50 yaş sonrası beyinə nə olur

Yaşımızdan asılı olmayaraq, bir şeyi təsvir etmək üçün söz tapa bilmədikdə və ya vacib iş siyahımızdakı məqamlar yaddaşımızdan silindikdə, "mən yəqin qocalıram" deməkdən özümüzü saxlaya bilmirik. Həqiqətən də, beynimiz yaşla birlikdə dəyişir; araşdırmalar göstərir ki, 40 yaşından başlayaraq hər on ildə beyin təxminən 5% kiçilir. Bəs 50-60 yaşlarımıza çatdıqda beynimizdə hansı dəyişikliklərin baş verməsini gözləməliyik? Kiçik yaddaş pozulmalarından hansılar normal beyin qocalması ilə əlaqələndirilə bilər, hansılar isə daha ciddi bir vəziyyətdən xəbər verə bilər? Mütəxəssislər bu suallara aydınlıq gətiriblər.

50 yaşdan Sonra Gözlənilən Beyin Sağlamlığı Dəyişiklikləri

50-li yaşlarınızda beyniniz artıq kiçilməyə başlayır. Klivlend Klinikasının nevroloq və neyropsixiatrı doktor Dilan Vint izah edir ki, beynin xarici təbəqəsi olan korteks nazikləşir, neyron liflərini əhatə edən miyelin qişası deqradasiyaya uğraya bilər və reseptorlar əvvəlki sürətlə aktivləşmir.

Buna baxmayaraq, əksər insanlar 50-li yaşlarında hələ də kifayət qədər çevik düşüncəyə malik olurlar, lakin koqnitiv funksiyalarında bəzi dəyişiklikləri hiss etməyə başlaya bilərlər. Doktor Vintin sözlərinə görə, bu yaşda adların və nömrələrin ani yaddaşdan çıxarılması, emal sürəti, sürətli tapşırıq dəyişikliyi və fəza bacarıqları zəifləyə bilər. Bu isə gələcək onilliklərdə də davam edən yüngül koqnitiv tənəzzül əlaməti ola bilər.

Daha diqqətəlayiq olaraq, bu müddət ərzində epizodik yaddaşda, yəni "keçən həftəki iclasda kimin iştirak etdiyi və həmin iclasın hansı gün keçirildiyi kimi 'meta-teqləri' özündə əks etdirən zehni gündəlikdə" incə bir azalma müşahidə edilə bilər. Müsbət cəhətdən, mənəvi mühakimə, müdriklik və emosional tənzimləmə kimi digər koqnitiv cəhətlər adətən bu dövrdə təkmilləşməyə davam edir.

Pasifik Neyrologiya İnstitutunun nevrologiya üzrə tədqiqatçısı doktor Deyl Bredesen əlavə edib ki, hormonal dəyişikliklər də koqnitiv tənəəzzülə səbəb ola bilər. O bildirib ki, 50-li yaşlarımızda qadınlarda menopauza, kişilərdə isə andropauza ilə bağlı hormonal dəyişikliklər baş verir. Estradiolun azalması kimi hormonların qəfil düşməsi səbəbindən koqnitiv tənəzzül baş verə bilər. İnsanlar bu yaşda, həmçinin, artan yağ yığılmasına da rast gəlirlər ki, bu da koqnitiv tənəzzül ilə əlaqələndirilir.

60-lı yaşlara çatdıqda, doktor Vintin dediyinə görə, beynin kiçilməsi daha nəzərəçarpan olur. O izah edir ki, ömür boyu yığılmış bilikləri qoruyub saxlasanız da, beyniniz bu biliyə daxil olmaqda və onu artırmaqda daha az səmərəli olur.

Doktor Bredesen qeyd edib ki, 60-lı yaşlarda daha çox rast gəlinən ürək xəstəlikləri və xroniki iltihab kimi problemlər də koqnitiv tənəzzülə daha da töhfə verə bilər.

Qocalmış Beynin Normal Əlamətləri və Nə Vaxt Narahat Olmaq Lazımdır

Yaşlandıqca müəyyən koqnitiv tənəzzül yaşamaq normaldır. Bəs yaddaş pozulması nə vaxt daha ciddi bir vəziyyətin əlaməti ola bilər?

Doktor Vint bildirib ki, tipik qocalmanın ən bariz təsiri, ehtimal ki, zehni proseslərin yavaşlaması, xüsusən də adları xatırlamaq, tapşırıqları dəyişmək, köklü vərdişləri dəyişdirmək və yeni məlumatları qəbul etmək çətinləşməsidir. Beynimiz adətən bu dəyişiklikləri kompensasiya edir, beləliklə, biz hələ də sağlam və müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərə bilirik.

Koqnitiv tənəzzül gündəlik fəaliyyətlərə mane olmağa başlayanda narahatedici hal alır. Doktor Vint vurğulayıb ki, bu, heç vaxt normal deyil və rəsmi olaraq demanseya adlanır. Lakin tipik koqnitiv qocalma və demans arasında mülayim koqnitiv pozğunluq (MKP) zonası var ki, burada idrak yaşa görə normal olmur – bunu aşkar etmək üçün rəsmi testlər tələb oluna bilər – lakin gündəlik fəaliyyətlərə mane olmur. MKP olan insanların təxminən 50%-i növbəti üç-beş il ərzində demans inkişaf etdirəcəkdir.

Əgər yaddaşsızlıq, ünsiyyət çətinliyi və ya sizi narahat edən digər simptomlar yaşayırsınızsa, doktor Vint geriatric mütəxəssisi və ya nevroloqla məsləhətləşməyi tövsiyə edib. Onun sözlərinə görə, bu, Altsheymer xəstəliyi və ya başqa bir demans növünüz olduğu demək deyil, lakin mütəxəssis səbəbi və faydalı ola biləcək hər hansı müalicə və ya həyat tərzi dəyişikliklərini müəyyən etməyə kömək edə bilər.

Yaşlandıqca Beyin Sağlamlığını Necə Qorumaq Olar

Yaşla gələn təbii beyin kiçilməsi ilə bağlı çox şey edilə bilməsə də, həm doktor Vint, həm də doktor Bredesen vurğulayıblar ki, həyat tərzi beyniniz üçün böyük fərq yarada bilər.

Doktor Vint bildirib ki, “İdmanın beyin sağlamlığına ən böyük təsiri var.” Müntəzəm, orta səviyyəli aerobika məşqləri koqnitiv tənəzzül riskini azaldır. Yaşlandıqca sosial əlaqələri qorumaq da vacibdir, çünki zəngin şəxsi sosial şəbəkə dəstək verir, stresi azaldır, depressiya ilə mübarizə aparır və intellektual stimulyasiyanı artırır.

Bir çox tibbi şərait beyin funksiyasının azalması ilə güclü şəkildə əlaqəli olduğundan, bədən sağlamlığını qorumaq beyin sağlamlığını qorumağın böyük bir hissəsidir.

Doktor Vint deyib: “Qan təzyiqinizi və çəkinizi sağlam səviyyədə saxlayın, dərmanları təyin olunduğu kimi qəbul edin, duz və şəkəri minimuma endirin, aktiv qalın və sosial cəhətdən əlaqəli və pozitiv olun.” O əlavə edib ki, yuxunun keyfiyyəti də çox vacibdir və yuxunuzun kəmiyyəti və ya keyfiyyəti qeyri-kafi olarsa, mütəxəssisə müraciət etməlisiniz.

Doktor Bredesen, beyin sağlamlığının ömürlük bir hədəf olaraq düşünülməli olduğunu, buna görə də 20-30 yaşlarında olanların indidən tədbir görməsinin vacibliyini əlavə edib.

O bildirib: “Emal olunmuş qidalardan, küçə narkotiklərindən və həddindən artıq spirt istifadəsindən, siqaretdən (hətta vape-dən belə), yuxu itkisindən və əsas stresdən çəkinin, bağırsaq mikrobiomunuzu və ağız mikrobiomunuzu optimal saxlayın.”

İstəsək də, istəməsək də qocalma baş verir. Lakin doktor Vint və Bredesenin vurğuladığı kimi, həyat tərzi beyin sağlamlığının enmə sürətində və gələcəkdə demans inkişaf etdirib-etdirməməyinizdə böyük fərq yarada bilər. Odur ki, indidən başlayın – ağlınız və yaddaşınız sizə minnətdar olacaq.

24 saat