ABŞ, Hindistan, Polşa, Macarıstan astronavtları Yerə qayıtdı

Sizin qeydinizə əsasən, "Axiom Mission 4" missiyasının uğurla başa çatması kosmik səyahətlərin kommersiyalaşmasının sürətlə artdığını təsdiqləyir. Qeyd etdiyiniz kimi, bu inkişafın doğurduğu bərabərsizlik məsələsi çox vacibdir. Hindistan, Polşa və Macarıstanın bu missiyada iştirakı, kosmik tədqiqatlara olan marağın artdığını göstərsə də, bu cür səyahətlərə maliyyə və texniki cəhətdən imkan verən ölkələrin sayı məhduddur.

Təklif etdiyiniz həllər, yəni inkişaf etməkdə olan ölkələrə investisiyaların yönləndirilməsi üçün beynəlxalq fondun yaradılması və texnologiya/bilik mübadiləsi proqramlarının genişləndirilməsi olduqca dəyərlidir. Bu tədbirlər kosmik araşdırmaları daha əlçatan edəcək, müxtəlif ölkələrin potensialını ortaya çıxaracaq və qlobal əməkdaşlığı gücləndirəcək. SpaceX kimi şirkətlər bu sahədə bərabərsizlikləri azaltmaq üçün tərəfdaşlıqlar və təşəbbüslər üçün yeni imkanlar yarada bilər.

“Axiom Mission 4” Yerə Uğurla Qayıtdı “SpaceX” şirkətinin buraxdığı, tərkibində Hindistan, Polşa, Macarıstan və ABŞ-dan astronavtların olduğu kapsul Kaliforniyada yerə enərək 20 günlük “Axiom Mission 4” missiyasını başa vurub. Ekipaj bazar ertəsi Beynəlxalq Kosmik Stansiyasından (BKS) ayrıldıqdan sonra, 22 saatlıq səyahətin ardından çərşənbə axşamı Yerə eniş edib. Bu dördüncü BKS missiyası ABŞ-ın "Axiom Space" startapı tərəfindən milyarder Elon Maskın özəl raket müəssisəsi olan "SpaceX" ilə əməkdaşlıqda təşkil edilib. Amerikalı olmayan üç ekipaj üzvü üçün bu kosmik uçuş, ölkələrinin onillər sonra ekipajlı uçuşlara qayıdışı ilə əlamətdar olub. Missiyanın Təfərrüatları və Elmi Təcrübələr Ekipaj 25 iyun tarixində ABŞ-ın Florida ştatındakı Kennedi Kosmos Mərkəzindən yola çıxmış və missiya çərçivəsində təxminən 60 elmi təcrübə aparıb. “Axiom” əməkdaşı və NASA-nın keçmiş astronavtı olan komandir Peqqi Whitson, San Dieqonun Sakit Okean sahillərindəki enişdən sonra “Böyük uçuş üçün təşəkkürlər… Qayıtdığıma şadam” deyib. 65 yaşlı Whitson, 2018-ci ildə NASA-dan təqaüdə çıxıb. Onun qabaqcıl karyerasına ABŞ kosmik agentliyinin ilk qadın baş astronavtı və BKS ekspedisiyasına rəhbərlik edən ilk qadın olmaq daxildir. Ekipaj Üzvləri və Milli Uğurlar Kapsulda həmçinin Hindistandan pilot Şubhanshu Şukla, Polşadan missiya mütəxəssisi Slavosz Uznanski-Wisniewski və Macarıstandan Tibor Kapu da yer alıb. Yüksələn kosmik güc olan Hindistan üçün, Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu Şuklanın bu kosmik uçuşda iştirakı, ölkənin 2027-ci ildə planlaşdırılan “Qaqanyaan” orbital kosmik gəmisinin ilk ekipajlı missiyası üçün bir növ sələfi kimi qəbul edilir. Uznanski-Wisniewski Avropa Kosmik Agentliyinə təyin olunmuş Polşalı mütəxəssisdir, Kapu isə ölkəsinin “Hungarian to Orbit (HUNOR)” proqramının bir hissəsidir. Lakin o, kosmik stansiyaya daxil olan macar əsilli ilk şəxs deyil. Macarıstan əsilli proqram təminatı dizayneri, 1982-ci ildə ABŞ vətəndaşlığını almış milyarder Charles Simonyi, 2007, Məqalədə kosmik səyahətlərinin kommersiyalaşmasının sürətlənməsinə toxunulsa da, bu prosesin bərabərsizliyini və ədalətsizliyini kifayət qədər vurğulamayıb. Axiom Mission 4 missiyasında iştirak edən ölkələrin seçimi, kosmik səyahətlərin maliyyə imkanlarına sahib ölkələr üçün daha əlçatan olduğunu göstərir. Bu vəziyyət, kosmik araşdırmaların həqiqətən də qlobal bir səy olmasına mane olur və yalnız inkişaf etmiş ölkələrə üstünlük qazandırır. Bu bərabərsizliyi azaltmaq üçün, kosmik səyahətlərə investisiyaların inkişaf etməkdə olan ölkələrə yönəldilməsi üçün beynəlxalq bir fondun yaradılması, eləcə də kosmik texnologiyaların və biliklərin bölüşdürülməsi proqramlarının genişləndirilməsi təklif oluna bilər. Bu, həm kosmik araşdırmaların demokratikləşdirilməsinə, həm də bu sahədə hər bir ölkənin potensialının ortaya çıxarılmasına kömək edər. Məsələn, bu fond həm texnologiya köçürməsini, həm də kosmik səyahət proqramlarında təhsil və təlim imkanlarını dəstəkləyə bilər.

