ABŞ-ın Ukrayna sülh planı: Nələr var

Zelenskinin Sülh Planına Reaksiyası

Prezident Vladimir Zelenski amerikalı lider Donald Trampın Ukrayna üzrə açıqlanmış sülh planına münasibət bildirib. O, rəsmi Telegram kanalında dərc olunan müraciətində Trampın planına düzəlişlər etmək istədiyini, bununla da “ukraynalıların şərəf və ləyaqətini” qorumağı hədəflədiyini deyib. Zelenski qeyd edib ki, hazırda Ukrayna çox çətin bir seçim qarşısında qala bilər: “ya ləyaqəti itirmək, ya əsas tərəfdaşı itirmək riski, ya da mürəkkəb 28 bənd, ya da son dərəcə ağır, ən ağır qış və gələcək risklər”. O, Kiyevin yüksək səslə bəyanatlardan çəkinəcəyini və “Amerika ilə, eləcə də bütün tərəfdaşlarla sakitcə işləməyə davam edəcəyini” bildirib.

Sülh Planının Detalları və Arxa Planı

ABŞ prezidenti Donald Trampın Ukrayna münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün irəli sürdüyü 28 bənddən ibarət sülh planı Kiyevin Rusiyaya ərazi güzəştləri etməsini, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin (USQ) məhdudlaşdırılmasını və Ukraynanın NATO-ya üzvlükdən imtina etməsini nəzərdə tutur. Bu planın mətni "Axios" nəşrinin əlinə keçib və ABŞ hökumətindəki, eləcə də danışıqların gedişi ilə tanış olan mənbələrin bildirdiyinə görə, Ukrayna hakimiyyəti tərəfindən “təsdiqlənib”. Planın hazırlanmasına ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Stiven Uitkoff rəhbərlik edib, həmçinin dövlət katibi Marko Rubio da onun hazırlanmasında iştirak edib.

Bundan əlavə, Uitkoff planla bağlı rusiyalı nümayəndə Kirill Dmitriyevlə məsləhətləşmələr aparıb. "Axios"un yazdığına görə, Dmitriyev ABŞ hakimiyyətinin tədbirlərinə nikbin yanaşaraq, “Rusiyanın mövqeyi nəhayət ki, eşidildi” deyib. Ağ Evdən yüksək rütbəli bir məmurun dediyinə görə, bu plan Ukrayna üçün “çətin”dir, lakin ABŞ bu planda israr edir, çünki əks halda Kiyev daha çox ərazisini itirmək riski ilə üzləşəcək.

Əsas Müddəalar və Güzəştlər

Plan ümumilikdə 28 bənddən ibarətdir. Sənəddə Luqansk və Donetsk vilayətləri, eləcə də Krımın Rusiya ərazisi kimi, o cümlədən ABŞ tərəfindən de-fakto tanınacağı qeyd olunur. USQ hazırda nəzarət etdiyi Donetsk vilayəti ərazisindən beynəlxalq səviyyədə Rusiya ərazisi kimi tanınacaq neytral demilitarizasiya olunmuş bufer zonası yaratmaq üçün çıxarılacaq. Xerson və Zaporojye vilayətlərində döyüş əməliyyatları təmas xətti boyunca dondurulacaq, Rusiya isə bu beş regiondan kənarda işğal edilmiş digər ərazilərdən imtina edəcək.

Plan həmçinin Ukraynanın suverenliyini təsdiqləyir. Onun bəndlərindən biri Rusiya, Ukrayna və Avropa ölkələri arasında təcavüzdən imtina müqaviləsinin imzalanmasını nəzərdə tutur. Rusiya digər ölkələrə hücum etməmək öhdəliyini üzərinə götürür, NATO isə gələcəkdə genişlənməkdən imtina edir. Moskva ilə Alyans arasında təhlükəsizliklə bağlı bütün məsələlərin həlli, əməkdaşlıq və gələcək iqtisadi inkişaf imkanlarının genişləndirilməsi məqsədilə dialoq bərpa olunacaq. Bu dialoqda Vaşinqton vasitəçi qismində çıxış etməlidir.

