Hadisənin Detalları
ABŞ Mərkəzi Komandanlığı (CENTCOM) qüvvələri Suriyanın Hələb bölgəsində yüksək rütbəli İŞİD (İraq və Levant İslam Dövləti) lideri Dhiya’ Zawba Muslih al-Hardani və onun bu təşkilatla əlaqəli iki oğlunu zərərsizləşdirib. Bu barədə ABŞ hərbçiləri açıqlama yayıb.
Cümə günü X (keçmiş Twitter) platformasında verilən məlumata görə, "bu səhər erkən Suriyanın Hələb vilayətinin Əl-Bab bölgəsində ABŞ Mərkəzi Komandanlığı qüvvələri qrupun yüksək rütbəli lideri Dhiya’ Zawba Muslih al-Hardani və onun təşkilata bağlı yetkin yaşlı iki oğlu, Abdallah Dhiya al-Hardani və Abd al-Rahman Dhiya Zawba al-Hardaninin ölümü ilə nəticələnən bir reyd keçirmişdir."
Təhlükəsizlik Təhdidi və Davamlı Mübarizə
Açıqlamada qeyd olunub ki, zərərsizləşdirilən bu şəxslər ABŞ və Koalisiya Qüvvələri, eləcə də yeni Suriya Hökuməti üçün təhlükə təşkil edirdilər. ABŞ Mərkəzi Komandanlığının komandiri general Maykl Erik Kurilla bildirib ki, "terrorçuları harada olurlarsa olsunlar, amansızcasına təqib etməyə davam edəcəyik. Bu qrupun üzvləri nə yataqlarında, nə də fəaliyyət göstərdikləri və gizləndikləri yerlərdə təhlükəsiz deyillər. Tərəfdaşlarımız və müttəfiqlərimizlə birlikdə, ABŞ Mərkəzi Komandanlığı regionu, müttəfiqlərimizi və vətənimizə təhdid edən terrorçuların tam məğlubiyyətinə sadiqdir."
İŞİD-in Yeni Suriya Hökumətinə Qarşı Fəaliyyətləri
May ayının sonunda İŞİD Suriya ordusuna qarşı hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdü. Analitiklərin fikrincə, bu, Bəşər Əsədin süqutundan sonra silahlı qrupun hökumət qüvvələrinə qarşı ilk zərbəsi idi. Həmin hücumla bağlı yaydığı bəyanatda terror qruplaşması, döyüşçülərinin cənubi Suriyada "sapqın rejimin nəqliyyat vasitəsinə" zərbə vuran partlayıcı qurğu yerləşdirdiyini bildirmişdi.
Prezident Əhməd əl-Şaraa rəhbərliyindəki yeni Dəməşq hökumətini qanunsuz hesab edən təşkilat, indiyədək fəaliyyətlərini əsasən şimaldakı kürd qüvvələrinə qarşı cəmləşdirmişdi. Yeni qurulan Suriya hökuməti Əsədin devrilməsindən bəri İsrailin bombardmanları və ərazilərinə soxulmaları, habelə son həftələrdə cənubdakı Suveyda şəhərində davam edən məzhəb zorakılığı ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalıb. Qeyd edək ki, İŞİD-in ideologiyası çox vaxt sələfi cərəyanları ilə əlaqələndirilir.
Oxucu Şərhləri
Əməliyyatın uğuruna baxmayaraq, al-Hardani və oğullarının öldürülməsinin İŞİD-in uzunmüddətli təsirinə və Suriyadakı ümumi təhlükəsizlik vəziyyətinə nə qədər təsir edəcəyi suallı olaraq qalır. Al-Hardani əsasən strateji bir rol oynayırdı, yoxsa daha çox simvolik bir fiqur idi? Onun ölümündən sonra təşkilatın yenidən qurulması və potensial təhlükə yaradacaq başqa liderlərin ortaya çıxması ehtimalını nəzərə almalıyıq. Bundan əlavə, bu cür hərbi əməliyyatların uzunmüddətli siyasi və humanitar nəticələrini araşdırmaq vacibdir. Məsələn, bu əməliyyatın Suriyadakı yerli əhalinin münasibətinə necə təsir edəcəyi və yeni qarşıdurmalara yol açıb-açmayacağı araşdırılmalıdır. Həmçinin, belə əməliyyatların beynəlxalq hüquqa uyğunluğunu təhlil etmək lazımdır. Yəni, məlumatın yalnız bir tərəfini əks etdirməklə tam bir təhlil aparmaq mümkün deyil.
