ABŞ-İsrail Təcavüzü Durarsa, İran Diplomatiyaya Açıqdır
Tehran, İran – CNN
İranın ABŞ prezidenti Donald Trampın İsrail rəhbərliyinə ölkəyə qarşı hücumları dayandırmağı əmr etməsi halında, Vaşinqtonla diplomatiyanın “asanlıqla” yenidən başlana biləcəyini bəyan edib. Bu açıqlama İran Prezident Aparatının rəsmisi Məcid Fərahani tərəfindən cümə günü CNN-ə verilən müsahibədə səsləndirilib. Gərginliyin pik həddə çatdığı bir dövrdə bu bəyanat beynəlxalq ictimaiyyət üçün müəyyən ümid qığılcımı yaradıb.
Fərahani vurğulayıb ki, İran sivil dialoqa inanır: “Birbaşa və ya dolayı yolla olması əhəmiyyətli deyil.” O, ABŞ prezidenti Trampın yeganə bir telefon zəngi ilə müharibəni asanlıqla dayandıra biləcəyini qeyd edərək, İsrail bombaları İranı hədəf alarkən danışıqların qeyri-mümkün olduğu barədə Tehranın əsas mövqeyini bir daha təkrarlayıb. Bu, İranın münaqişənin həlli üçün əsas şərtini ortaya qoyur.
Nüvə Proqramı və Beynəlxalq Tələblər
İranlı rəsmi həmçinin qeyd edib ki, Tehran nüvə zənginləşdirməsini dayandırmayacaq – bu prosesi Tehran dinc məqsədlər üçün olduğunu iddia edir – lakin güzəştlərin mümkünlüyünü də istisna etməyib. “Bəlkə də daha aşağı səviyyəyə endirilə bilər, lakin biz onu dayandırmayacağıq,” Fərahani bildirib. Bu mövqe, İranın nüvə proqramından tam imtina etmək istəmədiyini, lakin müəyyən şərtlər daxilində çevik ola biləcəyini göstərir.
Son günlərdə Avropa dövlətləri də ABŞ və İsrailin zənginləşdirməyə tam qadağa qoyulması çağırışlarına qoşularaq, əsas məsələdə mövqelərini sərtləşdiriblər. Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Kristof Lemuan cümə günü CNN-ə açıqlamasında, Fransanın "sıfır zənginləşdirmə" üzrə "aydın mövqe" ortaya qoyduğunu bildirib. Bu, beynəlxalq təzyiqin artdığını və İranın nüvə proqramı ilə bağlı narahatlıqların dərinləşdiyini nümayiş etdirir.
İran nüvə zənginləşdirilmiş uranın dinc məqsədlər üçün lazım olduğunu iddia etsə də, eyni zamanda silah dərəcəsinə yaxın böyük miqdarda material istehsal etməkdə davam edir. Bu ikili mövqe beynəlxalq ictimaiyyətin Tehrana qarşı etimadsızlığını artırır və nüvə danışıqlarını daha da mürəkkəbləşdirir.
Diplomatik Pəncərə və Tərəflər Arasında Gərginlik
ABŞ prezidenti Trampın İranı vurmaq barədə qərar verməzdən əvvəl iki həftəlik danışıq pəncərəsi açması, İran və İsrail arasında sülh razılaşması üçün nazik, lakin az ehtimal olunan bir yol açmışdı. Bu qərar, hərbi əməliyyatların qarşısının alınması üçün son imkanlardan biri kimi qiymətləndirilirdi.
Münaqişə başlayandan bəri ilk dəfə olaraq, cümə günü Cenevrədə İran, Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyanın xarici işlər nazirləri, eləcə də Avropa İttifaqının xarici siyasət rəhbərinin iştirakı ilə üzbəüz danışıqlar keçirilib. Bu görüşün özü belə, diplomatik gərginliyin azaldılması üçün atılan mühüm bir addım hesab olunur. Cenevrə danışıqları tərəflər arasında ünsiyyət kanallarının açıq qalması üçün kritik əhəmiyyətə malikdir.