Bundan əlavə, Ukraynanın Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlük hüququ təsdiqlənəcək, Kiyev isə Avropa bazarına qısamüddətli güzəştli giriş əldə edəcək. Eyni zamanda, Ukrayna hakimiyyəti dini azadlıqlar və dil azlıqları ilə bağlı Aİ normalarına əməl etmək öhdəliyini öz üzərinə götürməlidir. Ukraynanın özündə isə 100 gün ərzində prezident seçkiləri keçiriləcək.

Təhlükəsizlik Zəmanətləri və Hərbi Məhdudiyyətlər

Plana əsasən, Ukrayna təhlükəsizlik zəmanəti alır və silahlı qüvvələrinin sayını 600 000 nəfərə qədər azaldır. Hazırda USQ-nin sayı təxminən 850 000 nəfərdir. Kiyevin Şimali Atlantika Alyansına üzv olmaqdan imtina etməsi ölkə konstitusiyasında qeyd olunur, NATO isə gələcəkdə Kiyevi qəbul etməməyi və öz qoşunlarını Ukrayna ərazisində yerləşdirməməyi öhdəsinə götürür. Əgər Ukrayna Rusiyaya hücum edərsə, ABŞ-dan təhlükəsizlik zəmanətləri itiriləcək, Rusiya tərəfindən işğal baş verərsə, o zaman Qərbdən “qətiyyətli koordinasiyalı hərbi cavab” alacaq. Eyni zamanda, Avropa ölkələri öz kontingentini, yəni qırıcı təyyarələrini Polşa ərazisində yerləşdirəcək.

Ekspertlərin Şərhləri və Skeptisizm

Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Nikolay Silayev bildirib ki, mediada dərc olunan sülh planı hələ ABŞ hakimiyyəti tərəfindən təsdiqlənməyib, ona görə də buna müvafiq yanaşmaq lazımdır. Sözügedən plan ABŞ-ın mövqeyinin Rusiyanın maraqları istiqamətində tədricən hərəkətini nümayiş etdirsə də, bir çox qəribə və ikimənalı bəndləri ehtiva edir. Məsələn, ekspert qeyd edir ki, Ukrayna ordusunun 600 000 nəfərlə məhdudlaşdırılması faktiki olaraq onun azaldılmasından imtina deməkdir – çünki sülh dövründə USQ cəmi 250 000 nəfər təşkil edirdi. Silayev həmçinin deyir ki, planda Ukraynanın demilitarizasiya zəmanətləri də qeyri-müəyyən şəkildə qeyd olunub, Zaporojye və Xerson vilayətlərinin bir hissəsinin Ukraynanın nəzarətində qalması isə Rusiyanın konstitusiya ərazisindən imtina etmək niyyətində olmadığı barədə dəfələrlə təsdiqlənmiş mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edir. O, Ukraynanın bu planın bir sıra bəndlərini BMT-də qəbuledilməz hesab etdiyini də xatırladıb.

“Qlobal Siyasətdə Rusiya” jurnalının baş redaktoru Fyodor Lukyanov qeyd edir ki, Donald Trampın sülh planı Ukrayna münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli cəhdlərinin növbəti mərhələsidir və təklif olunan razılaşmaların konturları Rusiya üçün hər dəfə daha cəlbedici görünür. O vurğulayıb ki, Ukrayna üçün isə şərtlər hər dəfə pisləşir, lakin bu plan həll yolunun son addımı olmaya bilər. Ekspertin fikrincə, proses davam edəcək və Trampın ətrafı Ukrayna münaqişəsi ilə “vidalaşmaq” əzmini nümayiş etdirir.

Silayev əlavə edib ki, Kiyevdəki korrupsiya qalmaqalı Ukrayna rəhbərliyinin istənilən diplomatik addımını komprometə edir: o, artıq hüquqi legitimliyini itirib, indi isə siyasi legitimliyinin qalıqlarını da itirir. Lukyanov qeyd edib ki, bu vəziyyət Ukraynanın müqavimətinin davam etdirilməsini müdafiə edənlərin mövqelərini zəiflədir.

24 saat