Beləliklə, yalnız hərbi əməliyyatlara deyil, eyni zamanda terrorizmin sosial-iqtisadi və ideoloji səbəblərinə müraciət edən daha geniş bir yanaşma gərəkdir. Suriya və bölgədəki siyasi sabitliyin bərqərar olması, iqtisadi imkanların artırılması və radikal ideologiyalara qarşı mübarizə aparan təhsil proqramlarına investisiya qoyulması uzunmüddətli həll üçün daha səmərəli ola bilər. Bu cür bir yanaşma daha çətin və daha uzun müddət tələb edəcək, lakin hərbi müdaxilənin əldə etmədiyi daha davamlı nəticələr verə bilər.
Məsələn, Osama bin Ladenin öldürülməsi, əksinə, Əl-Qaidənin təsirini azaltmaq əvəzinə, qrupun parçalanmasına və fərqli qolların yaranmasına gətirib çıxardı. Bu, potensial olaraq daha çox təhlükə yarada bilər, çünki təşkilat daha çox de-səntralllaşmış və idarə olunması daha çətin hala gəldi.
Buna görə də, al-Hardani əməliyyatının uzunmüddətli nəticələrini qiymətləndirmək üçün yalnız qısamüddətli uğurlara əsaslanmaq düzgün deyil. Hədəfləmə strategiyalarının davamlılığı, əməliyyatların uzunmüddətli təsirlərinin dəqiq təhlili və alternativ strategiyaların (məsələn, siyasi həllər, iqtisadi inkişaf proqramları) nəzərdən keçirilməsi vacibdir. Əməliyyatın yalnız ABŞ-ın əldə etdiyi müvəqqəti bir uğur olub-olmamasını, yoxsa terrorizmin daha da yayılmasının qarşısını almaq üçün daha geniş bir strategiyanın hissəsi olub-olmadığını müəyyənləşdirmək vacibdir.
Məqalədə əməliyyatın uğuru barədə qeyd olunsa da, həqiqi təsirinin qiymətləndirilməsi üçün İŞİD-in strukturunun, ideolojisinin və qabiliyyətinin uzunmüddətli təhlili lazımdır. Sadəcə bir liderin öldürülməsinin qarşıdakı illərdə Suriyadakı və daha geniş miqyasda qlobal terrorizmlə mübarizənin gedişatına təsiri barədə əminliklə danışmaq çətindir. Bu cür əməliyyatları yalnız hərbi yanaşma kimi deyil, həm də daha geniş siyasi və sosial kontekstdə, məsələn, Suriyadakı siyasi sabitsizlik və regional qeyri-sabitliyin davam edən təsiri nəzərə alınmaqla qiymətləndirmək vacibdir.
Bu hadisəni bir-birinə bağlı problemlər zənciri kimi dəyərləndirmək lazımdır. Beləliklə, düşündürücü sual budur: bu cür hərbi müdaxilələrin uzunmüddətli effektivliyini artırmaq və qeyri-müəyyən nəticələrə yol açma riskini azaltmaq üçün daha hərtərəfli strategiya necə yaradıla bilər?
Alternativ bir baxış bucağı isə, CENTCOM-un açıqlamasının bütün detalları ehtiva etməməsi və potensial olaraq əməliyyatın həqiqi miqyasını və nəticələrini gizlədə bilməsidir. Əldə edilən kəşfiyyat məlumatlarının dəqiqliyi və əməliyyatın yan təsirləri, mülki əhalinin təhlükəsizliyinə potensial təsirləri kimi məsələlər, tamamilə açıqlanmadan qalır. Həmçinin, al-Hardani'nin vəfatı İŞİD təşkilatının uzunmüddətli fəaliyyətinə necə təsir edəcəyi və ya başqa yüksək rütbəli liderlərin yerini doldurub-doldurmaması haqqında da kifayət qədər məlumat yoxdur. Ona görə də, məqalədə verilən məlumatları tamamilə qəbul etməzdən əvvəl daha çox təhlil və araşdırma aparmaq məsləhət görülər.
Şərh Yaz