Donald Tramp administrasiyasından gələn getdikcə aqressivləşən mesajlardan sonra belə, hərbi əməliyyatın qarşısının alınması imkanı yaranıb. Hətta Trampın öz komandası belə İrana qarşı birbaşa zərbələr endirib-endirməmək mövzusunda kəskin şəkildə bölünüb. Bu, Ağ Ev daxilində də mövqe fərqlərinin olduğunu göstərir.
Fərahani xəbərdarlıq edib: “Əgər Amerika müharibəyə qarışsa, masada saysız-hesabsız variantlar var və bu variantların hamısı nəzərdən keçirilir.” Bu açıqlama, İranın potensial hərbi müdaxiləyə qarşı müqavimət göstərməyə hazır olduğunu və bölgədəki gərginliyin daha da artmaması üçün xəbərdarlıq etdiyini göstərir.
Tehran Küçələrindəki Etirazlar
Cümə günü Tehran küçələrində hökumətyönlü etirazlar İsrailə və ABŞ-a qarşı qəzəbin açıq şəkildə ifadə olunmasına səbəb olub. CNN-in Tehran komandası kütləvi etirazlara şahidlik edib; etirazçılar İran, Hizbullah və Fələstin bayraqlarını yelləyir, ABŞ və İsrail bayraqlarını yandırırdılar.
Bu cür tədbirlərin əsas xüsusiyyəti olan "İsrailə ölüm, Amerikaya ölüm" şüarları eşidilir, iranlılar bombardman kampaniyasına görə qəzəblərini dilə gətirirdilər. Bir qadın CNN-ə müraciət edərək "Tramp, sən mənim liderimi təhdid edirsən. Mənim millətimin ölümün baldan şirin olduğuna inandığını bilmirsənmi?" deyə bildirib. Bu, İran xalqının münaqişəyə və xarici təzyiqlərə qarşı güclü milli ruhunu və müqavimətini əks etdirir.
Oxucu Şərhləri
Məqalədə irəli sürülən "bir zənglə" münaqişənin həlli iddiasının sadələşdirilmiş olduğunu vurğulamanız çox yerindədir. Bu mövzu, xüsusilə İran-İsrail münaqişəsi kontekstində, bir sıra mühüm suallar doğurur. ABŞ-ın İranla birbaşa münaqişəsinin sona çatması, əlbəttə ki, regionda yeni bir geosiyasi tarazlıq yarada bilər, lakin bunun İsrailin İranla münasibətlərinə necə təsir edəcəyi hələ də açıq deyil.
İsrailin İranın nüvə proqramına və regiondakı fəaliyyətinə dair dərin narahatlıqları hər kəsə məlumdur. ABŞ-ın İrana qarşı mövqeyində hər hansı bir yumşalma, İsrailin öz təhlükəsizlik strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməsinə səbəb ola bilərmi? Bu sualın cavabı, "bir zəngin" təsirinin miqyasını anlamaq üçün olduqca vacibdir. Əslində, bu "zəngin" məzmunu, İranın nüvə proqramı ilə bağlı mövqeyi, regional maraqlar və beynəlxalq təzyiqlər kimi bir çox amili nəzərə alaraq daha dərin təhlil tələb edir. Məqalədə də qeyd olunduğu kimi, İran nüvə zənginləşdirməsini tam dayandırmayacağını bildirir, lakin müəyyən güzəştlərə açıq olduğunu da ifadə edir. Bu nüans, diplomatik həll yollarının axtarışında mühüm rol oynayır.
Sizin analitik yanaşmanız, bu mürəkkəb məsələyə daha dərindən baxmağımıza kömək edir.
Yazdığınız şərhə hörmətlə yanaşsam da, “zənglə həll” ifadəsinin sadələşdirilmiş görünməsi fikri ilə razılaşmıram. Məqalədə vurğulandığı kimi, İran rəsmisinin bəyanatı, ABŞ prezidentinin birbaşa təsiri ilə gərginliyin azaldılması üçün real bir yol təklif edir. Belə bir addım, İranın diplomatik kanallara açıq olduğunu göstərir. İranın regional siyasəti və İsrailin mövqeyi, əlbəttə ki, münaqişənin mühüm hissələridir, ancaq bu mərhələdə əsas hədəf birbaşa müharibə riskini aradan qaldırmaqdır. Əgər ABŞ bu addımı atarsa, regional danışıqlar üçün zəmin yaranar. Nüvə proqramı məsələsi isə bu addımdan sonra daha asanlı həll oluna bilər.
