialların kimyəvi xüsusiyyətləri də müxtəlif molekulların xüsusi ehtiyaclarına uyğun tənzimlənə bilər. Beləliklə, havadan və ya sənaye tullantı qazlarından karbon qazını ayıra bilən materiallar istehsal etmək mümkün olardı. Yaxud tullantı sudan zəhərli molekulları ayırmaq üçün istifadə edilə biləcək materiallar. Habelə, quru havadan su buxarını ayıraraq səhra şəraitində içməli su istehsal edə bilən materiallar. Bundan əlavə, daxili səthlərində katalitik xüsusiyyətlərə malik materiallar layihələndirərək zəhərli qazları udub zərərsiz maddələrə çevirmək də mümkün olardı. Bu ilki Nobel Kimya Mükafatı sahibləri məhz bunu reallaşdırıblar".
Saysız-hesabsız imkanların qapıları açılır
Linke vurğulayıb ki, bu il Nobel Kimya Mükafatına layiq görülən alimlər içi geniş boşluqlarla dolu materiallar yaratmağın yollarını tapıblar. "Qaz molekulları, sanki bir otelin otaqları kimi qəbul edilə biləcək bu boşluqlara daxil olub, eyni materialdan yenidən çıxa bilir. Bu cür materialların kiçik bir miqdarı, Harri Potterdəki Hermionanın əl çantası kimi düşünülsə, çox kiçik həcmdə nəhəng miqdarda qaz saxlaya bilər. Bu metal-üzvi çərçivələr tipi materiallar demək olar ki, qeyri-məhdud müxtəliflikdə istehsal edilə bilir ki, bu da bəşəriyyətin rifahı naminə ən yaxşı şəkildə istifadə edilə biləcək saysız-hesabsız imkanların qapılarını açır".
Yeni molekulyar arxitektura növü
2025-ci il Nobel Kimya Mükafatına dair yayımlanan yazılı bəyanatda isə qeyd edilib ki, "bu ilki mükafat sahibləri qaz və digər kimyəvi maddələrin içindən keçə biləcəyi geniş boşluqlara malik molekulyar strukturlar yaradıblar".
Bəyanatda həmçinin bildirilib: "Mükafat sahibləri yeni bir molekulyar arxitektura növü inkişaf etdirdilər. Bu strukturlarda metal ionları, uzun üzvi (karbon əsaslı) molekullar tərəfindən bir-birinə bağlanan künc daşları kimi funksiya daşıyır. Bu metal ionları və molekullar, birlikdə strukturlaşaraq böyük boşluqları olan kristallar əmələ gətirir. Bu məsaməli materiallara metal-üzvi çərçivələr (MOF) adı verilir. MOF-lar daxilində istifadə olunan tikinti blokları dəyişdirilərək, kimyaçılar müəyyən maddələri tutub saxlaya bilən materiallar layihələndirə bilirlər. Bundan əlavə, MOF-lar kimyəvi reaksiyaları sürətləndirə və elektrik keçiriciliyini təmin edə bilərlər". Açıqlamada Susumu Kitavaqanın 1951-ci ildə Yaponiyanın Kioto şəhərində, Riçard Robzonun 1937-ci ildə İngiltərənin Qlusbern şəhərində və Ömər M. Yağinin isə 1965-ci ildə İordaniyanın Amman şəhərində anadan olduğu qeyd edilib.
Ötən ilin mükafatçıları
Nobel Kimya Mükafatını ötən il zülal dizaynı və zülalların mürəkkəb strukturlarının həlli üzərində çalışan alimlər Devid Beyker, Demis Hassabis və Con Camper qazanmışdılar. Nobel Mükafatları, İsveçli ixtiraçı Alfred Nobelin "sərvətinin əvvəlki il bəşəriyyətə ən böyük faydanı verənlərə mükafatlar təqdim etmək üçün istifadə edilməsini" tələb edən vəsiyyəti əsasında təsis edilmişdir. Nobel Mükafatına layiq görülən tanınmış şəxsiyyətlər arasında Albert Eynşteyn, Nils Bor və Mari Küri kimi alimlər, Ernest Heminquey və Albert Kamyu kimi yazıçılar, Nelson Mandela və Martin Lüter Kinq kimi cəmiyyətlərə rəhbərlik etmiş adlar yer alır.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz