Yarım milyard ildən çoxdur ki, vulkan külü qatlarının altında basdırılmış, Mərakeşdən tapılan yeni bir sıra trilobit fosilləri Yer kürəsinin ən erkən və ən məhsuldar buğumayaqlılarından biri haqqında elmi anlayışı yenidən formalaşdırır. Fövqəladə detallarla qorunmuş bu trilobit fosilləri, trilobitlərin antenaları, ayaqları və həzm traktları daxil olmaqla, yumşaq toxumalarını ilk dəfə üç ölçülü şəkildə üzə çıxarır.
Science jurnalında dərc olunan bu kəşf, dəniz heyvanlarının həqiqətən necə fəaliyyət göstərdiyini, əsrlər boyu fosil qeydlərində üstünlük təşkil edən xarici skelet təəssüratlarından kənarda görmək üçün nadir bir paleontoloji anı qeyd edir. Bu nümunələrin vizual aydınlığı, uzun müddətdir ehtimal edilən bioloji mexanizmləri təsdiqləyir və trilobitlərin niyə 270 milyon il çiçəkləndiyi – və nəticədə niyə yox olduğu barədə yeni suallar yaradır.
Trilobit fosilləri, adətən yumşaq toxumaların qorunması ilə tanınmayan bir bölgə olan Atlas Dağlarından aşkar edilib. Bu incə detal, okeanda sürətli minerallaşmaya səbəb olan xüsusi və şiddətli bir geoloji hadisə – vulkan püskürməsi sayəsində mümkün olub. Bu proses trilobitləri hərəkət edərkən tutaraq, zaman və biologiya onların daha yumşaq strukturlarını məhv etmədən qoruyub.
Vulkan Külü Necə Fosilləşdirici Qüvvəyə Çevrildi
Avstraliyanın Yeni İngiltərə Universitetindən paleontoloq Con Patersonun rəhbərlik etdiyi kəşf komandası, trilobit fosilləri araşdırmalarında qorunma səviyyəsinin görünməmiş olduğunu vurğuladı. Fosillər yalnız canlıya bənzəməklə qalmayıb, həm də bədənin nadir hallarda tam şəkildə görünən hissələrini də qoruyub.
Bəs bu kövrək bioloji detallar yarım milyard ildən çox müddət ərzində necə qorunub saxlanılıb?
Pomona Kollecindən geoloq və tədqiqatın həmmüəllifi Robert Qeyns izah edir ki, proses yaxınlıqdakı sahil sularına superqızdırılmış kül buraxan vulkan püskürməsi ilə başlayıb. Bu kül həll olub və sonra yenidən minerallaşıb, trilobit fosillərini saatlar və ya günlər ərzində effektiv şəkildə basdırıb – bu, tipik çökmə fosilləşməsindən qat-qat sürətli bir prosesdir.
Qeyns Science News-ə verdiyi açıqlamada "Bu prosesdə əsas addım, külün trilobitlərin ətrafında bərkimədən əvvəl suya dəyməsidir; okean suyunun soyuducu təsiri olmasaydı, isti kül trilobitləri yandırıb kül edərdi" dedi.
O, eyni minerallaşma prosesinin 20 milyon ildən çox əvvəl də fəaliyyət göstərdiyi, Aegirocassis kimi digər fövqəladə qorunmuş Kembri dövrünə aid fosillərə çarpıcı bənzərliklər olduğunu qeyd etdi.
Nəticə kəhrəba və ya dərin donmuş torpaqdan kənarda nadir görünən, dəniz fosillərində isə demək olar ki, eşidilməyən bir yumşaq toxumaların qorunması növüdür – xüsusilə bu qədər qədim olanlarda.
Trilobitlər Ayaqları ilə Qidalanırdılar – Sözün Əsl Mənasında
Bu 3D rekonstruksiyalar yalnız anatomik mükafat deyil, onlar trilobit fosillərinin necə qidalandığına dair dəqiq təsdiqlər təqdim edir. Bu, yumşaq toxumaların qorunması məlumatlarının olmaması səbəbindən on illər boyu spekulyativ qalmışdı.
Trilobit fosilləri göstərir ki, trilobitlər başdan quyruğa qədər uzanan çoxsaylı eyni ayaq cütlərindən istifadə edərək yeməyi mərkəzi bir yiv boyunca kiçik, ixtisaslaşmamış bir ağıza doğru emal ediblər.
Kaliforniya Universiteti, Riversayddan paleontoloq Naycel Hyuz Science News-ə verdiyi açıqlamada "Qida emalı heyvanın bütün uzunluğu boyunca baş verib" dedi. Tədqiqatda iştirak etməsə də, Hyuz aydınlığın əhəmiyyətini vurğuladı: "Bu, daha az qorunmuş material əsasında irəli sürülən bir sıra fərziyyələri birmənalı şəkildə təsdiqləyən bir yumşaq toxumaların qorunması detalı səviyyəsi təmin edir."
Bu qidalanma strategiyası, üzmək, qazmaq və ya özünü müdafiə etmək kimi vəzifələr üçün ixtisaslaşmış çıxıntılar inkişaf etdirmiş müasir xərçəngkimilər kimi buğumayaqlılardan kəskin şəkildə fərqlənir. Görünür, trilobitlər yüz milyonlarla il ərzində əsas ayaq dizaynına sadiq qalıblar.
Tədqiqatçılar irəli sürürlər ki, ayaq ixtisaslaşmasının bu çatışmazlığı – bir təkamül mühafizəkarlığı – trilobitləri daha sonrakı, daha rəqabətli ekosistemlərdə həssas qoymuş və Paleozoy erasının sonunda onların nəslinin kəsilməsinə töhfə vermiş ola bilər.
Fosil Normalarına Meydan Oxumaq və Axtarışları Genişləndirmək
Biologiyadan əlavə, bu kəşf elm adamlarını fövqəladə trilobit fosillərinin harada tapıla biləcəyi barədə yenidən düşünməyə vadar edir. Ənənəvi olaraq, paleontoloqlar orqanizmləri zamanla daha yumşaq şəkildə qoruma ehtimalı olan çökmə süxurlarda axtarışlarını cəmləşdirirlər.
Lakin bu trilobit fosilləri, vulkan püskürmələrindən əmələ gələn kül və qalıqlardan formalaşan vulkanik çöküntülərdə tapılıb. Bu növ süxurlar tarixi olaraq yumşaq toxumaların qorunması üçün çox xaotik və isti sayılırdı.
Paterson Science News məqaləsində "Universitetlərdə geologiya və paleontologiya tələbələrinə tez-tez fosillərin yalnız çökmə süxurlarda tapıldığı bildirilir" dedi. "Lakin yeni tədqiqatımız bu fikrə tamamilə ziddir."
Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf vulkanik mühitlərin potensial fosil anbarı kimi yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb olacaq. Yer kürəsinin dərin keçmişindəki vulkanik fəaliyyətin tezliyini nəzərə alsaq, dünyada göz ardı edilmiş qatlarda başqa belə kəşflər də gözləyə bilər.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz