Livan prezidenti Cozef Aun bazar ertəsi Beyrutda amerikalı diplomat Tomas Barrackı qəbul edərək, ABŞ-ın
Hizbullahın
silahsızlaşdırması ilə bağlı təklifinə Livan dövlətinin cavabını təqdim edib.
Türkiyədə səfir və Suriya üzrə xüsusi nümayəndə olan Barrack Livanın cavabını “möhtəşəm” adlandırıb və hələlik ictimaiyyətə açıqlanmayan cavabdan “inanılmaz dərəcədə məmnun” qaldığını bildirib.
Bu səfər 2024-cü il noyabrın 27-də atəşkəs qüvvəyə mindikdən sonra mülki vətəndaşların ölümünə səbəb olan, İsrailin Livanda qruplaşmanın hədəflərinə qarşı davam edən hücumları fonunda baş verib.
ABŞ səfiri Livana niyə səfər etdi?
Barrack Livana ABŞ-ın iyunun 19-da təqdim etdiyi
Hizbullah qruplaşmasının
silahsızlaşdırması ilə bağlı təklifinə rəsmi cavabı almaq üçün getmişdi. Ötən ilin noyabrında İsraillə əldə olunan atəşkəs razılaşmasının şərtlərinə əsasən, qruplaşmanın döyüşçüləri Livanın cənubundan, Litani çayının cənubundan – ölkənin cənub hissəsini və Bəqa Vadisini əhatə edən ərazidən çıxmalı və hərbi infrastrukturunu təhvil verməli idi. Lakin diplomatik və siyasi mənbələr razılaşmanın dilinin qəsdən qeyri-müəyyən buraxıldığını, bu da hər iki tərəf üçün təfsirə açıq qaldığını bildirirlər. ABŞ və İsrail atəşkəsi onun bütün ölkə ərazisində tam
silahsızlaşdırması ilə şərtləndirmişlər.
Barrack görüşdən sonra verdiyi bəyanatda Livanın dəstəyinin onun “yüksək sürətlə hərəkət edən bir bölgəyə” uyğun hərəkət etməsindən asılı olacağını vurğuladı, lakin nəyə doğru hərəkət etdiyini dəqiqləşdirmədi. Son iki ildə İsrail ABŞ-ın tam dəstəyi ilə Qəzzaya, İrana, Livana, Suriyaya və Yəmənə qarşı müharibələr aparıb. Bu inkişaflar tez-tez İran və regiondakı müttəfiqlərinə qarşı qələbələr kimi təqdim edilmişdir.
Livan hökumətinin ABŞ tələbinə cavabı nə oldu?
Cavab hələ ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Lakin məlumatlara görə, hökumət İsraildən bütün Livan ərazilərindən, o cümlədən son atəşkəs dövründə işğal etdiyi beş nöqtədən və 2000-ci ildə cənubi Livandan çıxdıqdan sonra qaldığı ərazilərdən çıxmasını tələb edib. Həmçinin, ABŞ-dan İsrailə təzyiq göstərməsi tələb edilib:
* atəşkəsə riayət etsin;
* əsir götürdüyü Livan vətəndaşlarını geri qaytarsın;
* düşmənçiliyin dayandırılmasını, bu qruplaşmanın Litani çayının cənubundan çıxarılmasını və maliyyə-iqtisadi islahatları nəzərdə tutan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı Qətnaməsinə əməl etsin.
Barrack Aun komandasından yeddi səhifəlik cavab aldığını və onu öyrənməyə hələ vaxtı olmadığını, lakin məmnun qaldığını bildirdi. Onun şərhləri həmçinin Livanın ABŞ dəstəyi almaq istəyirsə, müəyyən gözləntilərə cavab verməli olduğunu göstərir, qonşu Suriyaya bənzər şəkildə Livanın yeni bir səhifə açması barədə danışırdı. Suriya da İsraillə sülh müqaviləsi bağlamağa hazır olduğunu bildirmişdi.
Barrack “Əgər dəyişiklik etməkdə maraqlı deyilsinizsə, heç bir problem yoxdur” dedi, sonra əlavə etdi: “Regionun qalan hissəsi yüksək sürətlə irəliləyir”. Barrack ABŞ dəstəyinin yenidənqurma maliyyəsi şəklində olub-olmayacağını – Dünya Bankı bildirir ki, son İsrail təcavüzündən sonra Livanın bərpası üçün 11 milyard dollara ehtiyacı var – yoxsa İsrailə nəzarət etmək şəklində olub-olmayacağını dəqiqləşdirmədi. İsrail cənubi Livana gündəlik hücumlarını və bəzən Beyruta və ətrafına hücumlarını davam etdirir.
Hizbullahın silahsızlaşdırılması üçün tələblər nədir?
Bu tələblər həm xarici, həm də daxili mənbələrdən gəlir. Xarici tələblər əsasən ABŞ və İsraildən qaynaqlanır. Qruplaşma son müharibədə zərər görmədən və hərbi rəhbərliyinin əksər hissəsini itirmədən əvvəl, İsrail bu qruplaşmanı hərbi təhdid hesab edirdi. Bir çox Körfəz dövlətləri də qruplaşmanın və onun himayədarı İranın Livan və Levant üzərindəki təsirinə qarşı çıxırlar.
Daxili olaraq, Livan prezidenti və baş naziri, eləcə də müxtəlif siyasi partiyalar və fiqurlar bu qruplaşmanın
silahsızlaşdırmasını və Livan ordusu ilə dövlətin güc tətbiqini, müharibə və sülh qərarlarını nəzarətdə saxlamasını istəyirlər. Livanın vətəndaş müharibəsindən sonrakı dövrünün (1990-cı illər və sonrası) böyük hissəsində
Hizbullah Livanın siyasi və hərbi hegemone olub. Qruplaşma əsasən
şiə icmasından dəstək alır və seçilmiş şiə rəsmilərinin əksəriyyəti onun və ya onların müttəfiqləri, Əməl Hərəkatının üzvləridir. Qrupun tənqidçiləri partiyanın Livanı regional və beynəlxalq ölkələrlə yaxşı əlaqələrdən təcrid etdiyini və korrupsiyalaşmış Livan siyasi sistemindən kənarda olan bir partiyadan bu sistemin himayədarına çevrildiyini deyirlər.
Livan hökumətinə əməl etmək üçün hansı təzyiqlər var?
ABŞ İsrailin hücumlarını dayandıra bilən yeganə qüvvəyə çevrilib. Bu hücumlar yeni hökumətin islahatlara yönəlmiş səylərinə və dövlət tərəfindən kifayət qədər dəstək almadığını hiss edən əhalinin bir hissəsinə kömək etmək cəhdlərinə xələl gətirir. Tarixən bu qruplaşma dövlətin boşluğunu doldurmuş, eyni zamanda dövlətin bu boşluğu doldurmaq cəhdlərini bəzən pozmuşdur.
Ölkə, ABŞ-ın bu qruplaşmanın
silahsızlaşdırması ilə bağlı ola biləcəyini göstərdiyi xarici sərmayə və yenidənqurma yardımlarına çox ehtiyac duyduğu üçün əlavə təzyiq altındadır. Burada bu qruplaşma Livan hökuməti ilə razılaşır və əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu ifadə edir, çünki tərəfdarlarının bir çoxunun evlərinin və ya kəndlərinin azad edilməsinə və ya yenidən qurulmasına ehtiyacı olduğunu bilir.
Hizbullahın silahsızlaşmasına maneələr nədir?
Bir neçə maneə var. Bunlardan biri İsrailin cənubi Livana davamlı hücumları və atəşkəs dövründə İsrail ordusunun işğal etdiyi beş nöqtədə, həmçinin Şeba fermaları və Kfarşuba təpələrinin davamlı işğalıdır. Bu qruplaşmada və ya onların tərəfdarları arasında az adam Livan ərazisi işğal altında və ya hücum altında olduğu müddətcə onun
silahsızlaşması lazım olduğuna inanır.
Hizbullah rəhbəri Naim Qasım bazar günü Beyrutun cənub ətrafında, Aşura münasibətilə tərəfdarlarına belə dedi: “İsrail təcavüzü davam etdiyi müddətcə bizdən mövqeyimizi yumşaltmağımız və ya silahlarımızı yerə qoymağımız tələb oluna bilməz”. Qruplaşma İsrailin ölkənin cənubunda mövcudluğu davam etdiyi və işğal qorxusu mövcud olduğu müddətcə
silahsızlaşmağa hazır olmadığını bildirir. İsrail Livanı 1978-ci ildə, sonra isə 1982-ci ildə işğal etmiş,
Hizbullah onları 2000-ci ildə çıxarana qədər cənubu işğalda saxlamışdı. Onlar keçən il yenidən işğala başlamışdılar.
Qruplaşma həmçinin Livan-Suriya sərhədində bu ilin əvvəlində toqquşmaların baş verdiyi ərazidə narahatlıqlarını dilə gətirmişdir. Hər iki ölkə sərhəd bölgüsünü istəsə də, gərginliyin yenidən başlaması istisna deyil.
İsrailə gəlincə?
Bu, böyük sualdır. İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahunun ABŞ-ın Livana hücumları dayandırmaq və iki ölkə arasında razılaşmaların şərtlərini tam tətbiq etmək üçün təzyiqlərinə əməl edib-etməyəcəyi hələ bəlli deyil. Barrackın Beyruta səfərinin və Livan dövlətinin cavabının ABŞ prezidenti Donald Tramp və Netanyahunun bazar ertəsi Vaşinqtonda keçirdiyi görüşə hər hansı bir təsir edib-etmədiyi aydın deyil. Livandan aydın olan budur ki, ölkə ABŞ-ın İsrailliləri ölkəyə hücumları dayandırmağa, atəşkəsi tətbiq etməyə və Livan dövlətini bu qruplaşmanın silahlarını dövlət nəzarətinə götürmək kimi həssas vəzifəni yerinə yetirərkən, şiə icmasını milli quruculuq layihəsindən təcrid etmədən dəstəkləməsinə ümid edir.
24 saat