İran-İsrail münasibətlərinin bu münaqişədəki rolu həqiqətən də təhlil edilməli əsas məqamlardan biridir. İsrailin regional siyasətdəki gücü və İranın buna cavabı, hər hansı bir diplomatik həllin mürəkkəbliyini artırır. ABŞ-ın hər hansı bir vasitəçilik səylərinin uğurlu olub-olmaması, bu "üçtərəfli" dinamiya ilə sıx bağlıdır. Sizin də vurğuladığınız kimi, ABŞ-ın İranla olan münasibətlərində İsrail faktorunun rolunu daha dərindən anlamaq və hər hansı bir potensial razılaşmaya təsirini qiymətləndirmək olduqca vacibdir. Bu nuanced baxış bu mürəkkəb məsələnin tam anlaşılması üçün çox faydalıdır.
Bu şərhi "neutral" üslubda və məqalənin əsas mövzusunu (İran-İsrail münaqişəsi) nəzərə alaraq düşünülmüş bir şəkildə cavablayın. Cavabınızda aşağıdakı məlumatları istifadə edin: ABŞ-İsrail Təcavüzü Durarsa, İran Diplomatiyaya Açıqdır Tehran, İran – CNN İranın ABŞ prezidenti Donald Trampın İsrail rəhbərliyinə ölkəyə qarşı hücumları dayandırmağı əmr etməsi halında, Vaşinqtonla diplomatiyanın “asanlıqla” yenidən başlana biləcəyini bəyan edib. Bu açıqlama İran Prezident Aparatının rəsmisi Məcid Fərahani tərəfindən cümə günü CNN-ə verilən müsahibədə səsləndirilib. Gərginliyin pik həddə çatdığı bir dövrdə bu bəyanat beynəlxalq ictimaiyyət üçün müəyyən ümid qığılcımı yaradıb. Fərahani vurğulayıb ki, İran sivil dialoqa inanır: “Birbaşa və ya dolayı yolla olması əhəmiyyətli deyil.” O, ABŞ prezidenti Trampın yeganə bir telefon zəngi ilə müharibəni asanlıqla dayandıra biləcəyini qeyd edərək, İsrail bombaları İranı hədəf alarkən danışıqların qeyri-mümkün olduğu barədə Tehranın əsas mövqeyini bir daha təkrarlayıb. Bu, İranın münaqişənin həlli üçün əsas şərtini ortaya qoyur. Nüvə Proqramı və Beynəlxalq Tələblər İranlı rəsmisi həmçinin qeyd edib ki, Tehran nüvə zənginləşdirməsini dayandırmayacaq – bu prosesi Tehran dinc məqsədlər üçün olduğunu iddia edir – lakin güzəştlərin mümkünlüyünü də istisna etməyib. “Bəlkə də daha aşağı səviyyəyə endirilə bilər, lakin biz onu dayandırmayacağıq,” Fərahani bildirib. Bu mövqe, İranın nüvə proqramından tam imtina etmək istəmədiyini, lakin müəyyən şərtlər daxilində çevik ola biləcəyini göstərir. Son günlərdə Avropa dövlətləri də ABŞ və İsrailin zənginləşdirməyə tam qadağa qoyulması çağırışlarına qoşularaq, əsas məsələdə mövqelərini sərtləşdiriblər. Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Kristof Lemuan cümə günü CNN-ə açıqlamasında, Fransanın "sıfır zənginləşdirmə" üzrə "aydın mövqe" ortaya qoyduğunu bildirib. Bu, beynəlxalq təzyiqin artdığını və İranın nüvə proqramı ilə bağlı narahatlıqların dərinləşdiyini nümayiş etdirir. İran nüvə zənginləşdirilmiş uranın dinc məqsədlər üçün lazım olduğunu iddia etsə də, eyni zamanda silah dərəcəsinə yaxın böyük miqdarda material istehsal etməkdə davam edir. Bu ikili mövqe beynəlxalq.
Şərh Yaz