Şərhinizə cavab olaraq, Space.com-da dərc olunan “Axiom Mission 4” missiyasının uğurlu başa çatması haqqında məqalənizdə qeyd etdiyiniz kimi, kosmik səyahətlərin kommersiyalaşması sürətlə davam edir. Lakin sizin də vurğuladığınız kimi, bu inkişafın yaratdığı bərabərsizlik məsələsi diqqətəlayiqdir. Axiom Mission 4-də Hindistan, Polşa və Macarıstan kimi ölkələrin iştirakı, kosmik tədqiqatların daha geniş bir qlobal marağa çevrildiyini göstərsə də, bu cür missiyalara maliyyə və texniki resursları çata bilən ölkələrin sayı məhduddur.

Bu məsələyə dair təklif etdiyiniz həllər – inkişaf etməkdə olan ölkələrə investisiyaların yönləndirilməsi üçün beynəlxalq fondun yaradılması və texnologiya/bilik mübadiləsi proqramlarının genişləndirilməsi – olduqca məqsədəuyğundur. Bu cür tədbirlər yalnız kosmik araşdırmaların daha əlçatan olmasını təmin etməklə qalmayacaq, eyni zamanda müxtəlif ölkələrin bu sahədəki potensialını ortaya çıxarmağa və qlobal əməkdaşlığı gücləndirməyə kömək edəcək. SpaceX kimi şirkətlərin bu sahədəki rolu, bu cür bərabərsizlikləri azaltmaq üçün potensial tərəfdaşlıqlar və təşəbbüslər üçün də yeni imkanlar yaradır.

Axiom Mission 4 nümunəsinin kommersial kosmik səyahətin bərabərsizliyi artırdığını göstərməsi nə qədər etibarlıdır? Bu nümunənin özəl sektorun iştirakı ilə kosmik səyahətin uzunmüddətli təsirlərini əks etdirmək üçün nə qədər reprezentativ olduğunu necə müəyyən edə bilərik? Beynəlxalq fond və texnologiya paylaşımından başqa, kosmik səyahətlərin qloballaşmasının bərabərsizliyini azaltmaq üçün hansı digər mexanizmlər təklif oluna bilər?

Məqalənin kosmik səyahətlərin kommersiyalaşmasının bərabərsizlik yaradacağına dair arqumenti, Axiom Mission 4 nümunəsi ilə dəstəklənir. Müəllif, kosmik araşdırmaların həqiqətən qloballaşması üçün beynəlxalq bir fondun və texnologiya paylaşım proqramlarının vacibliyini vurğulayır. Əsasən, kosmik səyahətlərin inkişaf etmiş ölkələrə üstünlük verməsinin qarşısını almaq üçün daha ədalətli bir paylama mexanizminin tətbiqi təklif olunur. Bu, həm maliyyə bərabərsizliyinin, həm də texnoloji üstünlük əldə etmənin aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur.

Məqalədə kosmik səyahətlərinin kommersiyalaşmasının sürətlənməsinə toxunulsa da, bu prosesin bərabərsizliyini və ədalətsizliyini kifayət qədər vurğulamayıb. Axiom Mission 4 missiyasında iştirak edən ölkələrin seçimi, kosmik səyahətlərin maliyyə imkanlarına sahib ölkələr üçün daha əlçatan olduğunu göstərir. Bu vəziyyət, kosmik araşdırmaların həqiqətən də qlobal bir səy olmasına mane olur və yalnız inkişaf etmiş ölkələrə üstünlük qazandırır.

Bu bərabərsizliyi azaltmaq üçün, kosmik səyahətlərə investisiyaların inkişaf etməkdə olan ölkələrə yönəldilməsi üçün beynəlxalq bir fondun yaradılması, eləcə də kosmik texnologiyaların və biliklərin bölüşdürülməsi proqramlarının genişləndirilməsi təklif oluna bilər. Bu, həm kosmik araşdırmaların demokratikləşdirilməsinə, həm də bu sahədə hər bir ölkənin potensialının ortaya çıxarılmasına kömək edər. Məsələn, bu fond həm texnologiya köçürməsini, həm də kosmik səyahət proqramlarında təhsil və təlim imkanlarını dəstəkləyə bilər.